تهران: ذات شعر انقلاب خط شکنی است/ دفاع‌مقدس به داد شعر و ادبیات ما رسید

سرویس دریچه: نخستین جلسه از دوره «رستاخیز جان» با موضوع تأملی بر شعر انقلاب اسلامی و با حضور علیرضا قزوه به همت دانشکده علوم اجتماعی و فرهنگی دانشگاه جامع امام حسین(ع) و با همکاری بنیاد علمی فرهنگی حیات برگزار شد.

قزوه در ابتدا با بیان شاخه‌های مختلف شعر انقلاب، بیان داشت: ما کشوری هستیم که سابقه ادبی چندین هزار ساله داریم. از زمان شکل‌گیری زبان فارسی ما بزرگانی داشتیم که شعر گفتند و همه با نام رودکی، فردوسی و... آشنا هستند. می‌دانید که زبان فارسی چه قله‌هایی را داشته است. ما حتی پیش از اسلام نیز ادبیات و شعر داشتیم.

وی ادامه داد: در دوره شش هزار ساله تمدن ایران ما اهل تمدن و فرهنگ بودیم. در این تمدن همیشه شعر نقش مهمی داشته است. در روزگار ما نیز می‌بینیم که شعر جزو ارکان اصلی هنر است. در روزهای آغازین انقلاب نیز شعر حضور داشته است. از آغاز نهضت حضرت امام خمینی (ره) شاعران پیش قراول بوده‌اند.

این استاد شعر و ادبیات انقلاب اسلامی، شعر را خط شکن هنر ایرانی دانست و گفت: در بین هفت هنر، شعر برای ما ایرانی‌ها همیشه خط شکن بوده است. شعر با کمترین ابزار و بیشترین انعکاس بالا‌ترین تأثیر را در بین هنر‌ها داشته است. نقشی که شعر در انقلاب اسلامی داشته، بسیار درخشنده بوده است.

قزوه با اشاره به شعارهای ابتدای انقلاب اسلامی اظهار داشت: خیلی از شعارهای انقلاب شعر است، همین امروز نیز می‌بینیم که شعر پا به پای ما پیش آمده است. ما باید برای شعر انقلاب تعریف درستی داشته باشیم، تعریفی به همراه سند درست و صحیح! شعر انقلاب باید در یک گستره هزار و صد ساله که شعر فارسی شکل گرفته است، سند و جایگاه داشته باشد. یعنی اگر تمام شاعران زبان فارسی تا این روزگار را جمع کنیم، جایگاه درستی برای شعر انقلاب و شعرای انقلاب وجود داشته باشد.

وی ادامه داد: ما در شعر فارسی چندین سبک داریم، سبک خراسانی، عراقی، مکتب وفوع، سبک هندی و سبک بازگشت. در عین حال دوره مشروطه را داریم که نه سبک است و نه مکتب. و این روند ادامه پیدا کرد تا زمانی که شعر انقلاب و مکتب شعر انقلاب شکل گرفت. ولی آن چیزی که امروز به عنوان شعر انقلاب باقی مانده است متعلق است به جریان اصلی انقلاب اسلامی که معلمانی مثل حضرت امام (ره)، دکتر شریعتی، شهید مطهری و رهبر معظم انقلاب داشته است. و معلمان ادبی مثل استاد شهریار، اخوان ثالث، استاد مهرداد اوستا، استاد سبزواری و شاگردان آن‌ها که نسل اول شاعران انقلاب را تشکیل دادند. و بعد از نسل اول سه نسل دیگر شکل گرفت که نسل آخر، نسل جوان شعر انقلاب است.

این شاعر انقلابی با بیان تهدیدات شعر انقلاب گفت: شعر انقلاب تهدیدات بسیاری از سر گذارنده است، اشعاری بودند که در ضدیت با شعر انقلاب و جنگ بود، همانگونه ترور می‌شد. در ابتدای انقلاب عده‌ای تایید کردند و عده‌ای اندکی تایید نکردند و برخی دشمنی کردند. امروز با توجه به دو تقسیم بندی قبلی، ما این شانس را داریم که ببینیم این دوره بتواند سبک ادبیات انقلاب اسلامی را شکل دهد. اگر این سبک شگل بگیرند، آن سند بزرگ که عرض کردم شکل خواهد گرفت.

قزوه افزود: در عصر ما ادبیات انقلاب اسلامی روی تمامی هنر ما اثر داشته است. شعر انقلاب از تمامی سبک‌های گذشته تأثیر گرفته است. عناد با هیچ سبک و قالبی وجود نداشته است. معماران شعر انقلاب و معلمان این مکتب، انسان‌های هوشیاری بودند و از تمامی تجربه‌ها به نفع شعر انقلاب استفاده کردند. در بحث سنت و مدرنیته نیز همانگونه عمل کردند. یعنی با استفاده از داشته‌های سنتی ما آمدند کار جدیدی خلق کردند. سنت ریشه است و مدرنیته میوه آن است.

