تهران: جوکار: اشتباهی شاعر شدم/ انتقاد از عملکرد متولیان شعر

به گزارش حلقه وصل، شصت و چهارمین عصرانه ادبی خبرگزاری فارس ویژه شاعر و نویسنده جوان سورنا جوکار در خبرگزاری فارس با حضور مصطفی محدثی خراسانی، حمیدرضا شکارسری، کاظم رستمی، علی داوودی، مجید سعدآبادی و حامد محقق برگزار شد.

* محدثی خراسانی: جوکار می‌تواند وارد ظرایف واقعی عاشقانه ها در حفظ عفت و متانت شود

براساس این گزارش، محدثی خراسانی در این مراسم ضمن اشاره به کتاب نبض که اختصاص به سروده‌های جوکار دارد، آن را به ظاهر کم‌حجم خواند و اظهار داشت: این اثر پرونده خوبی برای این شاعر می تواند باشد. ما ر این مجموعه با شاعری مواجه هستیم که به تعبیر استاد شفیعی کدکنی برخی شاعران تاریخ دارند، یعنی عقبه و پشتوانه دارند و به جریان‌های پیش از خو متصل‌اند.

وی افزود:‌اینگونه شاعران شعرشان به اندازه تاریخ شعر فارسی غنا و پیشینه دارد. من نیز این کتاب را خواندم و اولین نکته پس از بستن کتاب، برایم این بود که با یک شاعر جوان تاریخ‌دار مواجه هستیم.

محدثی ضمن اشاره به غزل‌های این اثر اظهار داشت: غزل‌های این کتاب نمونه‌هایی است که به نظر من اگر تعدادشان یک چهارم این کتاب هم باشد کافی است که مرتبه او را در ذهن و زبان نشان دهد.

این منتقد خاطرنشان کرد: با چند غزل به نسبت بقیه غزل‌های مجموعه، درمی‌یابیم که در اوج هستیم، غزل‌هایی به شدت منسجم، یکدست، پرانرژی و از سر کشف و شهود؛ انرژی بیرونی هم به کمک شعر آمدند و ما را به غزل‌های منسجم رساندند.

وی یکی از غزل‌های کتاب را خواند و افزود: غزل‌های دیگری هستند که عاشقانه‌اند، سرشار از حس و مضمون، البته طرح مضامین عاشقانه در آنها یک مدار تعالی دارد که هم بی‌پروا به عشق پرداخته و هم مدار متانت و عفت کلام و عفت تخیلی که تاریخ شعر عاشقانه فارسی به ما آموخته، در آن رعایت‌َده می‌بینیم.

وی یکی از نمونه‌های این شعر را غزل صفحه 32 با مطلع گرچه هرگز عاشقی... دانست و گفت: اینها نشان می‌دهد جوکار می‌تواند وارد ظرایف واقعی عاشقانه ها در حفظ عفت و متانت شود، حتی در کاربرد واژگان و ترکیبات هر چند برخی غزل‌ها هم اتفاقی افتاده است، ولی باز هم متانت موج می‌زند.

وی با اشاره به حذف برخی ابیات پس از چاپ برای مجوز عنوان کرد: اوج توانمندی ها و تأثیرگذاری غزل‌ها را در اشعار اجتماعی سورنا دیدم، جایی که نگاه‌های لطیف، ظریف و عاشقانه وجود دارد.

محدثی خراسانی به قیاس میان اشعار منسجم هم پرداخت و گفت: اشعاری که گاه احساس می‌شود به نوعی در برخی ادبیات آن، شاعر به نوعی تفنن در کارش پهلو می‌زند، یا غزل‌هایی باتم عرفانی؛ اما به آن پختگی کامل نرسیده، ولی انسجام و یکدستی دیده می‌شود. اینگونه‌های مختلف نهایتاً افق پیشرفت آقای جوکار را در ذهن و زبان و توفیقش را در غزل های اجتماعی‌تر نشان می‌دهد

.

