تهران: اسماعیل‌زاده: ترجمه‌های قرآن در جهان بررسی شود/ قزوه: امروز دیگر زمان آزمون و خطا نیست

به گزارش حلقه وصل، رسول اسماعیل‌زاده (مدیر مرکز ترجمه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مترجم قرآن کریم به زبان ترکی آذری) در نشست نقد، بررسی و آسیب‌شناسی سه دهه ترجمه ادبیات انقلاب اسلامی به زبان روسی که امروز شنبه 22 آبان ماه بر گزار شد، با بیان اینکه نقد و بررسی ترجمه‌های قرآن در جهان می‌تواند آثار مفیدی داشته باشد، اظهار کرد: نقد و بررسی آثار ترجمه قرآن، سبب مطرح شدن ترجمه ادبیات کشورمان در جهان می شود.

وی ادامه داد: در مرحله نقد و بررسی ترجمه آثار، بیشتر به فرهنگ شناسی و زبان شناسی مخاطبان کار داریم. در بررسی یک ترجمه سلیقه مترجم مد نظر قرار می گیرد و اینکه مترجم مسائل موجود در لهجه‌ها و گویش ها را چگونه حل کرده باشد. معادل یابی واژه ها هم در نقد ترجمه مورد توجه قرار می‌گیرد. در این بخش از ترجمه با مشکلات عدیده ای مواجه هستیم؛ چرا که کلماتی را می سازیم که مخاطب نمی پسندد و این گونه کلمه ها هنوز متولد نشده، می میرند. معتقدم نویسندگان و اهالی ادبیات هستند که باید کلمات را بسازند و معرفی کنند؛ چرا که کلماتی که فرهنگستان در پشت اتاق‌های بسته می سازد، ممکن است با اقبال عمومی رو به رو نشوند.

اسماعیل زاده با تاکید بر اینکه نقد ترجمه به لحاظ تکنیکی و ساختاری بسیار اهمیت دارد، عنوان کرد: کانون زبان و فرهنگ برخی زبان ها تشکیل شده و در برخی از این کانون ها نشست هایی تشکیل شده است که به برگزاری چنین جلساتی اهتمام دارد.

مدیر مرکز ترجمه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همچنین گفت: از شخصیت های بزرگ ترجمه باید تجلیل شود. توزیع و ناشران هم بخش های مهم در ترجمه است و توزیع مناسب ترجمه‌ها نیز دغدغه ما است. مرکز سامان‌دهی ترجمه و نشر علوم انسانی و معارف اسلامی تصدی‌گری ترجمه نمی‌کند، اما منابع را به ناشر خارجی معرفی می‌کند و از او برای ترجمه این منابع حمایت می‌کند. می بینیم که از آقای دونالد ترامپ 8 جلد کتاب در ایران ترجمه می شود و این برای ما خجالت آور است و باید ببینیم از شخصیت های برجسته سیاسی، علمی و فرهنگی خود چه کسی را توانسته‌ایم معرفی کنیم.

برای ادبیات روسیه باید حرف های تازه ای داشته باشیم

علیرضا قزوه، مدیر مرکز آفرینش های ادبی حوزه هنری، نیز با بیان اینکه در دهه 60 و 70 پس از پیروزی انقلاب اسلامی ادبیات کشورمان به این پختگی نرسیده بود که درباره ترجمه آن صحبت کنیم، اظهار کرد: امروز شعر و داستان ما در بین 7 هنر پیشتاز است و اگر در یکی دو دهه آینده اتفاقی از نوع سبک هنری رخ دهد، بار آن را ادبیات بر دوش خواهد داشت.

وی خاطرنشان کرد: اگر طی سال های اخیر ادبیات کشورمان به زبان روسی ترجمه نشده بود، در حق آن اجحاف کرده بودیم. به ویژه که ادبیات روسیه دارای قله های جهانی است و اگر بخواهیم در ادبیات جهان ، 10 چهره برتر را مثال بزنیم، کشور روسیه و زبان روسی قله هایی را به ویژه در داستان و رمان به جهان معرفی کرده که آثارشان الگوی نویسندگان است.

قزوه با اشاره به اینکه امانت‌داری کار کسانی که ترجمه می کنند را سنگین می کند، تصریح کرد: وقتی مترجمی می‌خواهد شعر سپیدی را بازسرایی کند، می‌بینیم که زبان اختصاصی دارد و ویژگی‌هایی دارد که هر کس که در قالب خاصی کار کرده است، در همان قالب ترجمه می‌کند. در دوره قبل از انقلاب، شاهد ترجمه موسسه ای از روسیه بودیم که آثار منظوم را به نثر ترجمه می کرد و آن انتشارات را به عنوان ترجمه های ضعیف مثال می زدیم. چرا که وزن و موزون بودن اثر مبدا را رعایت نمی کرد.

