سینما در روایت خرمشهر چه کرد؟

به گزارش حلقه وصل: امروز سوم خرداد مصادف است با فتح تاریخی خرمشهر. خرمشهر، ۵۷۶ روز در اشغال ارتش صدام حسین بود تا در نهایت در سوم خردادماه سال ۱۳۶۱ طی عملیات «بیت المقدس» آزاد شد. بی‌شک آزادسازی خرمشهر خونی تازه به رگ‌های رزمندگان ایرانی تزریق کرد تا با جان و دل از خاک خود دفاع کنند، هرچند این جنگ ناجوانمردانه تا سال‌ها ادامه داشت اما آزادسازی خرمشهر نقطه عطف پیروزی بزرگ مردان ایران در برابر مهاجمان عراقی بود. شاید بتوان خرمشهر و روایت‌های حقیقی که نسبت به جان بر کفی مردم این شهر که در کنار نظامیان باقی ماندند تا دوشادوش هم در برابر هیولای مهاجم بایستند وجود دارد را یکی از بهترین سوژه‌های سینمای جنگ در کشورمان دانست.

طی چهل سال از آزادسازی خرمشهر، فیلم‌هایی در سینمای ایران تولید شده که به نوعی تصویرگر اتفاقاتی است که در طول اشغال و البته در طول ۸ سال دفاع مقدس، در این شهر رخ داده است. فیلم‌هایی که گاه اشاره‌ای کوچک به این شهر کرده و گاه نیز داستان فیلم در این شهر رخ داده است. کارگردانانی که در قابل ژانر دفاع مقدس دین خود را به هشت سال جنگ و نقطعه عطف آن یعنی آزادسازی خرمشهر ادا کرده اند. نگاهی به ژانر دفاع مقدس تصویرگر این قصه پردازی هاست.

در هنگامۀ جنگ ایران و عراق و پس‌ازآن ژانری به نام دفاع مقدس در سینمای ایران متولد شد که تا امروز و با گذشت چیزی حدود نیم قرن همچنان ادامه و حرف‌های تازه‌ای برای گفتن دارد.

در حین جنگ ۸ ساله با عراق و پس‌ازآن، سینمای ایران به‌سان جایگاهی بود که اگرچه درون میدان نبود اما در جایگاهی حمایتی، تمام تلاش خود را مصروف آن می‌داشت که رزمندگانش برای وطن چه می‌کنند و دشمن کیست و چه باید کرد. بر این اساس سینما گرچه لزوماً در خط مقدم جبهه حضور نداشت (البته فیلم‌برداران جنگی در همان زمان جنگ هم، در خط مقدم و جبهه‌ها مشغول تهیه مستنداتی بودند که این‌ها بعدها توسط کارگردانانی _ چون ابراهیم حاتمی کیا و در نخستین سال‌های فیلمسازیشان _ به کار گرفته شدند و سینما حتی در جبهه‌ها هم حضور داشت) اما همۀ هم‌وغم خود را مصروف مبارزه‌ای کرده بود که به آن ایمان و اعتقاد داشت و زمین بازی و انجام‌وظیفه خود را در این عرصه می‌دید؛ عرصۀ جنگ نرم و مبارزه فرهنگی.

رسول ملاقلی پور، کمال تبریزی، ابراهیم حاتمی‌کیا، سیف‌الله داد، احمدرضا درویش، کیومرث پوراحمد، بهزاد بهزادپور ، روح‌الله سهرابی و علی شاه‌حاتمی از جمله کارگردان‌های پرکار و صاحب سبک در این جنس سینما هستند:

رسول ملاقلی‌پور (۱۳۳۴_۱۳۸۵) کارگردان، تهیه‌کننده و فیلم‌نامه‌نویس سینمای جنگ و اجتماعی ایران بود که توانست با فیلم پرواز در شب، سیمرغ بلورین بهترین فیلم را از جشنواره فیلم فجر دریافت کند. پس از فوت ملاقلی پور نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر برای یک‌عمر فعالیت به خانواده وی اهدا شد. نینوا (۱۳۶۲)، بلمی به‌سوی ساحل (۱۳۶۴)، پرواز در شب (۱۳۶۵)، افق (۱۳۶۷)، مجنون (۱۳۶۹)، خسوف (۱۳۷۱)، پناهنده (۱۳۷۲) نجات‌یافتگان (۱۳۷۴)، سفر به چزابه (۱۳۷۴)، کمکم کن (۱۳۷۷)، هیوا (۱۳۷۷) قارچ سمی (۱۳۸۰)، مزرعه پدری (۱۳۸۱) و میم مثل مادر (۱۳۸۵) آثار سینمایی وی درزمینه جنگ و مسائل پس‌ازآن است.

کمال تبریزی (۱۳۳۸)، کارگردان ایرانی از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام بود که در اشغال سفارت آمریکا نقش داشت. عبور (۱۳۶۷)، در مسلخ عشق (۱۳۶۹)، لیلی با من است (۱۳۷۴)، شیدا (۱۳۷۷) و گاهی به آسمان نگاه کن (۱۳۸۱) آثار تبریزی در حوزه جنگ و وقایع مرتبط با آن است..

