تهران: عرفان پور: موسیقی پس از انقلاب صاحب اندیشه و حماسه شد/ اگر موسیقی نبود شعر انقلاب در حدِ همان محافل باقی می‌ماند

به گزارش حلقه وصل، هفتمین نشست تحلیلی گفتمان موسیقی دفاع مقدس، صبح امروز دوشنبه 14 اسفند 1396 برگزار شد. مهمانان این نشست میلاد عرفانپور – شاعر و منتقد ادبی، افشین رامین آهنگساز – تنظیم کننده و مدرس موسیقی، مصطفی محدثی‌خراسانی شاعر، ترانه‌سرا و منتقد ادبی بودند.

همچنین علیرضا علیزاده به عنوان کارشناس مجری در این برنامه حضور داشت.

در این نشست هر کدام از مهمانان به بیان دیدگاه‌های‌شان درباره موسیقی دفاع مقدس پرداختند و علل کم‌رنگ شدن این ژانر از موسیقی را بررسی کردند. در ادامه متن صحبت‌های هر کدام از مهمانان را می‌خوانید:

فرق است میان وظیفه و احساسِ هنرمندانه

افشین رامین: موسیقی از هنرهایی است که صدا دارد. حالت هایی که در ایجاد این صداها به وجود می آید، چیزی است که ماهیت موسیقی که می شنویم را مشخص می کند. درست مانند این است که ما با آدم هنرمندی صحبت می کنیم تا مثلا شعری برای ما بگوید. برای این حالت لحنمان مهربان است. گاهی با کسی صحبت می کنیم و لحنمان تند است.
موسیقی هم با همین لحنش مشخص می کند که ما با موسیقی لهو، موسیقی حماسی، موسیقی عاطفی یا هر نوع دیگری از موسیقی سروکار داریم.

آدم هایی که احساس دارند، هنرمند می شوند. این شخصِ هنرمند در یک اجتماعی زندگی می کند. با آن اجتماع راه می رود و تغییرات در جامعه را می بیند. در زمان جنگ کرمانشاه زندگی می کردم و جنگ برایم ملموس بود. رفیقان بسیاری از من به جنگ رفتند و شهر ما همواره زیر بمب باران بود.

وقتی جنگ آغاز می شود، برخی از افراد از سرِ اجبار، برخی از سر علاقه، برخی برای حفاظت از میهن و یا هر انگیزه ی دیگری وارد میدان می شوند.

در این میان هنرمند هم تحت تاثیر قرار می گیرد. هنرمندی شاعر و هنرمندی دیگر خواننده است. این هنرمندان احساس وظیفه می کنند و به خودشان می گویند که اکنون زمانی است که باید با جامعه همراه شد.

زمانی که دوران دفاع مقدس شروع شد، برخی از هنرمندان به ساخت مارش های نظامی دست زدند تا این مارش ها در جاهای مختلف و در رسانه هایی مانند رادیو و تلویزیون استفاده شود. این آثار از سرِ وظیفه ساخته شدند و تاثیرشان تنها به همان مقطع زمانی محدود میشد.

در این میان برخی دیگر از اهالی موسیقی مانند محمدرضا لطفی و حسام الدین سراج آثاری ساختند که نه از سرِ وظیفه که از سرِ احساسِ هنرمندانه بود.

ماجرای «کاروان شهید»، شهرام ناظری و سورِاسرافیل

شهرام ناظری، فامیلی داشته که افسر پلیس راه قصرشیرین بوده که شهید می شود. محمد ذکایی شاعری ظریف و حساس است. شهرام ناظری از ذکایی می خواهد که شعری در وصف این شهید بسراید.

ذکایی هم شعر کاروان شهید را می سراید. ذکایی بعدها به خودم می گفت که این شعر را با تلنگرِ شهرام ناظری و برای شهیدان سرودم. در نهایت هم اثر کاروان شهید، اثری دلی می شود که نمونه اش هرگز تکرار نشد.

من تحقیق‌های بسیاری در موسیقی جهان داشته‌ام تا سور اسرافیل را گیر آورده ام؛ که در فاصله پنجم موسیقی اجرا می شود. در ابتدای اثر کاروان شهید ما سور اسرافیل را می شنویم؛ یعنی همان گامِ پنجم را و شاید خودِ آهنگساز هم متوجه نبوده که در این اثر چه کرده است.

شهرام ناظری و گروه شمس به جبهه رفتند و «مردان خدا» را به صورت کنسرت برای رزمندگان اجرا کردند. این کارها دلی بوده و نتیجه کار هم برای همیشه در تاریخ موسیقی ماندگار شده‌اند.

موسیقی پس از انقلاب صاحب اندیشه و حماسه شد / اگر موسیقی نبود شعر انقلاب در حدِ همان محافل باقی می‌ماند

میلاد عرفانپور: موسیقی دفاع مقدس و حتی قبل از آن موسیقی انقلاب، در زمانی رخ داد که موسیقی از نظر محتوا از اندیشه و حماسه خالی بود. در موسیقی قبل از انقلاب عنصر اندیشه و حماسه چندان پررنگ نبود.

در دوران انقلاب و پس از آن شوری که در میان مردم بود، حماسه را وارد موسیقی کرد. همچنین متکی بودنِ انقلاب بر اساس اندیشه و تفکر، باعث شد که بُعد اندیشه در موسیقی بیشتر متجلی شود.

عاطفه، اندیشه و حماسه سه عنصر مهم در موسیقی هستند. عاطفه در پیش از انقلاب در موسیقی بوده است اما از اندیشه و حماسه چندان خبری نبود. اما در موسیقی پس از انقلاب اندیشه و حماسه بسیار پررنگ می‌شود و در عین حال عاطفه هم در این موسیقی جاری بود.

