ویژگی­‌های یک تشکیلات ولایی

در متن پیش‌رو حجت‌الاسلام نظافت به تبیین «ضرورت کار تشکیلاتی و ویژگی­های یک تشکیلات ولایی» می‌پردازد. ایشان در ابتدا به ضرورت و اهمیت کار تشکیلاتی می پردازد و ویژگی‌های تشکیلاتی ولایی را در هفته محور فعالیت جمعی با هدف مشترک، رهبری محبوب، لزوم برنامه، وجود نظم، ضرورت احساس مسئولیت، محوریت تربیت، جذب افراد، ثبت خود و مقبولیت رهبری مورد اشاره قرار می دهد.

ضرورت تشکیلات

بحثی که مطرح خواهیم کرد، اخلاق تشکیلاتی است که اولین بحث در مورد ضرورت تشکیلات است. اگر انسان بخواهد کارش به نتیجه برسد و سامان پیدا کند، مجبور است که از تنهایی بیرون بیاید. اگر کسی تنها است، باید خودش را تکثیر کند.

ویژگی‌های کار تشکیلاتی

جمعی با هدف مشترک
          کار تشکیلاتی لوازمی دارد؛ اول این‌که افرادی باید دور هم جمع شوند که هم­‌هدف باشند و مبانی آن‌ها یکی باشد.

رهبری محبوب
هر تشکیلاتی نیاز به یک رهبر و مدیر دارد که محور باشد. آن مدیر طبیعتاً باید مقبولیت داشته. اگر رهبر و مدیر یک تشکیلات مقبولیت و محبوبیت نداشته باشد، طبیعتاً امر و دستورش خریدار ندارد و کسی به حرفش گوش نمی­‌کند.

برنامه
هر مجموعه­‌ای نیاز به وجود یک برنامه برای رسیدن به اهداف دارد که در آن برنامه باید گام­‌ها و مراحل کار مشخص شده باشد.

نظم
یک تشکیلات نیاز به نظم دارد. هر قدر ارتباط ما با یکدیگر وسیع­‌تر و بیشتر می­‌شود، محدودیت­‌های بیشتری را باید بر خودمان تحمیل کنیم که این محدودیت­‌ها همان نظم است. بدون وجود نظم امکانات و وقت را به هدر می­‌دهیم. با بی‌­نظمی کار پیش نمی‌­رود. زمانی که انسان نظم ندارد، در هنگام فراغت­‌ها و سر دوراهی‌­ها که می­‌خواهد تصمیم بگیرد نفسش مداخله می­‌کند. امیرالمؤمنین در نامۀ ۳۱ نهج البلاغه می­‌فرماید: «و اجعَل لِکُلّ الاِنسَانِ مِن خَدَمِکَ عَمَلاً تَاخُذُهُ بِهِ؛ برای هر فردی از افراد تشکیلاتت یک وظیفه‌­ای تعیین کن.» هر کس باید بداند چه می­‌کند و عمل و برنامه‌­ای مشخص داشته باشد.

نکتۀ بعد این است که باید رابطۀ اعضای تشکیلات یک رابطۀ ولایی باشد. اگر در تشکیلات اخلاق حاکم است، رابطۀ افراد یک رابطۀ ولایی است. ولایت به معنای دوستی و سرپرستی است. قرآن می­‌فرماید: «و المُؤمِنُونَ وَ المُؤمِنَاتِ بَعضُهُم اَولِیَاءُ بَعض؛ بعضی از مؤمنین ولی بعضی دیگر هستند» یعنی همه هم­دیگر را دوست دارند. وقتی محبت می‌­آید، به دلیل تفاوت توانایی­‌ها کسی باید سرپرستی و باربری را بر عهده بگیرد که توانایی بیشتری دارد. کسی که علم دارد باید به کمک کسانی برود که علم ندارند و کسی که پول دارد باید به کمک کسانی برود که پول ندارند.

در عرصه‌­های مختلف باید رابطۀ بین مسئولین هر تشکیلات و نیروهای زیردست و بین نیروها با یکدیگر یک رابطۀ ولایی باشد؛ یعنی همه هم­دیگر را دوست داشته باشند و برای رسیدن به هدف به یکدیگر کمک کنند. در واقع باید بار را از دوش یکدیگر بردارند.

