ساخت انیمیشن حرفه‌ای توسط یک تیم جوان حزب‌اللهی

سرویس حاشیه نگاری _ مرتضی اسماعیل‌دوست: حدیث عشق و مظهر دلدادگی که به میان‌ آید، دیگر دست و دل و زبان را یارای ایستایی نیست. جانِ جهان در نسیم نوازش امام عصر غبارهای انتظار را می‌زداید و تپش‌های زیستن به امید ظهورش در حرکت است. فیلم «شاهزاده روم»، داستان میلاد امام زمان(عج) است که ستاره‌باران نور و زیبایی است اما سیمای مهر از پرواز پروانه‌ای شکل می‌گیرد که مسیر حرکت بانو ملیکا را از روم باستان تا قلب شیعیان در بر دارد. به بهانه اکران فیلم «شاهزاده روم» با حامد جعفری، تهیه‌کننده و هادی محمدیان، کارگردان این اثر گفت‌وگویی صورت گرفت که خواندنی است.

انتخاب داستانی درباره مادر امام زمان(عج) براساس چه دغدغه‌ای شکل گرفت؟

جعفری: وقتی موسسه هنر پویا را ایجاد کردیم مجموعه‌ای برای انتخاب محتوای آثارمان در نظر گرفتیم. پیش از فیلم «شاهزاده روم» موضوع دیگری را برای ساخت فیلم بلند در نظر داشتیم اما بودجه آن تامین نشد تا اینکه بعد از تجربه خوبی که در ساخت فیلمی کوتاه درباره میلاد امام عصر(عج) با موسسه کشاف المهدی(عج) لبنان داشتیم، پیشنهاد دادیم براساس داستانی از مادر امام زمان(عج) فیلمی بلند تهیه کنیم که با توجه به علاقه‌مندی موسسه یادشده این همکاری شکل گرفت. انتخاب این موضوع با توجه به اینکه درباره مادر حضرت ولی‌عصر(عج) تا به حال هیچ کار سینمایی ساخته نشده بود، مساله‌ای مهم تلقی می‌شد و از طرفی دغدغه‌ای بین‌الادیانی بود و در لبنان و ایران می‌توانست بازخورد خوبی داشته باشد.

محمدیان: با توجه به اینکه در زمینه زندگی مادر امام زمان(عج) حتی آثار مکتوب چندانی وجود نداشت، برایمان جالب و ارزنده بود که در این باره فعالیت کنیم. شاید آن زمان به دلیل پیچیدگی‌های داستانی، تصویری کردن فیلم سخت به نظر می‌رسید. ما فکر کردیم چگونه می‌توانیم به شکلی داستان را پیش ببریم که مورد توجه گروه کودک و نوجوان قرار گیرد. بعدها با داستانک‌هایی که اضافه شد به سمت جذب و اشتیاق این گروه جهت همراهی با اثر رفتیم. مساله مهم دیگر قصه‌ای بود که به نظرم عاشقانه‌ترین داستان شیعه محسوب می‌شود و حتی می‌تواند مورد توجه خانواده‌هایی قرار گیرد که دختر جوانی دارند، چرا که فیلم «شاهزاده روم» پیشنهادی برای نمایش یک عشق پاک و نجیبانه است.

پیش از این فیلم، انیمیشن بلند سینمایی «9:20 در بوشهر» را در جشنواره فجر به اکران درآوردید. اما فیلم «شاهزاده روم» به لحاظ ساختار فنی و خلاقیت‌های تکنیکی در سطح بالایی از انیمیشن‌سازی ایرانی قرار می‌گیرد.

محمدیان: ممنون که فیلم ما را مورد لطف قرار می‌دهید. به نظرم مهمترین مساله در ساخت این فیلم لطف خدا بوده است. مساله بعدی گام‌های حساب‌شده‌ای است که در گذشته برداشته شد و طوری طرح‌ریزی شده بود که تفکر ساخت فیلم بلند سینمایی با کیفیت مطلوب را در برنامه داشتیم. این اهداف کوتاه و بلندمدت همچنان ادامه دارد و برای سال‌های بعد هم پروژه‌های بزرگ‌تری را در نظر داریم.

البته با توجه به استانداردهای انیمیشن ایران صحبت می‌کنیم و به دنبال بزرگنمایی اثر نیستیم!

