حواشی سفر بن سلمان به ترکیه؛ بازگشت قاتل به صحنه جرم؟

به گزارش حلقه وصل، یخ روابط ترکیه و عربستان سعودی آب شده و قرار است که در روز چهارشنبه هفته جاری، اردوغان میزبان ولیعهد سعودی باشد.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در خصوص سفر محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی به ترکیه، به خبرنگاران گفت: «ما دیدارهای دوجانبه بین هیئت ها برگزار خواهیم کرد. ما این فرصت را خواهیم داشت تا ارزیابی کنیم که در روند جدید، روابط ترکیه و عربستان سعودی را به کجا می‌توان رساند. این یک بازدید رسمی است. لذا ما نیز به شکل رسمی، ایشان را خواهیم پذیرفت.»

از درخواست محاکمه تا تلاش برای همکاری

محمد بن سلمان در شرایطی به ترکیه سفر می کند که پیش تر، رجب طیب اردوغان موضع گیری های سفت و سخت و قاطعانه ای در مورد قتل جمال خاشقجی اتخاذ و اعلام کرده بود که حتماً باید عاملین و مقصرین قتل خاشقجی در ترکیه محاکمه شوند و جنازه این روزنامه نگار مخالف، تحویل داده شود.

اما او بر اساس مشی عملگرایانه خود، نه تنها از کنار این ماجرا گذشت، بلکه دو کار مهم دیگر هم انجام داد. اول این که دستور داد کل پرونده، اسناد تحقیقاتی و مدارک قضایی این قتل را به ریاض بفرستند. دوم این که به شرایط عربستان سعودی برای حرمت در مسیر عادی سازی روابط، گردن نهاد و شخصاً به ریاض رفت و پس از دیدار با پادشاهِ پدر، با پسر او نیز دیدار کرد!

حالا هم قرار است محمد بن سلمان به ترکیه برود و در شرایطی که دولت اردوغان به خاطر ناکارآمدی سیاست های اقتصادی خود در معرض بحران قرار گرفته، توافق نامه های جدید امضا کند و جانی به بازار و اقتصاد ترکیه بدهد.

احمد داود اوغلو رهبر حزب آینده، از نخستین سیاستمدارانی بود که به سیاست اردوغان واکنش منفی نشان داده و اعلام کرد که ارسال پرونده قتل برای خود قاتل، عمل ناصوابی است که اعتبار ترکیه را لکه دار می کند. با این حال، شواهد نشان می دهد که با یک دستور و اقدام هماهنگی حزب حاکم  دولت اردوغان، رسانه ها مکلف شده اند در مورد خاشقجی و بن سلمان، چیزی ننویسند.

بازگشت قاتل به صحنه جرم

پس از انتشار سفر قریب الوقوع ولیعهد سعودی به ترکیه، برخی از سیاستمداران در این مورد موضع گیری کردند.

اوزگور اوزل معاون رهبر حزب جمهوری خلق، در توییتر خود، با انتشار عکس دیدار اخیری که در ریاض بین اردوغان و بن سلمان صورت گرفته، چنین نوشته است: «بغل کن! محکم بغل کن! یادت هست چه گفته بودی؟ این بود روزگاری می گفتی اگر حساب قاتلین خاشقجی را نرسیم، رویمان نمی شود در صورت کودکانمان نگاه کنیم.  حالا در سایه جنابعالی، او نیز مانند هر قاتل دیگری، دوباره به صحنه جرم باز می گردد.»

روزنامه ینی شفق، از مهمترین روزنامه هایی که به عنوان بوق تبلیغاتی حزب عدالت و توسعه شناخته می شود و ادبیات تند و پرخاش گرانه ای دارد، قبلاً در عکس و تیتر صفحه نخست، همواره بن سلمان و آل نهیان را به عنوان دشمنان اصلی ترکیه، مسببین کودتای نافرجام و خائنین به آرمان اسلام و فلسطین، قلمداد می کرد، حالا کاری به عربستان و ولیعهد آن ندارد. همچنین روزنامه ینی آکیت از روزنامه های مدافع خلافت بازگرداندن نظام خلافت عثمانی به ترکیه که به عنوان یکی از تریبون ها مهم اردوغان شناخته می شود، قبلاً بارها چنین تیتر زده بود که ترکیه با قاتلین و ظالمین کاری ندارد. اما حالا این روزنامه نیز سکوت کرده است.

روزنامه قرار از معدود روزنامه های محافظه کار منتقد حزب عدالت و توسعه، با تیتر «بازگشت قاتل به صحنه جرم»، به انتشار خبر سفر بن سلمان به ترکیه واکنش نشان داد.

