تهران: به دنبال احیای سرمایه‌های هنر انقلاب و نظام هستیم/ نیاز به موزه هنر انقلاب داریم

به گزارش حلقه وصل، گرچه همه جا نام مسعود شجاعی طباطبایی با هنر کاریکاتور گره خورده است و یکی از چهره های سرشناس هنر کاریکاتور ایران در دنیاست اما با قرار گرفتن او در راس مرکز تجسمی حوزه هنری حالا دیگر از او کل یک جامعه تجسمی در شاخه های متنوع انتظار دارند. خود او اذعان دارد که در دوره مدیریت جدید حوزه هنری بنا دارد به همه شاخه های تجسمی که بسیاری از آنها در این سال ها مورد غفلت واقع شده است توجه و نگاه ویژه داشته باشد و اتفاقا هنر کاریکاتور اولویت آخر او در این مکان است. شاید از این جهت این را می گوید که دست او برای پرداختن به حوزه کاریکاتور در همه جا باز است و او انصافا فرد اجرایی بسیار پر کار و پر توانی است که می تواند با یک دست چند هندوانه را بلند کند. 

مسعود شجاعی طباطبایی متولد ۱۳۴۳ کاریکاتوریست و گرافیست ایرانی خود یکی از هنرمندانی است که کارش را با حوزه هنری آغاز کرد. او دارای مدرک  کارشناسی نقاشی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد گرافیک از دانشگاه تربیت مدرس است. او سال هاست که مدیر خانه کاریکاتور ایران و وبگاه ایران کارتون است. 

در حکم فاضل نظری معاون هنری حوزه هنری برای شجاعی طباطبایی در سمت مدیر جدید مرکز تجسمی آمده بود: «مرکز هنرهای تجسمی یکی از بخش های مهم و دفاتر اصلی حوزه هنری است که به واسطه سابقه تأسیس و نقش ویژه هنرمندان آن در نضج و جهت گیری حوزه هنری از جایگاهی ممتاز برخوردار است. این مرکز با همه فراز و فرودهای خود در طول سال های گذشته، به عنوان یکی از ارکان و قطب های اثرگذار در عرصه هنر انقلاب، به خصوص هنرهای تجسمی نقش ایفا کرده است. بدیهی است اقدام و عمل در میدان رزم و جهاد فرهنگی در سایه باور به وعده های الهی نیازمند عزمی راسخ، ثبات قدم و تلاشی خستگی ناپذیر است».

شاید بسیاری از پرسش های جامعه هنری و خصوصا هنرمندان عرصه انقلاب و دفاع مقدس را بتوان در همین بخش از متن فاضل نظری پیدا کرد و انتخاب شجاعی طباطبایی به عنوان کسی که در سال ۹۶ به عنوان چهره سال هنر انقلاب انتخاب شد نیز پاسخی به همین دغدغه ها باشد.

با او بعد از گذشت ۲ ماه از قبول مسئولیتش در حوزه هنری به گفتگو نشستیم.

* آقای طباطبایی چند دهه از فعالیت تجسمی حوزه هنری می گذرد و در این مدت فراز و فرودهای زیادی را از سر گذرانده است. دوره هایی مانند دهه اول انقلاب اسلامی حوزه هنری پایگاه اصلی هنر انقلاب اسلامی بوده است اما در دوره هایی این فعالیت ها به سکون رسیده و در دوره ای ها تنها به یک سری از شاخه های تجسمی توجه شده است. اگر شما بخواهید این فراز و فرودها را به عنوان مدیر جدید بخش تجسمی حوزه هنری مرور کنید آن را چگونه ارزیابی می کنید؟

