تهران: ضرورت نگرشی نو در تولید آثار هنر دینی

به گزارش حلقه وصل، عبدالحمید قدیریان (هنرمند و مدیر دفتر مطالعات کاربردی واحد تجسمی حوزه هنری): آیا در مواجهه با موضوعات دینی باید همچون یک بیننده از بیرون ناظر آن بود یا به درون آن‌ها رفت و مفاهیم و موضوعات را از درون بررسی کرد؟

در محرم سال گذشته یک نقاشی از حضرت ابوالفضل (ع) در علقمه را نگاه می‌کردم که روی بیلبورد چاپ شده بود. نقاش، حضرت را با لباسی کامل و زره آهنین که بر سرش دستاری بسته، نقش زده بود. تصورش را بکنید در گرمای شدید کربلا، حضرت را با لباس کامل و آهنین، تزیین نموده و کشیده بودند. در همان روزها نقاشی دیگری را دیدم که تصویر حضرت ابوالفضل (ع) را رسم کرده بودند که دو زانو بر زمین نشسته و دستانش پر از آب بود. رفتار و لباس حضرت در این تابلوها، نشان می‌­دهد که نقاشان حتی سعی نکرده­‌‌اند که به عنوان یک بیننده معمولی، صحنه را درک کنند و آن را به تصویر بکشند. آنها همان بافته‌های به ارث رسیده و منظرهای شخصی گذشتگان را معیار کار خود قرار داده و با تمام احساس و دل دادگی که نسبت به موضوع داشته، آنها را نقش زده­اند.

اگر آن نقاش به خود جرأت می­‌داد تا به صحنه نزدیک شود و به دنبال این جسارت، وارد کاروان می‌شد و از درون کاروان، عاشورائیان را مورد بررسی قرار می‌­داد، حتماً گرمای کربلا را احساس می­‌کرد و دیگر آن لباس را برای حضرت طراحی نمی­‌کرد! و آن نقاش دیگر اگر صحنه جنگ را احساس کرده بود، قطعاً حضرت را به صورت دو زانو بر زمین نشسته نمی‌­کشید. پس نقاش دارد از بیرون به صحنه عاشورا نگاه می‌­کند، لذا نه گرمای عاشورا را حس می‌کند و نه سختی و دردهای عاشورا را متوجه شده است! او صرفاً قصد داشته ابوالفضلی را رسم کند که از کنار رود، آب بر می‌­دارد. جالب است! در آن نقاشی­‌ها آب بود، ابوالفضل بود، نخلستان بود، اما با این وجود، آن تصاویر، کربلا نبود. نه این کربلا، آن کربلا بود. نه این ابوالفضل، آن ابوالفضل بود و نه این صحنه، آن صحنه بود. چرا؟ چون نقاش از بیرون نگاه کرده بود. البته مطمئناً نقاش در طول ترسیم تابلو به این خاطر که برای ماجرای امام حسین (ع) و عاشورائیان کار کرده، بسیار بهره برده و تزکیه شده و اجر برده است.

این نوع نگاه بسیار فرق می‌کند با نگاه آن نقاش که با خود می­‌گوید: از روز اول محرم درون کاروان امام می‌روم و تا ظهر عاشورا، لحظه به لحظه به همراه کاروانیان با امام همراهی کرده و حرکت می‌­کنم. شب عاشورا که شد، تا صبح با عاشورائیان همنشین می‌­شوم و روز عاشورا تا ظهر عاشورا همراه اصحاب امام می‌مانم و در آن گرمای سوزان، شاهد صدای چکاچک شمشیرها خواهم بود و اصابت تیرهای خصم را که سینه‌ها را می­‌شکافند، نظاره می‌­کنم. تا آنجایی که خود به میدان می‌­روم و به جای شمشیر، قلم به دست می­‌گیرم و شروع به ضربه زدن می‌کنم. دست به قلم می­‌برم و می­‌گذارم قلم خودش حرکت کند و تمام احساسم را بر پرده پارچه­‌ای نقش کند.

چنین نقاشی، عاشورا چشیده است و به طبع، اثرش اثرگذار است. این نقاش از درون عاشورا به عاشورا نگاه کرده و حاصل کارش گوهری گرانبها و درخور خواهد بود. او به فکر اجر بردن نیست. او نمی­‌داند و نمی‌خواهد بداند پاداشش چیست. همان تاثیری که تابلو بر او گذاشته، برایش کافی است.

تصورم این است که زمان آن رسیده تا جوشش و حرکتی جدید در هنرمندان مذهبی ایجاد شود. دیگر منظر نوستالژیک به دین و تبعیت فرم‌گرایانه از پیشینیان، جوابگوی فضای موجود و تحولات جهانی نیست. باید از نگاه گزارشی کوچ کنیم و به نگاه درونی اهتمام ورزیم. اصل دین یک مفهوم رفیع و باطنی است، نه یک مجموعه اعمال ناپیوسته و جدا از هم که فرم ظاهری دین را شکل داده است. فرمی که با رسوب مجموعه اسرائیلیات و خرافات آغشته شده و فرم‌هایی بعضاً متفاوت با مفاهیم اصیل دینی ایجاد کرده ­است. فرم‌هایی که از روی ناآگاهی و همچنین استراتژی فراماسون فرهنگی، در جامعه و در میان هنرمندان، ترویج و بها داده می‌شود تا دین از درون تهی و فرم‌هایی که توسط مستشرقین به نام هنر اسلامی معرفی شده، جای خالی آن را پر کند و هنر دینی را از آن پویایی که لازمه جهان نوین پیش رو است، منفک کند.

حل این مسأله نیازمند هم‌فکری بین هنرمندان و متفکران است تا در پی آن، موضوع شکافته شود و ابعاد آن بررسی و راهی پیدا شود. ما چاره‌ای جز این نداریم که برای جبرانِ خسارات و لطماتی که در سال‌های گذشته به هنر دینی وارد شده، فکری کنیم و راه‌حل اساسی پیدا کنیم.