* شکارسری: تک‌بیت‌های سورنا می‌تواند جدای از غزل، ادامه حیات داشته باشد

حمیدرضا شکارسری دیگر منتقد این اثر با بیان اینکه اولین نکته‌ای که شخصاً وقتی یک مجموعه غزل را می‌بینم به آن می‌رسم، این است که نسبت این غزل با تاریخ غزل چیست و نسبتش با شعر روزگار ما چیست. چگونه غزل خود را از تاریخ غزل جدا کرده تا هویت خاص خود را بگیرد، چون در صورت تکرار، نامی از خود نمی‌گذارد و صرفاً به آنچه تاکنون نوشته شده، اضافه می‌کند و اینکه چقدر می‌تواند دغدغه انسان معاصر را بازبتاباند؛ از این منظر،‌غزل طی دو سه دهه گذشته تقسیم‌بندی‌هایی را پذیرفته است.

وی به تعبیر قیصر امین پور در این زمینه اشاره کر و به برخورد سه گونه با سنت پرداخت و گفت: گاه یاد تعبیر مرحوم امین پور می‌افتم که سه‌گانه می‌توان با سنت برخورد کرد، یا می‌شود برخی سنت‌ها را تغییر داد و به روز کرد و ادامه داد، یا می‌شود برخی سنت‌ها را بدون تغییر ادامه داد. گاهی سنت‌ها را نمی‌شود به روز کرد. وقتی با این نوع تقسیم‌بندی در غزل امروز که مطرح شده، این سه گزینه را بررسی می‌کنیم، به دقت آن پی می‌بریم.

شکارسری تصریح کرد: گروهی کاملاً به شیوه سنتی غزل می‌گویند، حتی در نوع موسیقی که غزل دارد، انطابق دیده می‌شود.

این منتقد به نوع دوم غزل اشاره کرد و گفت: در این بخش انگار به آن شاخه از برخورد آقای امین‌پور با سنت اشاره می‌کند که می‌توان تغییراتی در آن ایجاد کرد تا به روز شود، یعنی تغییراتی در غزل سنتی می‌دهد و دایره واژگانی‌اش نو می‌شود، در این صورت ترکیب‌سازی‌ها نوع است، اما نوع برخورد با قالب غزل، برخورد سنتی است.

وی گفت: در این نوع غزل، شکل‌شکنی‌ها معدود است؛ یعنی شاعر اساساً به سنت و ساختار غزل وفادار می‌ماند. در این مجموعه شکل‌شکنی‌ که محدود است، روایت هنوز خیلی جا نیفتاده، اما سومین برخورد با سنت که امروز مدنظر ما نیست، آنجایی است که سنت قابل استفاده نباشد و باید آن را کنار گذاشت. آنچه از ابتدای دهه هفتاد در عرصه غزل داریم، دراین سطح می‌گنجد، یعنی همان چه تحت عنوان غزل فرانو، خودکار و... از آن نام می‌بریم.

شکارسری با بیان اینکه سورنا جوکار در این مجموعه به گمان من در یک رده‌بندی کلی یا جزئی، دو یا سه شعر یک شاعر نوقدمایی، نوسنتی است، گفت: غزل او کاملاً روزگار ما را منعکس می‌کند، اما جز دو غزل، اهل روایت گفتن در غزل نیست و اتفاقاً بسیار شاه‌بیت‌ساز است. تک‌بیت‌ها می‌تواند جدای از غزل، ادامه حیات داشته باشد. او از شاعرانی است که برای ساختار غزل احترام قائل است، اما محتوا و دایره واژگان را به شدت نو کرده است.

این منتقد اضافه کرد: این کار را با توجه به ست قوی‌ای که در مضمون‌سازی دارد اعمال کرده. غزل‌های او شنیدنی و در ذهن ماندگار است.چ

وی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه این موارد جزو برجستگی‌های آثار جوکار است، گفت: او با در کنار هم قرار دادن واژگانی که در صحبت‌های روزمره به ندرت کنار هم قرار می‌گیرند، به جای رسیدن به تکلف، به کار با کلمات می‌رسد.

شکارسری گفت: مطلع‌ها سنتی است اما به یکباره به سمت دایره واژگان امروز حرکت می‌کنیم و به روز می‌شویم.