در موسیقی انقلاب اسلامی و در کل در هنر انقلاب اسلامی، تعادل بین عناصر موجود در هنر، متفاوت شد و فضاهایی را تجربه کردیم که پیش از آن چندان سابقه نداشت.

شعر انقلاب اسلامی به این نتیجه رسید که برای بروز و ظهور بیشتر، باید دست در دست موسیقی بدهد تا این دو هنر، با هم به پیش بیایند. اگر موسیقی نبود، به حتم شعر انقلاب هم چندان نمی توانست خودش را نشان دهد و تنها در حدِ همان محافل باقی می ماند.

در سال های جنگ و حتی پس از جنگ، جریان هایی بودند که به تولیدهای فاخر در عرصه موسیقی نیاز داشتند. این نیاز منجر به تولید آثار بسیاری شد. حال اینکه متاسفانه این آثار کیفیت چندانی نداشتند.

بیشتر کارهایی که در این حوزه تولید شده به صورت اداری سفارش داده شده و پدید آورندگانشان چندان از سرِ اُنس با موضوع به کار نپرداخته و بیشتر به عنوان یک کارِ اداری و برای برآوردن معاش به آن نگاه کرده است. از این جنس کارها بسیار زیاد تولید شده و بیشترین بودجه فرهنگی هم صرف این کارها شده است.

کسانی که از نظر فکری، چندان با انقلاب اسلامی همراه نیستند، آبشخور این سفارش ها را می دانند و به خوبی بیشترین حجم سفارش ها را جذب می کنند.

حال آنکه اگر همه کارهایی که در این زمینه انجام شده، اُنس و همراهیِ مناسبی با انقلاب داشتند، بی شک نتیجه کارها بسیار بهتر میشد.

اگر سفارش سرودن شعری برای شهیدان علمی به من داده شود، زمانی می توانم اثر تاثیرگذاری بسرایم که با شهیدانِ علمی اُنس داشته باشم و براساس احساس و نزدیکی ام با این شهیدان کارم را انجام دهم. در اینجا سفارش بیرونی تنها یک تلنگر است و هدف اصلی چیز دیگری است.

راهِ رونقِ دوباره‌ی موسیقی دفاع مقدس چیست

مصطفی محدثی‌خراسانی: صدای غالبِ موسیقی در سالهای دوران دفاع مقدس، همان موسیقی دفاع مقدس است. البته که صداهای مختلف در آن زمان نبوده و رادیو تلویزیون هم این موسیقی را بیشتر از هر چیز دیگری پخش می‌کرد.
پس از جنگ صداهای مختلفی در عرصه موسیقی پدید آمدند و ژانرهای دیگری در این زمینه فعال شد. اما به جای اینکه فعالیت نهادهای دولتی ما در زمینه موسیقی دفاع مقدس بیشتر شود، فعالیت ها کم شد. نظام متولی و پیگیری که این روند را دنبال کند، نداشته ایم.

در عرصه شعر خودِ شاعران فضا را پیش بردند اما در عرصه موسیقی، موسیقی دفاع مقدس کم کم به فراموشی سپرده شد. الان باید به این موضوع پرداخت که چگونه می توان، موسیقی دفاع مقدس را بار دیگر پررنگ کرد.

ماجرایِ قطعه‌ی ظهوری دیگر

افشین رامین: شهرام مقدسی شعر زیبایی داشت. شهرام جانباز جنگ است و به من گفت که دلم می خواهد برای این شعر آهنگی بسازی. در دوران دفاع مقدس من در ایلام سرباز بودم. برای اینکه از بمباران در امان باشیم، شب ها به دامنه کوه ها می رفتیم. من آن فضا و بودن در دامن کوه را بسیار دوست داشتم. براساس همان فضا برای شعرِ آقای مقدسی آهنگی ساختم که در نهایت شهرام غلامی آن را خواند. گیتار و ویلن این اثر را هم شادمهر عقیلی نواخته است. اصلا قرار بود «ظهوری دیگر» را شادمهر بخواند که به دلیل وجود نُت‌های بالا در اثر، این امکان در نهایت فراهم نشد.

در گذشته بستری فراهم بود و آثاری ساخته میشد. اما الان این بستر فراهم نیست. ما الان هم در حال دفاع هستیم؛ با داعش در عراق و سوریه می جنگیم. اما رسانه ملی تقریبا هیچ کاری در این زمینه انجام نمی دهد.

در ادامه قطعه‌ی «ظهوری دیگر» از ساخته‌های افشین رامین را می‌شنوید:

نجاتِ موسیقی پایداری از انفعال

میلاد عرفانپور: از سال 1387 وارد حوزه شعر گفتن برای موسیقی انقلاب و دفاع مقدس شدم. اولین کتابی هم که منتشر کردم با عنوان «از شرم برادرم» مجموعه ربایی بود که برای دفاع مقدس سرودم.

از آن زمان به بعد تا کنون حدود 80 اثر با شعرهای من ساخته شده که موضوع این آثاردفاع مقدس و پایداری بوده است.
در این 10 سال اخیر با تمام فراز و نشیب ها، موسیقی دفاع مقدس که به انفعال رسیده بود، امروز رونق و حیات دوباره ای گرفته است.

بعد از دفاع مقدس دوره ای داریم که شاعران به شعر اعتراض رو می آورند. بخش عمده ای از این اعتراض به این است که چرا ارزش ها در حال کم رنگ شدن است. اگر این اتفاق در موسیقی هم می افتاد و این اعتراض در موسیقی هم پر رنگ میشد، موسیقی هم می توانست پابه پای شعر پیش بیاید.