محمدیان: بله! این خیلی مهم است که توقع مردم را بیهوده بالا نبریم و صادقانه برخورد کنیم. ما به دلیل امکانات و ابزار محدودی که در زمینه انیمیشن داریم، هنوز تا رسیدن به نقطه ایده‌آل فاصله‌های بسیاری داریم و همه سعی خود را خواهیم کرد که با وجود توانایی‌های هنرمندان جوان کشور بتوانیم به پیشرفت برسیم. الحمدلله به دلیل تلاش و دوراندیشی دوستان برای اولین بار فیلم آبرومندی در زمینه انیمیشن ساخته شد و امیدواریم در آینده گام‌های بیشتری در ساخت انیمیشن برداریم.

جایگاه انیمیشن در صنعت سینمایی جهان چه به لحاظ حجم سرمایه‌گذاری‌ها و چه جذب مخاطب بسیار قابل توجه است و کمپانی‌هایی همانند پیکسار، یونیورسال و دیزنی تولیدات قابل‌توجهی در این زمینه دارند.

محمدیان: انیمیشن امتحان خود را در دنیا به لحاظ جذب مخاطب پس داده است و در رده‌بندی فیلم‌های پرفروش تاریخ سینما می‌توانید چند فیلم انیمیشن را پیدا کنید. از طرفی مخاطبان فیلم‌های انیمیشن در تمام دنیا گسترده هستند.

فیلم‌های کودکانه در ایران هم به دلیل مخاطبان علاقه‌مندی که دارد معمولا جزو پرفروش‌ترین آثار ایرانی بوده و سال گذشته فیلم «شهر موش‌ها 2» رکورد فروش تاریخ سینما را تا آن زمان شکست؟

محمدیان: بله! متاسفانه امروز دیگر تولید آثار ایرانی برای کودکان بسیار محدود شده است و این در حالی است که به دلیل فضای مفرح و جذاب و نگاه تخیلی فضای انیمیشن می‌توان تماشاگران بسیاری را به سینما علاقه‌مند کرد. دنیا این مسیر را پیدا کرده و در آن گام برمی‌دارد و به نظرم از این به بعد کشوری که دارای صنعت انیمیشن باشد، صاحب سینما محسوب خواهد شد.

موضوعات مهمی در فیلم «شاهزاده روم» مانند عدالت‌محوری، بحث موعود و مقوله انتظار قابل ردیابی است. مهم‌ترین مساله شما در این اثر چه بوده است؟

جعفری: همیشه برای نگارش فیلمنامه موضوعی انتخاب می‌کنیم و براساس یک چارچوب مشخص، مواردی را که در نظر داریم به طرح درمی‌آوریم. با توجه به ابعاد گسترده زندگی حضرت نرگس(س) و شرایط خاصی که برای ایشان در مسیر طی‌شده وجود داشت نیاز به شخصیت‌پردازی در ابعادی برجسته بود. برای ما انتخاب الگویی مناسب برای خانم‌ها بسیار مهم بود و این را هم در نظر داشتیم که ایشان از غرب حضور پیدا می‌کنند و این نکته‌های ظریف بارها بحث شده بود تا به روند داستانی مناسبی منتهی شود.

تولید فیلم «شاهزاده روم» با چه شرایطی و با همکاری چه تعداد نیرو شکل گرفت؟

جعفری: در مجموع 105 نفر در پروژه «شاهزاده روم» فعالیت کردند و حدود 15 ماه زمان ساخت فیلم طول کشید. شروع این فیلم از اوایل دی‌ماه سال 1392 بود که حتی یادم می‌آید آقای محمدیان در آن زمان به راهپیمایی اربعین می‌رفت. با توجه به اینکه مساله تامین مالی برای این کار بسیار مهم بود، همان اوایل قرارداد فروش آن را بستیم و در واقع نسخه عربی فیلم در آغاز تولید پیش‌فروش شده بود. ما کار طراحی و ساخت فیلم را پیش بردیم و در 8 بهمن‌ماه سال 1393 و چند روز قبل از شروع جشنواره فجر نسخه اولیه کار بیرون آمد.