همچنین پروفسور یاسین آکتای از مشاورین عرب تبار اردوغان که همشهری همسر عرب تبار رئیس جمهور است و نزدیک ترین رفیق جمال خاشقجی در ترکیه بود، قبلاً معمار جوش زدن روابط اردوغان با بسیاری از چهره های اخوانی در کشورهای عربی بود و شخصاً، دوبار خاشقجی را به دیدار رئیس جمهور برده بود.

او پس از واقعه قتل، بارها اعلام کرده بود که ترکیه عاملین قتل خاشقجی را به دادگاه می کشاند. اما حالا آکتای هم موضع انفعالی اتخاذ کرده و در برابر فشار رسانه ها و نامزد ترکیه ای خاشقجی در مورد عدم پیگیری قضایی، تنها به بیان این جمله بسنده کرد: «شاید چیزهایی هست که من خبر ندارم. در هر صورت باید به تصمیمات دولت و قوه قضائیه احترام گذاشت.

اردوغان در سال ۲۰۱۸ میلادی گفته بود: «عربستان سعودی درخواست کرده که اسناد قتل خاشقجی را از ما بگیرد. ما حاضریم اجازه بدهیم به اینجا بیایند و فایل های صوتی را گوش دهند. اما اسناد را دست عربستان نمی دهیم. نکند می خواهید این مدارک را هم از بین ببرید؟ بگذارید به شما بگویم، در این فایل صوتی، یکی از مامورین امنیتی سعودی گفته است: من بلدم قطعه قطعه کنم مشکلی ندارم! فکر کرده اید ما ساده لوح هستیم که این اسناد را برایتان بفرستیم؟ تصور می کنید این ملت، ساده لوح است؟ خیر. این ملت، از شما حساب خواهد پرسید.»

عربستان: اردوغان به ما محتاج است

در جریان سفر اردوغان به ریاض، کاریکاتورها و عکس های مونتاژ شده ای در فضای مجازی و برخی رسانه های عربی منتشر شد که خشم مقامات آنکارا را به دنبال آورد.

برخی از کاریکاتوریست ها، اردوغان را همچون سائلی نشان دادند که در حال طلب استمداد و کمک از عربستان سعودی است. اما قضیه فقط در این حد محدود نماند و اظهارنظرهایی نیز منتشر شد که نشان می دهد در این مورد، باور خاصی نزد برخی از سران آل سعود وجود دارد.

یکی از مقامات سعودی پس از سفر دو روزه اردوغان به عربستان سعودی در گفتگو با روزنامه گاردین گفته بود: «این اردوغان است که بیش از هر زمان دیگری به ما نیاز دارد و به سراغ ما آمد. اردوغان، در موقعیت فعلی اش، میلیاردها دلار درآمد خود را از دست داده است. بنابراین، ما شرایط تجارت را تعیین خواهیم کرد.»

نجات از تحریم کالاهای ترکیه در عربستان

یکی از اقدامات مهم عربستان سعودی علیه ترکیه در دو سال گذشته، تحریم کالاهای ترکیه در فروشگاه ها و بازارهای بزرگ عربستان بود.

جالب اینجاست که برای انجام این تحریم، هیچ دستور رسمی صادر نشده بود، اما افراد پیرامونی ولیعهد در وزارت بازرگانی عربستان، ترتیبی اتخاذ کرده بودند که بدون نیاز به اعلام رسمی دولت، در کلیه فروشگاه ها، تابلوهایی با این مضمون نصب شود: «سراغ کالاهای تولید ترکیه نروید.»

این تحریم غیررسمی و غیرمستقیم، تاثیر به سزایی بر فعالیت صادرکنندگان ترکیه ای گذاشت و آنان بازار خود را از دست دادند.

شواهد نشان می دهد که بحران اقتصادی یکی از عوامل مهم در تغییر روند روابط خارجی ترکیه است و دولت اردوغان به منظور جبران کمبود منابع ارزی، ترجیح داده روی کشورهای ثروتمندی همچون امارات متحده عربی و عربستان سعودی، حساب ویژه باز کند. اما در کنار این عامل مهم، باید به این نیز اشاره کنیم که در چند سال گذشته، سیاست خارجی ترکیه عملاً در دستگاه دیپلماسی این کشور ساخته و پرداخته نمی شود و به گفته بسیاری از تحلیلگران و منتقدین، همه چیز تابع تصمیمات فردی و هیجانی خود اردوغان است.

به همین دلیل، کم نیستند کارشناسانی که معتقدند اردوغان به خاطر مواضع تند و ناگهانی خود، روابط ترکیه با کشورهای مهم همچون مصر، امارات، عربستان سعودی و چندین کشور دیگر را بر باد داد و حالا ناچار است با صرف هزینه های کلان و در یک روند چرخشی ناگهانی و شتاب زده، خطاهای پیشین خود را جبران کند.