این شاعر با بیان اینکه هر گونه که پیرامون عشق بخواهیم صحبت کنیم، در غزل می‌توانیم از آن یاد کنیم و ردپای آن را می‌توان در آثار شاعران گذشته پیدا کرد، گفت: راه این است که شاعران وارد فضاهای امروز شوند و از تظاهرات عاشقانه در محیط امروز بنویسند؛ خط و خال، گیسو و ... همه چیز سرجایش است، اما در فضای تازه، به این دلیل اصطلاح نوقدمایی بیشتر شایسته است.

وی با بیان اینکه این غزل‌ها را من پناهی می‌دانم که برای شاعری که در برخی از غزل‌هایش (آه از جهان) دارد، گفت: این شاعر خیلی دلخوشی از جهان مدرن ندارد و در پی گریزگاهی است که اگر رنگ و بوی عاشقانه داشته باشد، چه بهتر و چه پناهی بهتر از عشق، چون در روزگار ما مجنون شدن امکان‌پذیر نیست، کجا از شعر بهتر می‌توان یافت.

* رستمی: شعرهای جوکار نوعی متانت و غیرت مردانه دارد/ انتقاد از عملکرد متولیان شعر

در این مراسم، کاظم رستمی درباره سورنا جوکار به سه ویژگی اشاره کرد و گفت: شعرهای جوکار اولاً نوعی عفت، پوشیدگی و غیرت مردانه دارد و اگر آن را در رده‌بندی اشعار نوقدمایی قرار دهیم، عفت در آن دیده می‌شود که مغتنم است، حتی شاعران آیینی ما وقتی شعر عاشقانه می‌گویند، هنر پرده‌پوشی ندارند و گویی گوشه خلوت مقابل آیینه با خود صحبت می‌کنند یا با معشوق، تنها نشسته‌اند، در حالی که این شعر قرار است منتشر شود.

رستمی، ویژگی دیگر را اینگونه مطرح کرد که؛ جوکار چه وقتی عاشقانه اجتماعی و یا هر چه بنویسد، به نوعی ناراحتی و اندوه شاعرانه بر هر فضایی غلبه دارد که او از آن می‌نویسد، ولی با این حال سورنا در همه حال شاعر است و اندوه و غم شاعرانه در اشعارش دیده می‌شود.

این منتقد به موضوع دیگر اشاره کرد و گفت: ویژگی دیگر در مورد نگاه آیینی و اشعار اینگونه اوست. او در این اشعار ادب را رعایت می‌کند، اما جزءنگر نیست و اشاره مستقیم ندارد، مثلاً شعر امام رضای جوکار یکی از برجسته‌ترین آنهاست.

وی به چند نکته دیگر هم اشاره کرد و با بیان اینکه در قوت آقای جوکار همین بس که سالی که کتاب منتشر شد تا مرحله پایانی جایزه گام اول پیش آمد، گفت: در آن زمان که داوری می‌کردیم، شاید تنها دلیلی که باعث شد او نفر اول نشود این بود که کنار یک شاعر چیره‌دستی چون رضا شیبانی قرار گرفت، اما با این حال، کتاب تا مراحل پایانی داوری بالا آمد.

وی در پایان سخنان خود، جوکار را جز اینکه شاعری خوب توصیف کرد، او را انسانی خوب هم دانست و گفت: ما با او در پیاده‌روی اربعین همسفر بودیم، به واسطه این سفر شهادت می‌دهم رفیق خوبی است، اما باید پیرامون سورناهای شعر امروز نکاتی را مطرح کنم و چند نکته اینکه باید بدانیم آیا تعهد و مسئولیت یک خبرگزاری و یا یک رسانه است که از یک شاعر تقدیر کرده و او را معرفی کند. آیا این مسئولیت است، یا دغدغه آنها ایجاب کرده؟ نهادهای دیگر کجایند؟ همان نهادهایی که تمامی تعاریفشان در این حوزه است، آنها کجا هستند؟ ارشاد، حوزه هنری و...، آیا دغدغه‌ای در حوزه شعر دارند؟