در ساخت انیمیشن‌های سه‌بعدی،Render  کردن یعنی فرآیند تبدیل تصاویر بر پایه مدل‌های محاسباتی یک مساله بسیار مهم بوده که اگر زمان خروجی مساعدی نداشته باشد، پروژه با هزینه‌ها و شرایط سختی مواجه خواهد شد؛ شما از چه امکاناتی در این مسیر استفاده کردید؟

جعفری: از اواخر آبان‌ماه براساس برنامه‌ریزی‌ها فرآیند Render یا پردازش صحنه از طریق 4 مرکز پردازش صورت گرفت که مهم‌ترین آنها که بیشترین حجم را در اختیار ما قرار داد از طریق Supercomputer دانشگاه شریف بود که بی‌ادعا در این مسیر به ما کمک کرد. بعد از آن از مرکز Render Farm صبا در صداوسیما و سازمان اوج و مرکز هنرهای رقومی بسیج و مرکز Render خودمان استفاده کردیم.

یکی از امتیازات این فیلم استفاده از نیروهای جوان ایرانی در ساخت فیلم است؛ با چه دیدگاهی این اعتماد شکل گرفت؟

جعفری: شما در بسیاری از شرکت‌های موفق خارجی می‌توانید نیروهای انیماتور ایرانی را ببینید. پس ما به لحاظ توانمندی فنی هیچ کمبودی نداشته و در این زمینه جوانان خلاقی داریم اما در زمینه سخت افزاری محدودیت‌هایی وجود دارد که قدری کار را دچار وقفه می‌کند که برای ساخت فیلم «شاهزاده روم» هم پیش آمد. ما می‌توانستیم با توجه به قرارداد منعقده از نیروهای خارجی هم استفاده کنیم و بخشی از کار را به خارج از کشور ببریم اما با توجه به اینکه سال‌ها در گروهی مشترک کار کرده بودیم از توانایی‌های خود آگاه بودیم. در واقع عوامل فیلم سال‌ها از راه تجربه‌اندوزی به درجه‌ای از توانمندی رسیده بودند که می‌خواستند در اولین فیلم جدی سینمایی خود را نشان دهند.

پس شما دست به ترکیب تیم جوان خود نزدید و با همان تاکتیک از پیش تعیین شده پیش رفتید!

جعفری: بچه‌های گروه منتظر چنین روزی بودند که در پروژه‌ای بزرگ توانمندی‌های خود را نشان دهند و باید به آنها اعتماد می‌شد. البته افرادی هم در این پروژه به تیم ثابت ما اضافه شدند و شاید برای اولین بار بوده که تیمی حدودا 37 نفره از هنرمندان انیماتور در بخش‌های مختلف مانند مدل‌سازی، انیمیت تکسچر (Textur)، داینامیک Render،(Dynamic) و نورپردازی حضور داشتند که براساس ساختار مشخصی انتخاب و کنار هم قرار گرفتند. یعنی حتما باید براساس تشکیلاتPipeline   تولید مورد تایید سوپروایزر انیمیشن (Animation Supervisor) قرار می‌گرفت که آقای نیکورزم مسؤول آن بود. در مرحله دیگر مدیر تولید قرار داشت که در ساخت آثار انیمیشن نقش بالایی دارد و کارگردان هم در مرحله دیگر افراد را مورد تایید قرار می‌داد. همه سعی ما این بود نکات ظریف فنی در ساخت انیمیشن «شاهزاده روم» مورد توجه قرار گیرد. از این رو بعد از جشنواره فجر تا نیمه فروردین امسال برخی پلان‌ها را به طور مجدد پردازش تصویری کردیم تا نواقص ممکن رفع شده و کیفیت بصری بهتری پیدا کند.