- قبل از انقلاب اسلامی گروه های چپ در حوزه هنر بسیار توانمند عمل می کردند و فضاهای هنری دست گروه های چپ بود و شخص فرح دیبا پیگیر این موضوع بود که اتفاقات هنری توسط بخشی از آن گروه که می شود با آنها تعامل کرد رقم بخورد. یکی از اتفاقات جدی آن دوران هم تشکیل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود که تلفیقی از روشنفکرها و گروه های چپ در آن فعالیت داشتند و هنوز هم بسیاری به حرکت های آن زمان حس تعلق دارند. البته یک سری مخالف حکومت هم به شکل کم و بیش در میان شان بود. مثلا کتاب «ماهی سیاه کوچولو» توسط صمد بهرنگی در همان دوران در کانون منتشر شد و یکی از بهترین کتاب های کانون بود که ساواک به شدت با آن مشکل داشت.

در این دوران و در سال ۵۶ و اوایل ۵۷ نمایشگاهی از بچه هایی که تعلقات مذهبی و دینی داشتند برای اولین بار در حسینه ارشاد که دکتر شریعتی آنجا کارهای بزرگی را رقم زده بود برپا شد که یکی از اولین حرکت های جدی این هنرمندان بود. مثلا حبیب الله صادقی یکی از هنرمندانی بود که در آن نمایشگاه اثرش به نمایش در آمده بود. بعد از انقلاب جمعی از همان گروه آمدند و حوزه هنری را شکل دادند. حوزه هنری ابتدا یک اتفاق کوچک بود و این فضایی را که امروز حوزه در آن مستقر است گرفتند، کم کم به اتفاق بزرگی تبدیل شد. مبنای شکل گیری حوزه هنری هم اتفاقا هنرهای تجسمی بود. یکباره هنرمندان توانمند جوان آمدند و کارهای جسورانه ای انجام دادند مثلا کاظم چلیپا یک تابلو دو در سه متر را جلوی خود گذاشت و آن تابلوی معروف شهیدش را کار کرد. در این دوران هنرمندانی مثل ابوالفضل عالی، کاظم چلیپا، ناصر پلنگی، حبیب الله صادقی، مصطفی گودرزی دیباج، امیر ادهم و علی رجبی بودند که هر کدام امروز نام های بزرگی هستند. آن دوران، دوران طلایی حوزه هنری بود. در آن دوران بود که یکی از موثرترین کارهای حوزه تا امروز صورت گرفت. چاپ دو کتاب در حوزه های گرافیک و نقاشی که دیگر بعد از آن دوران شاهد انتشار چنین کتابی نبودیم. حتی چون امکانات چاپ در آن دوران نبود کتاب را به آلمان بردند و چاپ کردند. امروزه همه جور امکانات چاپ داریم اما متاسفانه آن همت لازم نیست.

* همانطور که خودتان اشاره کردید هر کس درباره هنر انقلاب صحبت می کند به دهه اول انقلاب و فعالیت حوزه هنری باز می گردد. به نظر شما این فرایند طبیعی بود که آن دهه دیگر تکرار نشد یا در این مدت کم کاری شده است که نتوانسته ایم کیفیت آن دهه را حفظ کنیم؟

- من می گویم بی توجهی و در مقاطعی هم کم توجهی شده است. شما انقلاب مکزیک را نگاه کنید می بینید آنجا به نقاشی ای به نام دیه گو ریورا بر می خورید که در همان زمان نقاشی دیواری مکزیک را مطرح می کند. من آخرین کتابی که درباره او خواندم در ۲ هزار صفحه و متعلق به سال ۲۰۱۶ یا ۲۰۱۵ بود. یعنی هنوز درباره نقاشی که در دوره انقلاب شان مطرح بوده کار و پژوهش می شود و برایش ارزش قائل هستند و هر سال بزرگداشت برایش می گیرند. شما ممکن نیست جایی از انقلاب مکزیک حرف بزنید و از این نقاش صحبت نکنید یعنی تا این حد در این انقلاب تبدیل به برند شده است.

