تهران: ماجرای ورود خفت‌آمیز انگلیس‌ها به ایران/ چرا یتیم‌خانه فیلم خوبی است؟

به گزارش حلقه وصل، فیلم «یتیم خانه ایران» برای اهالی رسانه با حضور خسرو معتضد استاد تاریخ معاصر ایران و بیژن پیروز استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران در خبرگزاری فارس اکران  خصوصی شد. 

خسرو معتضد بعد از اکران این فیلم گفت: فیلم یتیم خانه ایران، فیلمی است که کارگردان آن زحمت بسیاری برای آن کشیده است؛ محیط تهران حتی روستاها و کاروانسراها را تجدید کرده است. من ایشان را هنوز ندیده‌ام، اگر ببینم یک آفرین و صدآفرین به این مرد هنرمند و زحمتکش که سینمای تاریخی را به جامعه می‌برد، دارم. 

وی اظهار داشت: فیلم یتیم خانه ایران به ماجرایی پرداخته است که به لحاظ تاریخی حدود 90 درصد مورد تأیید است و 10 درصد مابقی نیز بر سر آمارها است که بنده به خود آقای طالبی هم تلفنی گفتم. خیلی جالب است، کتاب تاریخ نفت ایران که چند روز پیش در وزارت نفت رونمایی شد را اگر کسی بخواند و ببیند احساس می‌کند دولت بریتانیای کبیر همیشه در قرون گذشته همانند آدم صغیر با ما رفتار کرده است. 

این استاد تاریخ معاصر ایران عنوان کرد: ورود انگلستان به صحنه کشور ایران، ابتدائاً اینی که می‌بینید نیست، بلکه ابتدا به صورت نوکر و آدم داوطلب در قالب یک هیأت 25 نفره به ایران می‌آید؛ زمانی شاه‌عباس که درگیر جنگ با ازبکان و دولت شیبانی بود که حدود 18 سال خراسان را از ایران جدا کرده و کشتار 40 هزار نفری در مشهد انجام و 22 شهر خراسان در اشغال شیبانی‌ها بود.

وی ادامه داد: بعد از شاه‌طهماسب، تمام استان‌های شمال غربی ایران در اختیار عثمانی‌ها بود، همچنین جنوب کشور نیز از شمال غربی بدتر بود و اسپانیایی‌ها و پرتغالی‌ها در آنجا حضور داشتند. انگلیسی‌ها به عنوان مزدور به ایران آمدند، یعنی آن 25 نفر (برادران شلّی) ابتدا به ونیز رفتند، یک تاجر ایرانی در آنجا بود که به آنها گفت به ایران بروید چرا که پادشاهی در ایران وجود دارد به نام شاه‌عباس و او به کسی که سپاهی‌گری بداند و بتواند توپخانه و اسلحه بسازد نیاز دارد، لذا جای شما ایران است. 

معتضد ابراز داشت: به این شکل انگلیسی‌ها با خفت و خواری از راه عثمانی به ایران آمدند و در سفرنامه‌های زیادی نقل شده که آنها کتک می‌خوردند و بر سرشان می‌زدند، اما به محض اینکه وارد ایران شدند، مورد مهمان‌نوازی ایرانیان قرار گرفتند. بنابراین، انگلیسی‌ها به صورت مزدور و برای خدمت به مردم ایران وارد ایران شدند. بعد از مدتی با کمپانی کشتیرانی شرقی وارد مذاکره شدند. یکی از 25 برادر شلّی که فرد خوبی بود، برای ما 300 توپ و 60 هزار اسلحه ساخت تا توانستیم از خجالت عثمانیها بیرون آییم و از آنجا که همواره در توپخانه حضور داشتند، عثمانی‌ها 67 مرتبه از ما شکست خوردند. 