به خاطر دارم، در زمان ریاست جمهوری قبلی، دکتر اکرامی‌فر در مراسم جشنواره شعر فجر روی سن مطلبی را گفتند که پس از آن دفتری در وزارت ارشاد تشکیل شد که نه در چارت اداری بود و نه مسئولیت خاصی داشت و دوره‌اش هم به سرعت تمام شد، اما نهاد دیگر صدا و سیماست. بنده سال 82 دبیر اجرایی کنگره شعر دفاع مقدس بودم، با صدا و سیما همان سال بحث داشتیم که آنها حاضر نبودند که شعرخوانی‌های جشنواره را زنده پخش کنند، همان جشنواره‌ای که در مجموعه طلائیه برگزار شد، در صورتی که صدا و سیمان هر آنچه را که در فوتبال و حواشی آن می‌گذرد، زنده پخش می‌کنند. آیا در جمهوری اسلامی کسی فکر می‌کند کار و دغدغه امثال جوکارها چیست؟ ما مثل جوکار کم نداشته و نداریم. ای کاش حداقل خودمان و کسانی که تریبون در دست داریم، بیشتر به این قضایا بپردازیم که در این حوزه چه اتفاقاتی در حال وقوع است.

* داوودی: جوکار پیگیر است و تعصب ادبی دارد

علی داودی هم در این مراسم با بیان اینکه طراح جلد کتاب بودم و در همان سالها کتاب را دیدم، گفت: دامنه اتفاقات پس از نیما، در عرصه غزل بسیار وسیع است، اما یکی از مواردی که ذهن ما را مشغول می‌کند و در نقد، یکی از کفه‌ها به آن اختصاص دارد، این است که شهریاری داریم که مشروطه را تجربه کرده، نیمایی گفته و غزل را از جریان نو به این دوره رسانده است.

وی در ادامه با بیان اینکه در شعر جوکار بیت سنتی و گاه بیت نو دیده می‌شود، گفت: تم اشعار جوکار عاشقانه است و خود به خود این اشعار خود را تحمیل می‌کند تا حرف خود را به کرسی بنشاند. ویژگی دیگر جوکار این است که شاعر رمانتیک است، اما بی‌تفاوت به علوم بلاغی نیست. نوع تشبیهات و استعاره‌ها از این دست است که نشان می‌دهد، پیگیر است و تعصب ادبی دارد.

*سعدآبادی: جوکار باید تکلیف خود را مشخص کند

مجید سعدآبادی هم در این مراسم با بیان اینکه این کتاب را اواخر نخوانده‌ام و فقط در جلسه داوری گام اول خواندم، گفت: سورنا به اعتقاد من آینده‌ای را خواهد داشت که خیلی از شاعران دیگر آن را گذرانده‌اند و پوست‌شان کنده شد، او این را می‌داند. من آن را شیدایی می‌دانم که شاید اگر هنوز کانون وکلا قبول نشده، دلیلش همین است که شاعر است.

وی افزود: فکر می‌کنم سورنا دوگانگی دارد که می‌خواهد هم شیدایی را پشت سر گذارد و هم منطق را داشته باشد. به نظر من شعر جوکار شعری که ما می‌خوانیم نیست، دنیای او و عاشقانه‌اش اینگونه نیست. یا اینکه من او را بدشناخته‌ام یا اینکه اشعارش چیز دیگری است که من به این معتقدم که باید تکلیفش را روشن کند که یا دنیای منطقی را تجربه کند و یا اینکه در نوشته‌هایش باید آنچه را که هست بنویسد، چرا که اشعار جوکار زندگی او نیست.

سعدآبادی حس و انرژی شاعر را متن فرود نیامده دانست و با بیان اینکه باید تکلیف خود را مشخص کند، گفت: جوکار اعتقاد بسیاری دارد که در آینده شعرهایش که می‌ماند، از جنس اشعاری است که می‌نویسد. نگاهش بیشتر به ریشه ادبیات است و به کلاسیک اعتقاد  دارد، اما اگر قرار است شاعری کنیم، باید به این مرحله برسیم که مخاطب پیدا کنیم. باید مخاطب‌شناسی کنیم تا اگر مسیر را اشتباه می‌رویم، راه را تغییر دهیم.