* بعد از انقلاب ممکن است مصداق هنر انقلاب بنا به مفاهیم دیگری که زاده می شود تغییر کند. مثل همان دهه اول انقلاب که جنگ تحمیلی رخ داد و نقاشی هایی با موضوع دفاع مقدس و شهید هم مصداق هنر انقلابی شد، چرا حوزه هنری که باید یک روند مداوم را در این عرصه طی می کرد و به طور مثال نقاشان جوان انقلابی را به همان فعالیت جوان های دهه اول پیوند می زد، در مقاطع مختلف این جریان را نتوانست مدیریت کند؟

حوزه در دوره هایی مدیران خوبی نداشت. مثلا در دوره آقای زم یا بنیانیان اتفاقات تلخی به گمانم رخ داد که بسیاری از بچه هایی که بضاعت بالایی داشتند حوزه را رها کردند و رفتند. الان باید هنرمندان شاخصی در حوزه باشند که اساسا اعتبار آنها به حوزه معنا و غنا می دهد

- بخش عمده ای آن به حوزه مدیریت باز می گردد. حوزه در دوره هایی مدیران خوبی نداشت. مثلا در دوره آقای زم یا بنیانیان اتفاقات تلخی به گمانم رخ داد که بسیاری از بچه هایی که بضاعت بالایی داشتند حوزه را رها کردند و رفتند. الان باید هنرمندان شاخصی در حوزه باشند که اساسا اعتبار آنها به حوزه معنا و غنا می دهد. شخصا اولین کاری که در بدو ورودم به حوزه کردم این بود که با نسل قدیم حوزه جلساتی گذاشتم، برخی از آنها می گویند ما از یک کیلومتری حوزه هم رد نمی شویم. ما بنا داریم با دسته گل سراغ آنها برویم، هنرمندی مانند حمید عجمی که خط معلا را با آن زیبایی ابدا می کند چرا نباید امروز در حوزه باشد و یا مصطفی گودرزی دیباج که ۲ دکترا از بهترین دانشگاه های دنیا دارد و کارهای بسیار مهمی در حوزه پژوهش و نقاشی انجام داده است و من او را در حد وزیر این مملکت می بینم از هنرمندان حوزه است و چرا نباید با اینجا ارتباط داشته باشد؟ اینها سرمایه های هنر انقلاب و نظام هستند که بنا داریم حتما دوباره این پیوند را احیا کنیم.

* یکی از مشکلات دیگر حوزه نداشتن فضای نمایشگاهی خوب است. برای آن هم اقدامی انجام خواهید داد؟

- بله درست می گویید ما فضای نمایشگاهی خوبی نداریم. یک خانه سوره در میدان انقلاب داشتیم و جای بسیار خوبی بود که انتشارات از بخش تجسمی گرفت و قرار بود ما به ازای آن اتفاقی در حوزه تجسمی صورت بگیرد که رخ نداد. صحبت هایی شده که فضایی که در ابتدای در ورودی داریم که تا سر خیابان سمیه-حافظ می رود و یک فضای «ال» مانند بزرگی را شکل می دهد، سال دیگر به یک فضای نمایشگاهی بزرگ تبدیل شود. اگر ما دارای فضای نمایشگاهی خوبی شویم می تواند برای حوزه هنری منبع درآمد هم باشد. الان شما به موسسه صبا نگاه کنید اجاره های بسیار بالایی می گیرد، ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان اجاره نمایشگاه های بزرگش است. البته ما در همین گالری ها حرکت های کوچکی را کلید زدیم. این روزها نمایشگاه های آبرنگ کامیار صادقی برپاست که تابلوهایش قیمت خوبی دارد از ۴۰۰ هزار تومان به بالا و برای اولین بار نمایشگاهی در حوزه فروش داشته است چون من معتقدم این گالری ثبت اداره ارشاد شده و باید در برنامه گالری گردی مردم باشد و بحث اقتصادی هم برایش متصور باشد.

* اما همین گالری ها روزهای پنجشنبه و جمعه تعطیل است!

