اگر این اقدام رضاخان نبود، امروز نگران زنگزور نبودیم

به گزارش حلقه وصل: مسأله «کریدور زنگزور» یکی از موضوعات حساس ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی است و تأثیرات مهمی بر منافع ایران دارد که ترامپ نیز اخیراً اظهاراتی درباره آن داشته است. اگر کریدور زنگزور طبق خواست غربی‌ها اجرایی شود، می‌تواند دسترسی زمینی ایران به ارمنستان از طریق استان سیونیک را محدود یا حتی قطع کند.

از طرفی دیگر، اجرای این طرح، ترکیه را به جمهوری آذربایجان متصل می‌کند و نفوذ آن را در قفقاز افزایش می‌دهد. همچنین، توازن قدرت در قفقاز جنوبی به نفع محور رقبای ایران تغییر می‌کند و  می‌تواند موجب کم‌رنگ‌تر شدن نقش ایران در معادلات منطقه‌ای شود؛ این موضوع کاملاً در تضاد با منافع ژئوپلیتیکی ایران است و درواقع دست ناتو و آمریکا را بیش از پیش، در منطقه باز می‌کند.

ساده لوحی رضا شاه برای ایران گران تمام شد
خسرو معتضد، تاریخ‌دان و تاریخ‌نگار، درباره پیمان سعدآباد و جدایی آرارات از ایران در دوران پهلوی اول، چنین بیان می‌کند: «یکی از اشتباهاتی که در زمان رضاشاه انجام شد، پیمان سعدآباد بود. رضاشاه که به ترکیه رفت، آتاترک خیلی به رضاشاه احترام گذاشت و یک هواپیما هم به او تقدیم کرد؛ من می‌خواهم بگویم رضاشاه ساده[لوح] بود. برای خوش‌آمد انگلستان، آرارات را به ترکیه بخشیدند؛ ۸۰۰ کیلومتر مربع!».

خسرو معتضد در جای دیگر، با اشاره به اینکه این پیمان توسط انگلیس شکل گرفته بود، گفته است: «ما به‌خاطر خواست انگلستان، ۸۰۰ هزار متر مربع از خاک ایران یعنی کوه‌های آرارات را به ترکیه دادیم؛ شط‌العرب را به عراق دادیم و دشت ناامید به وسعت ۳۰‌۰۰ کیلومتر که سرچشمه رود هیرمند است را به افغانستان دادیم که الان موجب خشکی سیستان و بلوچستان شده است».

حسین مکی، نماینده مجلس شورای ملی در دوران پهلوی، در این‌باره می‌نویسد: «یکی از خیانت‌های مهمی که در زمان رضاخان به‌دلیل بی‌لیاقتی وی انجام شد، واگذاری رشته کوه‌های مهم و استراتژیک آرارات ایران به ترکیه بود. رضاخان در توجیه این خیانت می‌گفت مهم نیست که این تپه از آن که باشد؛ آن‌چه مهم است، این است که ما با هم دوست باشیم!». (حسین مکی، کتاب تاریخ ۲۰ ساله ایران.)

اما درباره چگونگی جدایی آرارات از ایران و واگذاری آن به ترکیه توسط رضاشاه، آرمان پورصفر، نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر، می‌گوید: «در سال ۱۳‌۰۹، محمدعلی فروغی - که در آن زمان وزیر خارجه ایران بود - یکی دو روز در ترکیه اقامت داشت و در یک مهمانی ناهار با آتاترک شرکت می‌کند. آتاترک در این مهمانی ناهار [به فروغی] می‌گوید که اگر دولت ایران بپذیرد، آرارات کوچک را در اختیار ما بگذارد، تسلط ما بر مرزهایی که با روسیه داریم، بهتر می‌شود. محمدعلی فروغی در آن‌جا می‌گوید که من این‌جا نمی‌توانم موافقت کنم، باید به تهران بروم. بنابراین به تهران می‌آید و با رضاشاه صحبت می‌کند، رضاشاه هم موافقت می‌کند.

در سال ۱۳‌۱۰، وزیر خارجه ترکیه با یک گروه از نظامیان و مهندسین، وارد تهران می‌شود و مذاکراتی درباره این موضوع صورت می‌گیرد؛ دولت ایران موافقت می‌کند که منطقه آرارات کوچک را به دولت ترکیه تحویل بدهد. در نتیجهٔ این کار، بخشی از ایران - نزدیک به هزار کیلومتر مربع - از ایران جدا شد و یک موقعیت استراتژیک ـ غیر ضروری - برای کسانی فراهم شد که تا آن موقع همیشه با ما مخالفت داشتند».

ارتباط بین آرارات و زنگزور چیست؟
کریدور زنگزور جمهوری آذربایجان و ترکیه را به یکدیگر متصل می‌کند و تنها مرز زمینی هم که بین جمهوری آذربایجان و ترکیه وجود دارد، در میان آرارات و نخجوان قرار دارد؛ اما اگر رضاشاه در قرارداد سعدآباد، منطقه آرارات را به ترکیه واگذار نمی‌کرد، اکنون ترکیه هیچ راه ارتباطی (مرز زمینی) با جمهوری آذربایجان نمی‌داشت و این دو کشور برای انجام رفت‌وآمد، یا به ایران وابسته بودند یا نیازمند به ارمنستان.

اما امروز ترکیه با داشتن این منطقه استراتژیک و بسیار مهم یعنی قره‌سو یا کوه‌های آرارات، یک مرز زمینی با خاک جمهوری آذربایجان در اختیار دارد که اگر این مرز وجود نداشت، شاید حتی ایده «زنگزور» نیز به وجود نمی‌آمد.