این شاعر کشور با بیان اینکه کشورهایی مانند عربستان، امارات و ... ادبیات قوی ندارند و ترجمه و ارسال اثر به این کشورها ساده تر است، عنوان کرد:  برای ادبیات روسیه باید حرف های تازه ای داشته باشیم و ترجمه درست باید ارائه کنیم و تلاش می کنیم امانت‌دار خوبی باشیم. بعد از گذشت چهار دهه از ادبیات انقلاب اسلامی و ترجمه این ادبیات، نباید شاهد تجربه‌های ناموفق و آزمون و خطا باشیم.

نقد ترجمه هم تجربه، هم تخصص و هم ذوق می طلبد

در ادامه این نشست، دکتر علی‌رضا ولی‌پور (رئیس دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه تهران) با اشاره به اینکه نقد ترجمه هم تجربه، هم تخصص و هم ذوق می طلبد، اظهار کرد: این جایگاه در مورد کل ادبیات فارسی باید مورد توجه قرار بگیرد. در روسیه کسانی را داشته ایم که نویسنده نبوده‌اند، اما منتقد خوبی بوده‌اند و می‌توانستند پوشکین و تولستوی و ... را نقد کنند و جا دارد که به ارتقای نقد کمک کنیم.

ولی‌پور اظهار داشت: یکی از نعمت‌های این جلسات می تواند همین باشد که ظرفیت های هم را بشناسند و جایی که لازم است انتقادی انجام دهند، گاهی تشویق خوب می‌تواند کمک کند که ترجمه‌های خوب هم ادامه پیدا کنیم.

وی ادامه داد: ترجمه فن چند بعدی است که گاهی توسط یک تیم باید انجام شود. درست نیست که ترجمه‌های حساس آثار مطرح ادبی و ... را از یک شخص خاص بخواهیم. وقتی از شاهنامه و حافظ در ترجمه صحبت می کنیم، انتظار داریم وزن و محتوا هر دو باشد. چند وقت پیش کتاب هایی را به عنوان داوری به ما دادند و دفتر سوم مولوی را از طرف ارتباطات اسلامی دادند تا نگاه کنیم و دیدم که محتوا را به خوبی در ترجمه رسانده بودند، اما وزن اشعار منتقل نشده بود.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه مشکلاتی در ترجمه وجود دارد، عنوان کرد: اعتقاد داریم که ترجمه مهم است و از قدیم یکی از راه های ارتباطی و ابزارهایی بوده که ملل با هم گفت و گو می کردند و به تفاهم می رسیدند و یکی از ابزارهای مهم بشری است و باید خیلی خوب و حساب شده و در ظرفیت بالا از آن استفاده شود. اشکالات کم نیست و در این زمینه نمی توانیم به فرد خاصی ایراد بگیریم. مترجمان بر اساس عشق و علاقه خود کار کرده اند و یا آثاری را ترجمه کرده اند.

به گفته ولی‌پور بسیاری از ترجمه ها همچون قرآن، نهج البلاغه و ... حتما باید با تیم چند نفره انجام شود. ممکن است فردی را پیدا کنید که در آذربایجان، به غیر از زبان مادری خود، روسی را هم بلد است. اما این ها از نظر تئوری های ترجمه نمی تواند دلیل قطعی برای کامل بودن اثر یک مترجم باشد.

ترجمه ادبیات معاصر ایران در روسیه بیشتر به نثر توجه داشته است

سیدمحمدحسین طباطبایی (مدیر بخش اروپای شرقی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و وابسته فرهنگی پیشین جمهوری اسلامی ایران در مسکو) با تاکید بر اینکه تعاریف متفاوتی از ادبیات انقلاب اسلامی می توان ارائه داد، اظهار کرد: باید ببینیم تعریفمان از ادبیات انقلاب اسلامی چیست. ادبیات انقلاب می‌تواند به ادبیات مقطع زمانی پس از انقلاب اسلامی گفته شود و یا در بر دارنده ادبیات دفاع مقدس و همچنین ادبیات دفاع مقدس و شیعی و مقاومت باشد. در این نشست، تعریف ادبیات انقلاب اسلامی را همان تعریف ادبیات بعد از انقلاب اسلامی می دانیم که حوزه هنری نیز بر روی آن تمرکز و توجه جدی داشته است.