- این هم اتفاقی است که اصلا منطق ندارد و از همین پنجشنبه و جمعه ترتیبی داده شده است که مردم بتوانند از گالری دیدن کنند و یک در ورودی مستقل برایش در نظر گرفتیم. سامانه فروش را باید جدی بگیریم. باز یکی از نیازهای واقعی ما راه اندازی یک اکسپوی جدی است، حوزه هنری خوشبختانه در همه استان ها شعبه دارد و هنرمندان بسیار توانمندی با این مرکز در ارتباط هستند. باید فرصتی فراهم کنیم که کار این هنرمندان در تمام کشور دیده شود و اقتصاد زندگی آنها هم تامین شود.

* انتظار جامعه هنری این است که با آمدن شما در مدیریت تجسمی حوزه هنری این مرکز یک تکان اساسی بخورد و البته باقی رشته های تجسمی به جز کاریکاتور هم مورد توجه قرار بگیرد.

در واقع اولویت کاری ما در حال حاضر همه شاخه های هنری به جز کاریکاتور است. مثلا نمایشگاه بعدی ما نمایشگاه فاخری از چهره های سرشناس حوزه خوشنویسی است 

- اتفاقا من اولویت آخر را کاریکاتور قرار دادم. در واقع اولویت کاری ما در حال حاضر همه شاخه های هنری به جز کاریکاتور است. مثلا نمایشگاه بعدی ما نمایشگاه فاخری از چهره های سرشناس حوزه خوشنویسی است که چون فضای گالری ها برای این نمایشگاه کفایت نمی کند فضاهای دیگری را در داخل حوزه هنری که می شود به عنوان فضای نمایشگاهی موقت به آنها نگاه کرد نیز فعال کردیم.

* می شود اولویت های کاری خود را در دوره جدید مدیریت تان بفرمایید.

- یکی بحث سامان دادن به گنجینه حوزه هنری است که در حال حاضر مکان مناسبی ندارد. ما قطعا نیاز به موزه هنر انقلاب داریم، یک موزه ای داشتیم که مانند خانه سوره از دستش دادیم. البته الان مسئولین فکر نکنند با یک لیست بلند بالای توقع آمده ام، البته در بدو ورود من بیش از ۱۵۰ مورد را که باید به آن رسیدگی شود تهیه کردم اما بعد یک پنجمش را گزینش کردم که فعلا اجرایی شود. مثلا سایت ما باید اصلاح شود و امکانات زیادی از جمله مولتی مدیا به آن اضافه شود. یکی دیگر از اتفاقاتی که باید تا به حال نه فقط حوزه هنری که ارشاد آن را جدی می گرفت و موزه هنرهای معاصر به طور مثال بانی آن می شد اما به آن بی توجهی شده است، تهیه بانک اطلاعاتی از هنرمندان سراسر کشور است. این کار را با نمایندگی های حوزه در استان ها کلید زدیم که اطلاعات هنرمندان را با نمونه کارهایشان برای من ارسال کنند. اینها به زودی با تغییرات در سایت، روی سایت حوزه هنری قرار می گیرد. راه اندازی اکسپو، گسترش فضای نمایشگاهی، جذب هنرمندان قدیم و جدید هنر انقلاب به حوزه برنامه های اولویت دار ماست.

*یکی از مشکلات همیشگی برای محقق کردن ایده ها بحث بودجه است. بودجه کافی در اختیار دارید؟

- خوشبختانه همدلی در این زمینه بسیار بالاست. ما زیر نظر معاونت هنری آقای فاضل نظری هستیم که بسیار مهربانانه با ما تعامل دارد و می توانم بگویم بودجه امسال ۴ برابر بودجه سال گذشته در نظر گرفته شده است.