هزینه‌های تولید فیلم از چه طریقی حاصل شد؟

جعفری: نزدیک 2 میلیارد تومان مجموع هزینه‌های فیلم شد که بخشی از هزینه‌های تولید آن از طریق پیش‌فروش نسخه خارجی اثر تامین شد و مابقی هزینه‌ها را هم علاقه‌مندان به امام عصر(عج) دادند که براساس فراخوان انجام‌شده میان افرادی که می‌شناختیم صورت گرفت. این جمع‌آوری مردمی از فروش یک گوشواره طلا تا چند صد میلیون تومان بوده است که ارادتمندان به موضوع با تمام ارادت به این پروژه کمک کردند. یادم می‌آید از یکی از موسسات پولی در قبال سپردن چک ضمانت برای کمک به فیلم پول گرفته بودم که به دلیل نبود پول برای بازپس دادن، آن موسسه حتی تهدید به برگشت زدن چک کرد اما وقتی این مساله را در جایی مطرح کردم خانم دکتری به ما مراجعه و اشاره کرد شما نباید برای فعالیت درباره امام زمان(عج) نگرانی داشته باشید و چکی کشید که پول آن موسسه را دادیم. برای ساخت فیلم از مشارکت‌های مردمی استفاده شد و از سوی هیچ نهادی کمکی نشده است و تنها به لحاظ استفاده از امکانات سخت‌افزاری همکاری‌هایی صورت گرفت. ما سعی کردیم با کمترین هزینه‌ها فیلم را بسازیم، در صورتی که هزینه‌های ساخت فیلم بویژه انیمیشن بسیار بالا است و مثلا کف هزینه‌ها در کشوری مانند هند برای ساخت انیمیشن 10 میلیون دلار است.

کمی درباره تماشای فیلم توسط حضرت آقا بفرمایید.

جعفری: اواخر سال 1393 از دفتر ایشان تماس گرفته شد و پیشنهاد دریافت نسخه‌ای از فیلم را برای تماشا کردند. در واقع مهم‌ترین افتخار پروژه «شاهزاده روم» دیدن فیلم ما توسط حضرت آقا بود که برای ما اهمیت بسزایی دارد.

فیلم «شاهزاده روم» دارای ساختاری کلاسیک بوده و در آن نیروهای خیر و شر توسط پروانه و خفاش شکل می‌گیرند. منابع شکل یافته برای نگارش فیلمنامه از چه طریقی حاصل شد؟

محمدیان: به لحاظ دینی از کارشناسی آقای مطهری‌نیا، استاد دانشگاه امام صادق(ع) و دکتر رجبی‌دوانی از کارشناسان تاریخی استفاده کردیم و برهه‌ای از زندگی حضرت نرگس(س) یا حضرت ملیکا را که به نظرم وقتی سلام‌الله کنار این نام قرار می‌گیرد بسیار زیباست انتخاب کردیم. ما به دنبال پایبندی به منابع تاریخی بودیم و داستان واقعی را در کنار داستان‌هایی از کاراکترهایی فرعی قرار دادیم. این پیرنگ‌های اضافه شده بدون اینکه خللی به اصل داستان ایجاد کند، باعث جذاب شدن ماجرا شد.

جعفری: از منابع متعددی برای نگارش فیلمنامه استفاده شد و چندین بار بازنویسی به عمل آمد تا از هرگونه ایرادی دور باشد. ما سعی کردیم از منابع موثقی استفاده کنیم که محل اختلاف هم نباشد. وجود داستان‌های فرعی خدشه‌ای به حقیقت داستان وارد نکرده و ما سعی کردیم به دلیل اینکه قصه «شاهزاده روم» با ادیان مختلف ارتباط دارد، به شکلی روایت شود که محل اختلاف نباشد.

در هر خرده‌روایت براساس نگاه کودکی وارد داستانک‌هایی می‌شویم و جذابیت‌هایی هم به پیرنگ داستانی افزوده شده است؛ درباره شیوه بیان این فیلم توضیح دهید.

محمدیان: مخاطب اصلی انیمیشن در جهان کودکان و نوجوانان هستند و نیاز به ایجاد جذابیت برای آنهاست. سعی کردیم خرده‌روایت‌ها و داستانک‌ها دارای جذابیت‌هایی برای بیننده باشد و بچه‌ها بتوانند ارتباط لازم را با فیلم برقرار کنند. مثلا پسربچه‌ای با نام قاسم را از دنیای تخیل به فیلم اضافه کردیم و همانطور که اشاره کردید در هر موقعیت جدید توسط بچه‌ای ورود پیدا می‌کنیم و همه اینها به سبب همراهی و جذب مخاطبان کودک بوده است.

