بی‌اعتنایی پهلوی به تأمین آب شرب روستاها

به گزارش حلقه وصل، پیش از انقلاب اسلامی وضعیت معیشتی مردم به خصوص در روستاهای کشور شرایط بسیار نامطلوبی داشت.

آنتونی پارسونز، سفیر وقت انگلیس در ایران در کتاب غروب و سقوط خود که خاطرات حضور در ایران بین سال‌های ۱۳۵۲ تا سال ۱۳۵۷ را روایت می‌کند، وضعیت روستائیان را که با رویای زندگی بهتر به شهر هجوم آورده بودند، اینگونه توصیف می‌کند: «روستاییان که به شهرها سرازیر شده و آن‌طور که گفته می‌شد، به دنبال خیابان‌هایی می‌گشتند که سنگفرش‌شان از طلا بود، آنها را نمی‌یافتند، و در عوض به پرولتاریای بی‌ریشه و ساکن حلبی‌آبادهای حومه تبدیل می‌شدند.»

پارسونز ادامه می‌دهد:« تعداد نیروی کار ماهر، به علت ‌آنکه سیستم آموزش عمومیِ در حال تکوین، از تقاضای روزافزون جامعه بسیار عقب‌مانده بود، شدیداً کاهش می‌یافت. افراطی‌گری عجیب و غریب و پرطمطراق برخی از برنامه‌های مورد علاقه‌ شاه، زندگی و امرار معاش روستاییان را برهم زده و موجب نارضایتی و مخالفت (آنان) شده بود.»

بنابراین گزارش در حکومت پهلوی شرایط زندگی روستاییان از همه ابعاد با مشکلات گسترده‌ای مواجه شده بود؛ مینو صمیمی، منشی فرح، در روایتی که وضع زندگی روستایی در دهه ۵۰ هجری شمسی را توصیف می‌کند، بیان کرده است:« در اواسط دهه‌ ۵۰ شمسی، طی بازدیدی از یک روستا، متوجه شدم مردم فلک‌زده‌ آن روستا در کلبه‌های بسیار محقر ساخته شده از گل و پوشال به سر می‌بردند و نه تنها از آب آشامیدنی سالم، که حتی از امکانات اولیه‌ بهداشتی نیز محروم بودند.»

منشی فرح عنوان می‌کند: «‌کوچه‌های تنگ و پر پیچ و خم روستا، انباشته از گل و لای بود و تنها مغازه‌ فروش مواد غذایی در آن، محیطی کثیف و پر مگس داشت. لباس‌های ژنده و لوازم زندگی روستاییان؛ از قبیل: حصیر، متکای کهنه، لحاف پاره و... نیز کاملاً گواهی می‌داد که مردم، در وضع اسفباری زندگی می‌کنند.»

*بی‌توجهی محمدرضا پهلوی نسبت به شرایط تامین آب شرب مردم

با توجه به روایت‌های تاریخی مستند، ابتدایی‌ترین نیازهای مردم ایران به خصوص در روستاهای کشور نظیر تامین آب با مشکلات گسترده‌ای مواجه بوده است. در این شرایط حکومت پهلوی هیچ توجهی به توسعه زیرساخت‌های حیاتی نداشت و اساسا این مسئله را وظیفه خود تلقی نمی‌کرد.

در ابتدای دهه ۵۰، مسئله آب به بحرانی‌ترین شکل خود رسیده بود، در همین راستا، اسدالله علم در روزنوشت ۱۷ اسفندماه ۱۳۴۷ می‌نویسد:« شرفیابی شاه را در جریان تحولات اخیر قرار دادم و چند نکته را مطرح ساختم که او را ناراحت ساخت. گفتم دو برابر شدن آب‌بها مملکت را آشفته کرده است... شاه ناگهان از جا در رفت و مرا مورد حمله قرار داد و گفت: وقتی پولی به دستمان نمی‌رسد چه می‌توانیم بکنیم؟ پاسخ دادم هر بار که توجه اعلیحضرت را به کمبود پول جلب کرده‌ام پاسخ این بوده که این طور نیست. دولت به اندازه کافی پول در اختیار دارد.»