وی تصریح کرد: بنابراین انگلیسی‌ها وقتی به ایران آمدند حالت قربان‌صدقه و تشکر از ما داشتند. اگر سفرنامه جورج وارنینگ را بخوانید مشاهده می‌کنید که برادران شلی چه اندازه گفته‌اند که ایرانی‌ها به ما خدمت کرده‌اند. کم کم کمپانی هند شرقی به غول تبدیل شد و از طرفی هم ایران دچار فتنه افغان می‌شود که این مسئله باعث می‌شود تا ایران رو به قهقرا رفته و انگلستان روز به روز به ویژه بعد از انقلاب صنعتی قدرتمند شود به طوری که ما در طول یک ماه یک تفنگ می‌ساختیم اما کمپانی شرقی روزی یکصد تفنگ تولید می‌کرد، از این رو ما به لحاظ قدرت نظامی و دیپلماسی، مقهور انگلیسی‌ها شدیم و آنها صاحب هندوستان شدند. 

این استاد تاریخ معاصر ایران خاطرنشان کرد: انگلستان در زمان کریم‌خان زند نیز قراردادی با ایران می‌بندد شبه کاپیتولاسیون که درنهایت حسن نیت بسته شد، البته کریم‌خان زند از نیت آنها باخبر نبود. براساس این قرارداد اگر یک انگلیسی در ایران از دنیا می‌رفت یا یک انگلیسی مسلمان می‌شد، یا یک مسلمان مسیحی می‌شد، دولت ایران حق دخالت در آن را نداشت و آنها باید براساس این قرارداد، نماینده خودشان را می‌فرستادند. 

وی با اینکه انگلستان اواخر قرن هجدهم صاحب قدرت شد، گفت: ماجرا از اینجا شروع می‌شود که ما دست استمداد به سوی ناپلئون بناپارت در مصر دراز می‌کنیم، ناپلئون فرد بی‌وفایی بود که مدام در مواقع حساس ما را تنها می‌گذاشت همانند فرانسوی‌ها که تمام سیاستمداران فرانسوی در اوج تحریم‌ها پژو را به ایران واگذار کردند و فرانسوی‌ها به هیچ وجه قابل اعتماد نیستند. از این رو، ایرانیان نظر مثبتی به انگلیس‌ها پیدا می‌کنند اما متأسفانه آنها نیز ما را در میانه راه رها می‌کنند. 

معتضد با اشاره به نامه سِر گور ازلی کاردار و وزیرمختار وقت ابراز داشت: سِر گور ازلی در نامه‌ای در کتاب  تاریخ روابط ایران و انگلیس نوشته است «شانس و خوشبختی ما این است که ایرانیان در عقب‌ماندگی باقی بمانند. این سیاست دولت انگلستان بود، کما اینکه پنجاه سال انگلیسی‌ها نفت ما را دزدیدند و بردند. 

وی ادامه داد: همانطور که در فیلم یتیم‌خانه ایران دیدید، در جنگ اول جهانی چرا انگلیس‌ها در ایران بودند؟ چون برخلاف بی‌طرفی ایران، آنها از طرف خراسان در ایران نیرو پیاده کردند و چون خوزستان نفت داشت، به آنجا حمله کردند تا عثمانی‌ها خوزستان را نگیرند و وقتی اوضاع ایران را آشفته دیدند، افسران آلمانی هم آمدند. 

این استاد تاریخ معاصر ایران درباره شروع قحطی بزرگ در ایران، عنوان داشت: این گرسنگی که در فیلم یتیم خانه برای مردم ایران می‌بینید، از سال 1296 شروع می‌شود؛ یک سال از فروردین تا زمستان باران نیامد و خشکسالی در سراسر کشور ظاهر شده بود و جنگ نیز خشکسالی را تشدید می‌کرد. 

وی ابراز داشت: اگر جای آقای طالبی بودم، اتفاقات سال 1321 که سال بدبختی بود را نیز می‌ساختم. بنده در مشاهداتم از گزارش هیأت طبی جامعه اتفاق ملل، دریافتم که حصبه، وبا، طاعون و ... همیشه در ایران بوده است، لذا جنگ، تلفات ما را تشدید کرد.