وی با بیان اینکه گاهی گناه را به گردن زمانه انداختن کار صحیحی نیست، در صورتی که سورنا به شدت فرد تجربه‌گری است و غم‌ها را خوب شناخته است، گفت: معتقدم مراحلی از درد و غم را تجربه کرده است و هنگامی که طرح روی جلد را دیدم، یاد مادرش افتادم که برایش پدری کرده و پرستار بوده است.

* محقق دوستی 11 ساله با سورنا/ از همدان تا پیاده‌روی اربعین

حامد محقق نیز در این مراسم به 11 سال رفاقت با جوکار اشاره کرد و با این مطلب که هیچ نقطه مشترکی با او ندارم، چرا که من دلبسته شعر کودکم و او اعتقادی به شعر کودک ندارد، گفت: شاید یکی از دلایلش این باشد که طبق یک اتفاق، جوکار با ما همسفر اربعین شد.

وی افزود: در سال‌هایی که همدان بیشتر همدیگر را می‌دیدم و شاعران دیگر گاهی دور هم جمع می‌شدند، کلمه‌ای می‌یافتیم، شعر می‌نوشتیم، اما با وجود اینکه او سه چهار ماه جدی‌تر شعر نگفته بود، اما شاعرانه‌ای در ابیاتش تجلی داشت.

وی گفت: شعرهایی که برای فردی گفته می‌شود، نشان می‌دهد که شخص چقدر توانایی شاعرانگی دارد. این موضوع در شعر حضرت معصومه(س) دیده می‌شود.

وی در پایان سخنانش جوکار را فرد مطالعه‌گری دانست و گفت: جوکار ادبیات کهن را نسبت به هم‌دوره‌ای‌های خود خوب خوانده و در همدان، نفس به نفس علما بوده است.

* جوکار: اشتباهی شاعر شدم/ کاریکاتوریست بودم

سورنا جوکار در پایان این مراسم، به دو دوره کودکی تا 20 سالگی و 20 سالگی تا 28 سالگی اشاره کرد و گفت: دوره اول با چشم انتظاری پدرم و دوم برای دوستان بود، دوستانی که همیشه پشتم بودند، فارغ از همه تفکرات، سن و سال‌شان.

وی گفت: من در ادبیات توانایی سوپراستار شدن را نداشتم، شاید هیچ‌وقت قرار نبود شاعر شوم، اشتباهی با دوستی با حامد محقق و ... پایم به این مسیر کشیده شد، زیرا من کاریکاتوریست بودم، اما اولین چیزی که به عنوان شعر نوشتم، حس کردم غم 120 سالگی تبعید ایل من به منطقه‌ای دیگر در ژن من نهفته شده که بروز کرده است. به ناچار در شرایط نابسامان بد اجتماعی زندگی کردم و این شعر ناخواسته در آن فضا شکل گرفت تا آرامش شخصی برای من باشد و یکسری حواشی باعث شد این کتاب منتشر شود.

جوکار با بیان اینکه آدم بی‌پروا و صریحی هستم، گفت: هر وقت دست به شعر نوشتن برداشتم، حمیدرضا شکارسری را به عنوان منتقد بالای سرم دیدم. حامد محقق را می‌دیدم که طبق معمول هر چه می‌خواندم می‌گفت شعر بدی است. از علی سلیمانی حرفه‌ای بودن و از سعدآبادی پشتکار را آموختم.

وی افزود: نقض، حال و هوای همان نابسامانی‌هایی بود که برایم شکل گرفت. این کتاب حاصل 18 و 19 سالگی عاطفه نوجوانی من است. من پشت سر کتاب هستم و از آن دفاع می‌کنم، اما شاید نوشته‌های کتاب دغدغه‌ام نباشد. وقتی وارد این فضا شدم دیدم که توانایی وجود دارد و به کشفیات ذهنی پرداختم، اما امروز می‌بینم هر چه نوشتم جدا از تفکرات من از این مجموعه است.

وی در پایان سخنان خود از انتشار مجموعه واسوخت در آینده نزدیک خبر داد..