تهران: سیار: محدود کردن مفاهیم ادبی کار مطلوبی نیست

به گزارش حلقه وصل، اردوی ششمین دوره آموزشی شعر جوان انقلاب اسلامی در محمدشهر کرج سومین روز خود را پشت سر گذاشت. برنامه های امروز شاعران جوان، چند کلاس آموزشی و کارگاه نقد شعر بود. اولین کلاس آموزشی سومین روز اردوی آفتابگردان ها، کلاس «آرایه‌های نو پدید» با تدریس دکتر محمد مهدی سیار بود.

محمدمهدی سیار با اشاره به اینکه آرایه های ادبی جزو مسائلی لازم برای هر شاعر است، بیان کرد: با وجود اینکه ادیبان قدیم سعی بر تقسیم بندی آرایه های ادبی داشتند اما محدود کردن این مفاهیم ادبی کار مطلوبی نیست.

وی بیان کرد: در شعر امروز به دلیل آشنایی شعر با ساحت‌های تازه زبان و جهان با آرایه‌هایی روبروییم که در کتاب های ادبی ذکری از آن ها نشده اما به صورت فراوان در شعر شاعران نوگرا دیده می‌شود.

شاعر کتاب «حق السکوت» با اشاره به آرایه ای به نام «سرایت» عنوان کرد: این آرایه عبارت است از نسبت دادن یا سرایت دادن یک شی یا مفهوم به شی یا مفهوم کناری. از جمله شاعرانی که از این آرایه به خوبی بهره برده، قیصر امین پور است که شعر «ایستگاه قطار» او نمونه خوبی در این خصوص است.

سیار در رابطه با دیگر آرایه نوپدید اظهار کرد: «آمیختگی فضا به زمان» را می توان یکی از آرایه هایی دانست که در شعر امروز به وفور دیده می شود. هرچند ذهن ما از تصور خدا فارغ از این دو عنصر برنمی آید و تصور بی فضایی و بی زمانی برای عقل محدود ما نیز دشوار است.

وی خاطرنشان کرد: یکی از اتفاق های شاعرانه سرایت دادن این دو عنصر به یک دیگر و بیش تر از همه تجسد دادن به زمان‌هاست به طوری که با زمان به صورت یک فضا مواجهه می شود. مثلا وقتی شاعری می گوید من شب را لمس کردم از این آرایه استفاده کرده است.

شاعر کتاب «رودخوانی» گفت: از جمله شاعرانی که از این آرایه استفاده کرده ، قیصر امین پور است: «راستی/روزهای سه شنبه/ پایتخت جهان است». سهراب سپهری نیز می گوید: «ریگی را از روی زمین برداریم/ شب یک دهکده را وزن کنیم.»

سیار با بیان اینکه «تصرف در تاریخ» آرایه مورد بحث دیگری است، افزود: از جمله شاعرانی که از این آرایه به خوبی بهره برده است علیرضا قزوه است. «تصرف در تاریخ» به این معناست که شاعر عناصر تاریخی را با هم ادغام کند: «این روزها اسفندیار تبلیغ لنز می کند/ و دهقان طوس به برگه های جریمه نگاه می کند»

تکنیک بعدی «تصرف در جغرافیا» بود که این شاعر و منتقد ادبی به آن اشاره کرد و گفت: از جمله شاعرهایی که از این آرایه به خوبی استفاده کرده ، علی داودی است. زمانی که در شعر عناصر جغرافیایی در هم آمیخته می شوند می گوییم تصرف در جغرافیا رخ داده است: «شب خاموش/ چراغ ها خاموش/ من خاموش/ چگونه در این تاریکی از ماه بنویسم؟»

وی تصریح کرد: «جایگزینی» آرایه دیگری است که به زبانی و خیالی تقسیم می شود. جایگزینی زبانی عبارت است از تغییر حداقلی در کلمه و کلام رایج برای رسیدن به معنایی نو و تازه. این آرایه را در اشعار قیصر امین پور به خوبی می توان دید. « پیشینیان با ما/ در کار این دنیا چه گفتند؟/ گفتند باید ساخت/ گفتند باید سوخت/ ما نیز/ گفتیم باید ساخت/اما نه با دنیا که دنیا را/ گفتیم باید سوخت/ اما نه با دنیا که دنیا را»

وی بیان کرد: جایگزینی خیالی یعنی با استفاده از خیال عنصری را در عبارت یا کلام جابه جا کنیم تا به معنای تازه ای برسیم. برای مثال سهراب سپهری وقتی می گوید: «من وضو با تپش پنجره‌ها می گیرم.» از این آرایه استفاده کرده است.

افزودن و جابجایی نیز آرایه های مورد بحث دیگری بودند که سیار آن ها را معرفی کرد و افزود: «افزودن» عبارت است از اضافه کردن یک عنصر به یک ترکیب یا عبارت متداول و «جابجایی» زمانی رخ می‌دهد که شاعر با یک جابه جایی بین اعضای جمله معنا و مضمون تازه ای ایجاد کند.

این شاعر و منتقد ادبی خاطرنشان کرد: آرایه نوپدید دیگر «تشخیص بسط یافته» است. در شعر قدیم تشخیص در یک لحظه اتفاق می افتاد اما در تشخیص بسط یافته برخورد شاعر با مفاهیم بسیار گسترش یافته است. بیژن نجدی از شاعرانی است که از این آرایه به وفور استفاده کرده است. «نخل های سوخته خرمشهر پسرعموهای من اند/ آه پسرعموهای من/ صبحانه را مهمان من باشید»