ابراهیم حاتمی‌کیا (۱۳۴۰) کارگردان، نویسنده، تدوینگر، بازیگر و فیلم‌بردار سینمای ایران است. وی دانش‌آموخته رشته سینما (گرایش فیلم‌نامه‌نویسی) از دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر است؛ وی فعالیت‌های سینمایی خود را با ساخت فیلم‌های کوتاه و مستند در رابطه با سینمای جنگ آغاز و برای ساخت فیلم آژانس شیشه‌ای جایزه بهترین فیلم‌نامه و کارگردانی را از شانزدهمین جشنواره فیلم فجر دریافت کرد. حاتمی کیا تاکنون سه بار برای فیلم‌های آژانس شیشه‌ای، به رنگ ارغوان و به‌وقت شام موفق به کسب سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فجر شده است. همچنین وی برای فیلم ربان قرمز نامزد جایزه صدف طلایی جشنواره فیلم سن‌سباستین شد. در سال ۱۳۹۳ حاتمی کیا یکی از نه سینماگری بود که نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر برای یک‌عمر فعالیت دریافت کرد. حاتمی کیا در رأی‌گیری از ۵۵ فیلم شناس ایرانی به سال ۱۳۸۱ به‌عنوان یکی از ده فیلم‌ساز برتر تاریخ سینمای ایران شناخته شد و همچنین در نظرسنجی از ۴۳ منتقد برای بهترین کارگردانان پس از انقلاب جزء پنج فیلم‌ساز اول قرار گرفت. هویت (۱۳۶۵)، دیده‌بان (۱۳۶۷)، مهاجر (۱۳۶۸)، وصل نیکان (۱۳۷۰)، از کرخه تا راین (۱۳۷۲)، خاکستر سبز (۱۳۷۲)، بوی پیراهن یوسف (۱۳۷۴)، برج مینو (۱۳۷۴)، آژانس شیشه‌ای (۱۳۷۶)، روبان قرمز (۱۳۷۸)، موج مرده (۱۳۷۹)، ارتفاع پست (۱۳۸۰)، به رنگ ارغوان (۱۳۸۳)، به نام پدر (۱۳۸۴)، چ (۱۳۹۲)، بادیگارد (۱۳۹۴)، به‌وقت شام (۱۳۹۶) و خروج (۱۳۹۸) آثار برجسته حاتمی کیا در حوزه جنگ و دفاع از وطن هستند.

احمدرضا درویش (۱۳۴۰) فعالیت هنری را از سال ۱۳۶۱ با کارگردانی نمایش‌های تلویزیونی آغاز کرد وی در سال ۱۳۹۳ برای سال‌ها فعالیت فرهنگی نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر دریافت کرده است. درویش در سال ۱۳۶۸ اولین فیلم سینمایی خود با نام آخرین پرواز را کارگردانی کرد. کیمیا در سال ۱۳۷۴ چهارمین اثر او بود که توانست نظر منتقدان را جذب کند. دوئل که از آن به‌عنوان عظیم‌ترین فیلم ژانر دفاع مقدس یاد می‌شود در سال ۱۳۸۲ با کارگردانی درویش ساخته شد. فیلم‌نامه دوئل، یکی از فیلم‌نامه‌های بسیار خوب، در چند دهه اخیر سینمای ایران است. دوئل دارای فیلم‌برداری بیگ پروداکشن و صدای دالبی است. در سال ۱۳۹۳ نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر برای یک‌عمر فعالیت به وی اهدا شد. درویش ۲ بار برای فیلم‌های دوئل و روز رستاخیز برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فجر شده است. آخرین پرواز (۱۳۶۸)، ابلیس (۱۳۶۹)، کیمیا (۱۳۷۳)، سرزمین خورشید (۱۳۷۵)، دوئل (۱۳۸۲) آثار سینمایی درویش در حوزه جنگ و دفاع است.

کیومرث پوراحمد (۱۳۲۸) کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، تدوینگر و تهیه‌کننده است که اتوبوس شب (۱۳۸۵) و ۵۰ قدم آخر (۱۳۹۲) فیلم‌های برجسته وی در ژانر دفاع مقدس هستند.

بهزاد بهزادپور (۱۳۴۰) کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، تدوینگر و بازیگر سینما است که سه‌گانه‌ای را با مضامین جنگ و دفاع ساخته است؛ خداحافظ رفیق (اپیزود اول ۱۳۸۲)، خداحافظ رفیق (اپیزود دوم ۱۳۸۲) و خداحافظ رفیق (اپیزود سوم ۱۳۸۲).

روح‌الله سهرابی (۱۳۵۷) نویسنده، تهیه‌کننده و کارگردان ایرانی است که پرمخاطب‌ترین سریال سال ۱۳۹۵ تلویزیون ایران با نام آرام می‌گیریم را در کارنامه حرفه‌ای خود دارد. خاکستر و برف (۱۳۹۱) و آرام می‌گیریم (۱۳۹۵) آثاری با مضمون دفاع مقدس و ادبیات جنگ هستند.