وی تصریح کرد: روس ها با ادبیات فارسی و ادبیات ایران آشنایی دیرینه دارند و اولین بار با ترجمه قطعاتی از گلستان سعدی جامعه روس با ادبیات ایران آشنا می شود. آشنایی روس ها با ادبیات کلاسیک ، موضوعی گسترده و فراگیر در بین خیل زیادی از مردم است. کمتر کسی است در روسیه که خیام را نشناسد، ادبیات کلاسیک ایران که در روسیه معرفی شده، بیشتر شامل بخش شعر و آثار منظوم بوده است. اما ادبیات سده اخیر ایران، به ندرت نگاه به شعر معاصر فارسی دارد و بیشتر منحصر به ادبیات منثور و رمان و داستان است.

مدیر بخش اروپای شرقی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همچنین گفت: آثار نویسندگان چپ ما در دوران انقلاب اسلامی که ذیل جنبش فرهنگی توده قرار دارند، در روسیه ترجمه شدند و به طور متقابل هم آثار نویسندگان چپ گرای روسیه در ایران ترجمه شد. این روند تا فروپاشی شوروی ادامه داشت. بعد از فروپاشی شوروی، آن موج کتاب‌خوانی را شاهد نیستیم و تیراژ کتاب‌ها به شدت پایین آمده و امروز نشر روسیه مانند نشر کشور ما، حتی گاهی با 300 و 400 تیراژ کار می کند.

وی گفت: خلاء مشهودی در معرفی ادبیات معاصر کشورمان در روسیه به چشم می خورد و تا قبل از ترجمه و چاپ کتاب «من او» رضا امیرخانی در روسیه، مخاطبان ادبیات این کشور، شناخت درستی از ادبیات معاصر نداشتند. پس از آن ترجمه های بسیاری در روسیه انجام شد که از آن جمله می توان به آثار «شاه بی شین» محمدکاظم مزینانی و «مردگان باغ سبز» بایرامی اشاره کرد. البته ترجمه هایی هم از نویسندگان ایرانی ساکن آمریکا و دیگر کشورهای اروپایی در نشر روسیه به چشم می خورد که برخی از این ترجمه ها سازمان یافته به نظر می آید.

ترجمه «اگر بابا بمیرد» سرشار و چند داستان دیگر به روسی

خانم آنا برزینا (مترجم دانش‌آموخته دانشگاه تهران و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مسکو) با بیان اینکه در ماه سپتامبر 2016 ایران مهمان نمایشگاه مسکو شد و امسال هم حضور پر رنگ داشتند و آثار جدیدی ارائه شد، عنوان کرد: در این نمایشگاه آثاری از نویسندگانی همچون رضا امیرخانی، بایرامی، مهدی شجاعی، حبیب احمدزاده، هوشنگ مرادی کرمانی و احمد دهقان ارائه شد و استقبال خوانندگان خیلی گرم بود و این آثار خیلی خوب فروش رفت.

وی افزود: در نمایشگاه کتاب های کودک و نوجوان البته حضور آثار ایرانی خیلی کم است و باید بیشتر بر روی این بخش کار شود و کتاب های خوب فارسی را به روسی ترجمه کنیم.

برزینا همچنین عنوان کرد: به سفارش حوزه هنری  اثری از محمدرضا سرشار با عنوان «اگر بابا بمیرد» را ترجمه کردم و خدمت ریاست انتشارات صدرا در روسیه فرستادم و جلسه ای در این انتشارات داشتم و  ریاست این نشر نظر مساعد دادند و قرار شد که داستان های نوجوان دیگری نیز در کنار این داستان در قالب یک کتاب به چاپ برسد.

وی گفت: سعی می کنم قطره ای به این دریای بی کران ترجمه ادبیات اضافه کنم و در همین راستا در حال حاضر مجموعه ای از داستان های زنان ایران را به روسی ترجمه می کنم. این ترجمه به کمک دانشجویان روسی در دانشگاه تهران و ویراستار روسی و تیمی که در اختیار دارم انجام می شود؛ چرا که دوست داریم کارمان خوب و با کیفیت باشد. مجموعه اشعار علیرضا قزوه و محمدجواد آسمان نیز از دیگر آثاری است که در سال 2017در انتشارات فوم در روسیه چاپ خواهند شد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: باید بیشتر فرهنگ ایران را بشناسیم؛ چرا که متاسفانه بیشتر خبرگزاری ها و رسانه های جهان ایران را با چهره ای منفی معرفی می کنند و ما سعی می کنیم از تاریخ، ادبیات و تمدن ایران بگوییم.