*به جز اکسپو در نظر دارید فعالیت های نمایشگاهی یا جشنواره ای بزرگ برگزار کنید؟

ما در حال حاضر با انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس به تفاهمی رسیدیم که باعث می شود بسیاری از اتفاقات را با هم دنبال کنیم. به این نتیجه رسیدیم که بودجه هر ۲ جا محدود است و مثلا به این تفاهم رسیدیم که آنها هنرمندان شاخص این حوزه را به صورت انفرادی معرفی کنند و ما گروهی به معرفی آنها بپردازیم- اولویت ما برگزاری جشنواره نیست. فضای تجسمی کشور ما زیادی جشنواره زده است و معمولا جشنواره ها با اختتامیه یا چاپ کتاب تمام می شود و خروجی زیادی ندارد در حالیکه اختتامیه ها باید شروع تعاملات سازنده با هنرمندان باشد. البته ما در حوزه هنری یک بخش محافل داریم که مدیر بسیار توانمندی دارد و جشنواره ای مانند سوگواره عاشورایی را برگزار می کند و ما هم اعلام کرده ایم هر جا هر کمکی از دست مان بر می آید انجام می دهیم. مثلا برای دبیری آن آقای دوست محمدی از هنرمندان بسیار توانای کشور را معرفی کردیم که اتفاقا مدنظر خودشان هم بود. یکی دیگر از کارهای ما این است که به یک هم افزایی با ارگان ها و سازمان ها برسیم. معتقد هستم بسیاری از اتفاقاتی که در حوزه تجسمی رخ می دهد موازی کاری است و یا در برخی مواقع به رقابت می رسد که گاهی حتی این رقابت ناسالم است. ما در حال حاضر با انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس به تفاهمی رسیدیم که باعث می شود بسیاری از اتفاقات را با هم دنبال کنیم. به این نتیجه رسیدیم که بودجه هر ۲ جا محدود است و مثلا به این تفاهم رسیدیم که آنها هنرمندان شاخص این حوزه را به صورت انفرادی معرفی کنند و ما گروهی به معرفی آنها بپردازیم. قصد داریم یک نشریه به صورت دو هفته نامه با همکاری هم منتشر کنیم، اولین اتفاق مشترک را هم انتشار کتاب سال گرافیک مذهبی تعیین کردیم که فراخوانش منتشر شده و تا همین الان استقبال خوبی شده و مطمئن هستم کار شاخص و ماندگاری می شود.

* درباره پرورش نسل جدید هنرمندان چه برنامه ای دارید؟

- این سوال مهمی است. ما یک تعداد کارگاه برای برگزاری در سطح کشور تدارک دیده ایم که با استادان مهمی نظیر استاد نیرومند برپا شود. استاد نیرومند در حوزه ایده یابی در عرصه گرافیک و کاریکاتور بسیار متبحر است و کتاب ایشان در این زمینه تدریس می شود. با حضور هنرمندانی چون ایشان این کارگاه ها را برگزار می کنیم و از دل آنها هنرمندان مستعد را هم شناسایی می کنیم.

* آیا مشاوران خاصی در همه شاخه های تجسمی دارید؟

- ما ۲ گروه مشاور در بخش تجسمی حوزه داریم، یک شورای عالی تجسمی داریم که در آن چهره های شاخصی چون کاظم چلیپا و علی رجبی حضور دارند و یک شورای تخصصی داریم که در هر زمینه تجسمی یک مشاور داریم که در مواقع مختلف از آنها مشاوره می گیریم.

* تصمیمی برای سفارش آثار هم دارید؟

- بله و یکی از اتفاقاتی است که به صورت جدی پیگیرش هستیم. از مراکز استان ها هم خواسته ایم در این زمینه با نهادها و ارگان ها ارتباط بگیرند. در وهله اول هم سفارش خود را به جلوه های هنری از مدافعان حرم و شاخص ترین آنها که شهید همدانی است متبرک کرده ایم و اصغر یوزباشی این اثر را می سازد. صحب شده در موزه انقلاب و دفاع مقدس همدان هم یکی از موزه ها به نام ایشان شود.