معتضد گفت: زره‌پوشان فیلم یک شاهکار است، همینطور آن فرد اسرائیلی و ژنرال‌های انگلیسی. چرا فیم یتیم خانه توانسته تا این حد موفق شود؟ چون انگلیسی‌ها خودشان هستند، همه آنها ایرلندی بودند، این 6 هنرپیشه چقدر خوب بازی می‌کنند، همان حالت تفرعن و از خود راضی بودن انگلیسی‌ها را به خوبی نشان داده است. 

وی با بیان اینکه فیلم یتیمخانه ایران بیش از یک میلیارد و نیم فروش داشته است، خاطرنشان کرد: باعث ننگ است در مملکتی که تاریخ مهجور است، فیلم یتیم خانه از بسیاری از فیلم‌هایی که ارزش دیدن ندارد، کمتر فروخته شده است؛ بسیاری از فیلم‌ها را برای من در منزل می‌آورند تا ببینم و تا دقیقه 18 بیشتر نمی‌بینم و می‌گویم جمع کنید، چرا که ارزش دیدن ندارند، در حالی که آنها بالای 17ـ18 میلیارد فروش رفته‌اند. 

این استاد تاریخ معاصر ایران تصریح کرد: فیلم یتیم خانه ایران مفهوم دارد و به ما درس می‌دهد؛ اگر تلویزیون عراق را ببینیم مشاهده می‌کنیم که این اتفاق‌ها بر سر مردم عراق می‌آید. یک ژنرالی که رئیس ستاد ارتش آمریکا و قبلاً فرمانده قوا در آمریکا بود و بعدها رئیس CIA شد که پرونده بدی هم دارد، می‌گوید وقتی در عراق بودم، روزی صد زن عراقی بیوه می‌شدند، گفتند چرا؟ پاسخ داد چون در بازار میوه، محل کار و... همواره بمب منفجر می‌کردند، در حالی که این فیلم به ما آرامش می‌دهد. 

وی گفت: در مورد جمعیت ایران در فیلم یتیم خانه ایران باید بگویم که جمعیت ایران در آن زمان 18 میلیون نبود و بنده با دکتر میرزایی و دکتر زنجانی صحبت کردم که در سال 1396 جمعیت ایران بیش از 12 میلیون نفر نبوده است. در دوره صفویه از چند طریق می‌توان به جمعیت رسید، کتاب «زبدة التواریخ» که اخیراً به چاپ رسیده کتاب خوبی است که می‌توان در مورد جمعیت به آن مراجعه کرد. 

*آمار‌های دکتر مجد اندکی مشکوک است

معتضد ادامه داد: آمارهایی که آقای دکتر مجد ارائه داده، به نظرم اندکی مشکوک است و من در این خصوص با آقای دکتر پیروز موافق هستم. آمریکایی‌ها پایگاه کمتری داشتند، اما  انگلیسی‌ها از سال 1623 ـ 1624 در ایران حضور داشتند، در حالی که زمان ورود آمریکایی‌ها به سال 1834 می‌رسد و آنها می‌خواستند یکسری کارهای مذهبی و تبشیری انجام دهند که در نتیجه موفق نشدند. 

وی با بیان اینکه معمولاً کارگردانان تاریخی مظلوم هستند، تصریح کرد: فیلم یتیم خانه ایران به عنوان اولین گام‌ها برای شناخت، فیلم خوبی بود، پیشنهاد من به آقای طالبی این است که فیلم بعدی خود را «قحطی جنگ جهانی دوم» و فیلم سوم مسئله اصفهان در سال 1135 شمسی باشد. من این فیلم را با فیلم «لورنس» عربستان مقایسه کردم، صحنه های باشکوهی دارم که هیچگاه در ایران ندیدیم.