علی شاه‌حاتمی (۱۳۳۹) کارگردان و نمایشنامه‌نویس است. وی فعالیت هنری را در سینما با بازیگری و کارگردانی در فیلم‌های کوتاه آغاز کرد. پرنده آهنین (۱۳۷۰)، آخرین شناسایی (۱۳۷۲) و ترکش‌های صلح (۱۳۷۹) از آثار وی مرتبط با جنگ و حواشی مرتبط با آن هستند.

سیف‌الله داد (۱۳۳۴-۱۳۸۸) تهیه‌کننده، فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان ایرانی بود. کانی مانگا (۱۳۶۶) عنوان فیلمی جنگی و دومین اثر سینمایی داد است و رکورد طولانی‌ترین اکران در تاریخ سینمای ایران را با پانزده سال نمایش دارد. بازمانده یک فیلم سینمایی تاریخی محصول سال ۱۳۷۳ در مورد نزاع اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۴۸ به کارگردانی سیف‌الله داد است.

کدام آثار مستقیم به واقعه خرمشهر پرداختند؟

ملاقلی پور در سال ۱۳۶۴ و در فیلم سینمایی بلمی به سوی ساحل داستان تکاورانی را روایت کرد که با شنیدن خبر خطر سقوط خرمشهر به سمت این شهر عزیمت کرده تا سهمی در نجات این شهر داشته باشند. فیلمی که قهرمانان آن برای رسیدن به خرمشهر با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند و در نهایت در این شهر نیز به شهادت می رسند.

احمدرضا درویش در سال ۱۳۷۳ اولین اثر از سه گانه خود را با نام کیمیا را جلوی دوربین برد. داستان این فیلم زمانی رخ می‌دهد که عراق به خرمشهر حمله کرده و همسر شخصیت اصلی داستان، در بیمارستان شهر بعد از به دنیا آمدن فرزند خود، می میرد. رضا نیز به دست عراقی‌ها اسیر می‌شود. حالا رضا بعد از گذشت سال‌ها و رهایی از اسارت به دنبال دختر خود است که توسط پزشک معالج همسرش به فرزندی پذیرفته شده است.

دوئل دیگر اثری است که درویش درباره خرمشهر و در سال ۸۱ روانه پرده سینماها می‌کند. جدا از داستان متفاوت فیلم که در جریان اشغال خرمشهر رخ می‌دهد، درویش با بهره گیری از صدای دالبی و بروز ترین تکنیک‌های سینمایی تصویری متفاوت و تکان دهنده از حمله ارتش عراق به خرمشهر به تصویر کشد.

حمید فرخ نژاد در سال ۱۳۷۹ فیلمی سینمایی با موضوع خرمشهر را جلوی دوربین می‌برد که نام آن را سفر سرخ گذاشت. داستان این فیلم در روز سقوط خرمشهر رخ می‌دهد که تعدادی از نیروی‌های مردمی به همراه دو مجروح و دو پرستار و گروهی از مردم به قصد خروج از شهر به پلی می‌رسند که به دست نیروهای ارتش عراق افتاده است. گروه تصمیم می‌گیرد برای نجات غیرنظامیان، جدا از آنها طی مسیر کند و در گذر از مسیرهای مختلف با ماجراهایی از جنگ درگیر می‌شوند.

روز سوم به کارگردانی محمدحسین لطیفی است که در سال ۱۳۸۵ تولید شد. داستان این فیلم در آخرین روزهای مقاومت در خرمشهر را نشان می‌دهد و روایت خواهر و برادر خرمشهری است که در کنار دیگر مردم در شهر باق مانده‌اند تا از خاک خود دفاع کنند، در این میان پاهای خواهر شکسته و با تنگ شدن حلقه محاصره، امکان فرار ندارد. برادر تصمیم می‌گیرد تا برای اینکه خواهرش به دست عراقی‌ها نیوفتد، او را در شرایطی خاص خاک کرده تا شبانه برای نجات او بازگردد.

منیر قیدی کارگردان زن سینمای ایران که پیش از این تجربه ساخت فیلم‌هایی با موضوع دفاع مقدس داشته است، در فیلم سینمایی دسته دختران به سراغ قهرمانان زن در روزهای دفاع از خرمشهر می‌رود و تمام تلاش خود را می کند تا نقش کلیدی زنان قهرمان خرمشهر را در دفاع از این شهر در کنار مردان به تصویر کشد. زنانی که هر کدام با اهداف و البته مشکلاتی که دارند با هم همراه شده تا به نوعی سهم خود را در دفاع از خرمشهر ایفا کنند. در این فیلم بازیگرانی نیکی کریمی، پانته‌آ پناهی، فرشته حسینی، هدی زین‌العابدین، صدف عسکری، یاسین مسعودی، حسین سلیمانی و مهدی حسینی نیا بازی کرده‌اند.

منبع: ایرنا