ضرورت احساس مسئولیت
سؤال این است که افرادی که ما جذب می‌­کنیم تا با ما کار کنند در چه چیزهایی باید مشترک باشند و در چه چیزهایی باید هدفشان یکی باشد؟ افراد یک مجموعه باید در اهداف کلان یکی باشند ۱) باید آمدن همۀ افراد در تشکیلات بر اساس یک احساس مسئولیت باشد؛ یعنی افراد باید دردمند باشند که به خاطر آن توانایی‌­ها و عشقی که دارند احساس مسئولیت کنند با این احساس بیایند که می­‌خواهند ادای دین کنند. اگر ورود به یک تشکیلات بر اساس طمع باشد، این تشکیلات از هم می‌­پاشد.

نکتۀ مهم دیگر دردمند بودن است. اگر کسی ارزش‌­های انسانی­‌اش را از دست نداده باشد، از فساد، بی­‌عدالتی و رنج می­‌برد. بی­‌دردی یک مرض بزرگ است. امیرالمؤمنین در نامۀ ۴۵ فرمود: «وَ حَسْبُکَ دَاءً أَنْ تَبِیتَ بِبِطْنَهٍ            وَ حَوْلَکَ أَکْبَادٌ تَحِنُّ إِلَى الْقِد؛ برای مریض بودن همین بس که شب را با شکم پر سپری می­‌کنی و اطراف تو انسان­‌های گرسنه هستند» اگر افراد دردمند باشند، متحد می­‌شوند تا اهداف خود را عملی سازند.

تربیت، محور اصلی تشکیلات
اگر تشکیلات بخواهد مورد پسند امام زمان باشد، باید تربیت، محور اصلی آن باشد. هر کاری که می­‌کنیم باید رنگ و بوی تربیتی داشته باشد. تشکیلاتی که می­‌خواهد امام زمان را یاری کند حتی اگر یک تشکیلات اقتصادی باشد باید با رنگ و بوی تربیت همراه باشد. اگر همۀ بخش­‌ها و تشکیلات در یک جامعه به کارهای‌شان رنگ و بوی تربیت بدهند، زمینه­‌ساز فرج امام زمان خواهند بود. تقدیم یا تأخیر فرج، وابسته به تربیت است. اینکه برای فرج زمان تعیین نشده است به این دلیل است که بستگی به همت انسان­‌ها و آن یارهایی که لازم است فراهم شود دارد.

جذب افراد از طریق جذب دل
در هر تشکیلات با رنگ و بوی تربیت، نکاتی باید رعایت گردد ۱) بحث جذبه­‌گیری است. اعضای اصلی یک تشکیلات باید دیگران را جذب بکنند. مهم­ترین نیاز در هر تشکیلات پیدا کردن یار است. ساختمان و پول و داشتن امکانات لجستیک و ترابری نشان از قوت یک تشکیلات نیست. عالَم در محور آدم می­‌چرخد. سؤال این است که اصول جذب چیست؟ این است که از آرمان­‌ها کوتاه نیاییم. جذب باید با اخلاق باشد و باید ببینیم مخاطبان ما چه کسانی هستند و در چه جامعه‌­ای هستیم. اگر در جامعه‌­ای مانند آمریکا یا آفریقا باشیم که اصلاً ما را نمی‌­شناسند و قبول ندارند، قدم اول چیست؟ قدم اولِ جذب، ارتباط برقرار کردن و رفاقت است. فتح دل‌­ها و متوجه کردن دل­‌ها به سوی خود یکی از راه­‌های جذب نیرو است. اگر دیدیم طرف مقابل اهل گوش دادن نیست، بدبین است و ما را نمی‌­شناسد، باید مهر خود را به او نشان بدهیم. امیرالمؤمنین فرمود: «اَعجَزُ الناسِ مَن عَجَزَ اَن اِکتِسَابِ الإخوان؛ بی‌­عرضه‌­ترین آدم­‌ها کسی است که نمی‌­تواند دوست داشته باشد.»

ابتدا تثبیت خودی­‌ها، سپس دیگران
سؤال دیگر این است که بعضی از خانواد­ه‌هایی که با آن‌ها ارتباط داریم اخلاق، اختلاط و حجاب را نمی­‌کنند و با این‌ها چگونه باید ارتباط برقرار کرد؟باید مواظب باشیم به بهانۀ بهشتی کردن دیگران به جهنم نرویم. ابتدا باید خودمان برویم بهشت. قدم اول، تثبیت نیروهای خودی است؛ «و اَنذِر عَشِیرَتَکَ الاَقرَبِین».