این فیلم با نام عربی «امیره الروم» در سینماهای لبنان و چند کشور دیگر به اکران درآمد. چه برنامه‌هایی درباره اکران‌های برون‌مرزی فیلم در نظر گرفتید؟

جعفری: ما می‌توانستیم فیلم را اوایل امسال و حتی نوروز هم در ایران اکران کنیم اما انگار در چرخه انتخاب قرار نداشتیم! در واقع به دلیل تولیدات زیاد سینمای ایران قواعد خاصی وجود دارد و باید در صف انتظار بمانید! اما با توجه به سرمایه‌گذار لبنانی و اینکه چندان تولیدی در آن کشور صورت نمی‌گیرد، استقبال خوبی از اکران فیلم در لبنان صورت گرفت و در مراسم افتتاحیه فیلم، وزیر فرهنگ لبنان و مدیر رادیو تلویزیون حضور یافتند و با وجود اینکه عمده سینماهای لبنان را فیلم‌های غربی در اختیار دارند، فیلم «امیره الروم» رتبه ششم را طی 5 هفته به دست آورد. در عراق هم با توجه به اینکه سالن‌های زیادی وجود ندارد، در شهرهای نجف و کربلا و سالن تالار وحدت بغداد اکران داشتیم. در کشورهای کویت، ساحل‌عاج، عربستان و بحرین هم اکران‌های خیلی محدودی داشتیم، در واقع نسخه عربی در اختیار شریک لبنانی بود و دوبله عربی و انگلیسی هم در بیروت انجام شد.

شرایط اکران فیلم در ایران چگونه رقم خورد؟

جعفری: با سختی‌های بسیاری مواجه شدیم و قرار بود در گروه سینمایی آزادی فیلم «شاهزاده روم» اکران شود اما با توجه به اینکه گفتند پس از فیلم «شیفت شب»، فیلم ما به اکران در می‌آید، زمان نامناسبی برای طیف دانش‌آموز می‌توانست باشد و از این رو از شورای صنفی خواستیم بدون سرگروه، فیلم «شاهزاده روم» را در گروه آزاد قرار داده و پیشنهاد آغاز اکران را در روز دانش آموز دادیم.

سازمان سینمایی در زمان پس‌تولید و برای اکران فیلم حمایتی صورت نداد؟

جعفری: خیر، تا به حال با وجود پیگیری‌هایی که داشتیم موفق به دیدار آقای ایوبی نشدیم، البته با زیرمجموعه‌های سازمان سینمایی جلساتی انجام شد.

محمدیان: البته آقای حسن ایوبی، تدوینگر فیلم را هر روز می‌دیدیم!

حتما به همین دلیل آقای حجت‌الله ایوبی نیازی به دیدار با شما ندیدند! حالا برای اکران‌های دانش‌آموزی فیلم هم طرح‌هایی دارید؟

جعفری: برای اکران دانش‌آموزی با طی کردن روند مخصوصی، پروانه حمایت برای فیلم «شاهزاده روم» را از وزارت آموزش و پرورش گرفتیم. از طرفی به دنبال تهیه توصیه‌نامه‌ای از سوی معاونت پرورشی آموزش و پرورش هستیم تا مدارس برای حضور دانش‌آموزان به سینما ترغیب شوند. همچنین مسابقه‌ نقاشی برای بچه‌ها طراحی کردیم تا برداشت آزاد خود را از فیلم ارائه دهند که به 12 نفر افراد برگزیده در سطح کشور و در 3 بخش جوایزی تعلق خواهد گرفت. با توجه به نظر مساعد آقای سرافراز در صدا و سیما تبلیغات تلویزیونی خوبی برای فیلم داریم و امیدواریم با تلاش‌های رسانه‌ای بتوانیم اکران ارزنده‌ای داشته باشیم.

محمدیان: به نظرم فیلم «شاهزاده روم» پتانسیل خوبی برای جذب تماشاگر دارد، به شرطی که حمایت‌های لازم از آن در زمان اکران انجام شود و فضای تبلیغاتی خوبی شکل بگیرد. تاکنون هنرمندان و مخاطبانی که در جشنواره فیلم فجر و در اکران‌های خصوصی فیلم را دیدند، آن را مورد تحسین قرار داده‌اند. امیدوارم بتوانیم بعد از مدت‌ها با سینمای کودک مخاطبان را به سینما جذب کنیم. نکته مهمی که وجود دارد این بوده که خیلی مواقع خانواده‌ها برای بردن بچه‌ها به سینما اعتماد نمی‌کنند و فیلم «شاهزاده روم» می‌تواند پیشنهادی مطمئن برای حضور خانواده‌ها در سینما باشد، همانطور که شعار فیلم ما هم این است که «فرزندان‌تان را آسوده خاطر به سینما بیاورید».