بی‌توجهی شاه به زندگی مردم، داد شخصی همچون اسدالله علم را نیز درآورده بود. چند روز بعد اسدالله علم در ۲۷ اسفند تذکر خود را تجدید می‌کند و در شرح این تذکر در روزنوشت خود می‌نویسد: «یک بار دیگر موضوع افزایش آب بها را مطرح کردم، شاه گفت‌ تا کی مردم می‌توانند از چیزهای مجانی استفاده کنند؟ پیشرفت، پول می‌خواهد. پاسخ دادم افزایش هفتاد درصدی قیمت‌ها پیشرفت نیست، بلکه فقط بی‌عدالتی است... گاهی بی‌اعتنایی او مرا آزار می‌دهد و ناچار می‌شوم روز بعد مطلب را مجددا مطرح کنم؛ تا کی می توانیم به مردم و نیازهای‌شان بی توجهی کنیم؟»

*انقلاب اسلامی و تحول در عرصه زیرساخت آب روستایی

در چنین شرایط اسف‌باری، انقلاب اسلامی مسیر حرکت توسعه زیرساخت‌های کشور را دگرگون کرد؛ در اوضاعی که کمتر از ۵ درصد از روستاهای کشور به زیرساخت تامین آب دسترسی داشت و بسیار از مردم با شرایط مشقت باری آب خود را تامین می‌کردند، استفاده از سازوکارهایی نظیر جهاد سازندگی در ابتدای انقلاب اسلامی، روند توسعه زیرساخت‌های روستایی کشور را با سرعت بسیار زیادی به پیش برد.

اهمیت فعالیت‌های جهادی به حدی بود که در خاطرات نقل شده، شخص امام خمینی (ره) در مواقعی به درخواست جهادگران برای افزایش روحیه در مراسم افتتاح این زیرساخت‌ها هرچند کوچک شرکت می‌کرد. این مسئله اهمیت فعالیت جهادی به منظور توسعه زیرساخت در روستاهای کشو را در نگاه امام خمینی منعکس می‌کند.

در ادامه فعالیت جهاد سازندگی انقلاب اسلامی، وزرات نیرو به عنوان متولی دولتی توسعه زیرساخت آبرسانی کار را به پیش برد، بر این مبنا به برکت انقلاب اسلامی در حال حاضر بیش از ۹۹.۵ درصد از شهرهای کشور و ۸۰ درصد از جمعیت روستایی به آب شرب بهداشتی پایدار دسترسی دارند.

*دولت سیزدهم و جهش در تامین آب شرب پایدار برای همه روستاهای کشور

با وجود اینکه انقلاب اسلامی تحولی در عرصه توسعه زیرساخت‌های روستایی به خصوص تامین آب شرب بهداشتی رقم زده است اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم عزم جهش در آمار دسترسی جمعیت روستایی به آب شرب بار دیگر در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفته است.

بر این مبنا جهاد آبرسانی با هدف ارتقای شاخص‌های دسترسی جمعیت روستایی به آب پایدار شهری جزء اولویت‌های وزارت نیرو قرار گرفته تا از این طریق با استفاده از ابزارهایی نظیر تخصیص، توسعه زیرساخت توزیع آب و سایر ساخت و سازهای مورد نیاز شرایط جهش در آبرسانی روستایی مهیا شود.

* هدفگذاری افزایش بهره‌مندی جمعیت تحت پوشش آب شرب در روستاها به ‌۹۰ درصد

بر مبنای جزئیات منتشر شده از برنامه جهاد آبرسانی، وزارت نیرو در صدد است تا در قالب یک برنامه ۳ ساله تا پایان دولت سیزدهم زمنیه رشد ۱۰ درصدی شاخص‌های مذکور را فراهم کرده و جمعیت تحت پوشش آب شرب پایدار بهداشتی را  از ۸۰ درصد به ۹۰ درصد برساند.‌

در همین رابطه ۲ جزء گروه‌های جهادی تخصصی حوزه آب به همراه خیرین در کنار متولیان دولتی این حوزه  ۳ ضلع مثلث جهاد آبرسانی را تشکیل می‌دهند.

‌در این‌باره، میثم جعفرزاده‌، رئیس مرکز جهاد آبرسانی وزارت نیرو ضمن تشریح اهداف تشکیل مرکز جهاد آبرسانی وزارت نیرو می‌گوید: «تمرکز روی نیازهای آبی ضروری با محوریت تامین نیاز شرب در مناطق مختلف شهری و روستایی از اهداف اساسی این مرکز است که به وسیله توسعه و تعامل با تشکل‌های جهادی، گروه‌های مردم نهاد و خیرین در  اجرای طرح‌های آبرسانی پیگیری خواهد شد.»

رئیس مرکز جهاد آبرسانی وزارت نیرو ادامه داد:« بر این اساس مرکز جهاد آبرسانی الگوی جدید و در حقیقت یک نوع فرهنگ نو خدمت رسانی جهادی برای مناطق محروم است.»

در آستانه گام دوم انقلاب اسلامی، رویکرد دولت در حوزه توسعه زیرساخت‌های تامین آب شرب به روستاهای کشور با شدت بیشتری توسط دولت پیگیری شده و امید می‌رود در آینده نزدیک شرایط برای استفاده همه مردم در سراسر کشور از آب شرب پایدار مهیا شود.