یکی از نیت­‌های خوب تشکیلات، نجات دادن افراد از غرق شدن است. باید تشکیلاتی راه بیندازیم که نگذاریم افراد غرق در فساد و تباهی شوند. کسی که می­‌خواهد دیگران را از غرق شدن نجات دهد، شرطش این است که خودش غرق نشود. هر وقت انسان دید که در حین نجات دادن دیگران خودش هم دارد غرق می­‌شود، باید او را ول کند. امیر­المؤمنین فرمودند «و لَکِنّی لَا أَرَی اِصلَاحَکُم بِإفسَادِ نَفسِی؛ من اصلاح شما را در ایجاد فساد در خودم نمی­بینم».

مقبولیت رهبری
مسئول یک تشکیلات اگر مقبولیت نداشته باشد، کارش پیش نمی‌­رود و کسی به حرفش گوش نمی­‌دهد. به ویژه تشکیلات مردمی که اخلاص، معنویت، صفا و میل درونی افراد حرف اول را در آن می‌­زند.

مؤلفه­‌های مقبولیت رهبری

الف) محبوبیت

مسئول یک تشکیلات اگر محبوب باشد، مؤلفۀ مقبولیت را دارد. برای این‌که این محبوبیت اتفاق بیفتد یک آیۀ قرآن هست که یک قانون کلی داده و باید مصداق آن را پیدا کنیم. خداوند در سورۀ مریم می­‌فرماید: «انّ الَذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَالِحاتِ سَیَجعَلَ لَهُمُ الرَحمَنُ وُدّاً» ایمان و عمل صالح برای خداوند این وُد را برای انسان به ارمغان می‌­آورد. وُد یعنی دوستی. سؤال این است که مصداق عمل صالح چیست؟ با اشاره به آیۀ «انذر عشیرتک الأقربین» می‌­توان گفت سفره انداختن مصداقی از این عمل صالح است، همان­‌طور که پیامبر هم این کار را انجام داد. مصداق بعدی وجود مقبولیت، اکرام و احترام است. رهبر یک تشکیلات که می­‌خواهد تصمیم بگیرد باید دیگران را به بازی بگیرد و به دیگران توجه کند. وقتی از افراد مشورت می­‌گیریم یعنی برایشان ارزش قائل هستیم و دیدگاه آنها برایمان مهم است. اما وقتی مشورت نمی­‌گیریم یعنی اصلاً شما مهم نیستید، اصلاً حرف خوب به ذهنتان نمی‌­رسد و من نیازی به شما ندارم.

ب) عظمت شخصیت رهبری در نگاه دیگران

عظمت پیدا کردن در چشم دیگران بسیار مهم است. کسی که در چشم دیگران خار و بی‌­مقدار است و حرفش خریدار ندارد، اصلاً به او اعتبار نمی‌­کنند. حال چگونه یک فرد عظمت پیدا می­‌کند؟ عامل اول، داشتن سواد است. هر قدر مسئول یک تشکیلات علم بیشتری داشته باشد، شأن بالاتری دارد. عامل دوم، مهارت است. مهارت­‌ها باید در جوانی کسب شود. امام حسین در دعای عرفه فرمود: «فِی أَعیُنِ النَاسِ فَعَظِّمنِی وَ فِی نَفسِی فَذَلِّلنِی؛ خدایا در چشم­‌های مردم مرا بزرگ کن ولی در درون، مرا خوار کن» زیرا وقتی یک نفر در چشم‌­ها عظمت دارد، کارها بیشتر پیش می‌­رود. آخرین نکته در رابطه با عظیم بودن در نظر دیگران این است که کسی پیش شما بزرگ است که چشمش به مال دیگران نباشد.

ج)تواضع

مقبولیت افراد با تواضع بالا می­رود. رهبر یک مجموعه باید این نکته را تبیین کرده باشد که مسئولیت میدانی برای تکبر و غرور نیست و ما همه بندۀ خدا هستیم. امیرالمؤمنین مکرراً در نامه‌­هایی که در مقام مسئولیت داشتن نوشته‌­اند شروع ویژه‌­ای دارد که با زمانی که حکومت دستشان نبود تفاوت دارد. ایشان در ابتدای نامه‌­هایشان می‌­فرمایند این نامه از بندۀ خدا، علی است و سپس جایگاه حکومتی خود بیان می­‌کنند. ایشان با اثبات بندگی برای خدا این زمینه را فراهم می‌­کنند که کسی از فرمان­بری ننگش نیاید زیرا می­بیند ایشان قصد حاکم کردن خود را ندارند. تواضع یک جریان درونی هم دارد که عبارت است از اینکه انسان خودش را در این عالم کاره­ای نمی­‌بیند.

سدید