این استاد شعر انقلاب خاطرنشان کرد: مرحوم سیدحسن حسینی که از شاعران و نظریه پردازان عرصه شعری ما هستند، کتابی به نام «براده‌ها» دارد که در آن می‌گوید وقتی شما رانندگی می‌کنید، آینه عقب ماشین، حکم سنت را دارد و باید به آن نگاه کنید. پس راننده هوشیار کسی است که همزمان به جلو و عقب نگاه دقیق داشته باشد تا تصادفی شکل نگیرد.

وی ادامه داد: نکته دیگر این است که همین ذات انقلاب و مردمی بودن آن به شعر انقلاب کمک زیادی کرده است. شعار‌های انقلاب و پایه دینی آن را ببینید؛ خود شخصیت حضرت امام (ره) و رهبری را ببینید؛ همه هنرمند و شاعراند. امروز شاعران انقلاب وارث، حافظ و سعدی و ناصرخسرو و نظامی هستند.

قزوه افزود: خط شکنی مال شعر انقلاب است. ما یک شانسی داریم در این روزگار و آن این است که ادبیات دفاع مقدس به ما اضافه شده است. ریشه‌‌ همان ریشه نورانی و ثابت و مقدس است، ادبیات دفاع مقدس ما بخشی از آن شعر است، بخشی دیگر خاطرات و رمان هاست، اینهاست که به داد ادبیات ما رسیده است. این‌ها شاخه را اینقدر تناور کرده است.

این شاعر انقلاب و دفاع مقدس افزود: روزی که جنگ تمام شد ما فکر نمی‌کردیم ادبیاتی به نام «ادبیات دفاع مقدس» شکل بگیرد و اینقدر هم قوی و غنی باشد.

وی شعر انقلاب را دارای چند ویژگی دانست و برشمرد: در برخی سبک‌ها با وجود انقلاب روح دمیده شد. شعر انقلاب شعر مردمی است، به «شهریار» گفتند: بهتری شعری که شنیدی چیست؟ گفت: خدایا! خدایا! تا انقلاب مهدی از نهضت خمینی محافظت بفرما! دوم آنکه شعر ما شعر جهانی است. به عنوان مثال ما شاعری داریم به نام «سلمان هراتی» که در دهه شصت شعری در مورد «بابی سانز» دارد. «وقتی بابی سانز را خودکشی کردند!».‌‌ همان وقتی که «بابی سانز» در زندان کشته شد و گفته شد خودکشی کرده است. شعر در مورد «پابلو» نرودا دارد، او دوست «آلنده» بود و جایزه نوبل داشت و شعری می‌گوید با نام «انگیزه نیکسون کشی». سلمان چنین شعری دارد! شعر انقلاب این گونه است.

قزوه ادامه داد: خود بنده به مجموعه اشعارم که نگاه می‌کنم می‌بینم که در مورد وقایع مختلف اخیر جهان شعر دارم، دوستان ما و بچه‌های نسل سوم انقلاب هم دارند. در همین موضوع این کودک سوری به نام «آیلان» چقدر از بچه‌های برایش شعر گفتند. لذا من باورم این است افق شعر انقلاب، افق جهانی است. شعر ما در افق‌های دیگرمان دارد چاپ می‌شود. من در ارمنستان، تاجیکستان، هند، ترکیه و انگلیس کتاب قیصر امین‌پور را دیدم. شاعران ما از تجربیات تمام شعرای جهان استفاده می‌کنند.

این شاعر افزود: سوم آنکه احیای شخصیت‌های واقعی و بزرگ در مکتب شعری انقلاب ممکن شد. به عنوان مثال ما مراسمی با محوریت شهید نواب صفوی برگزار کردیم و شاعران استقبال بسیار خوبی کردند. همین کار را در مورد امام موسی صدر نیز انجام دادیم که هم اکنون ۱۳۲ شعر منتخب از ۷ کشور در مورد امام موسی صدر داریم.

قزوه با بیان آنکه امروز در مورد آثار شعرای ما رساله دانشگاهی می‌نویسند، گفت: من در هند این موضوع را دیدم، در ترکیه و عراق هم مشاهده کردم. نکته بعد آنکه شعر انقلاب تنوع واژگی زیادی دارد. کلماتی را می‌بینیم که در این مکتب که کسی فکر استفاده از آن را قبل از این نمی‌کرد.

این استاد حوزه شعر و ادبیات در انتها خاطرنشان کرد: امروز ما شاهد شکل گیری ادبیات دفاع مقدس در دانشگاه‌ها هستیم. رساله‌های زیادی با موضوعات انقلابی نوشته شده است، دانشجو‌ها به این خط اعتماد کرده‌اند و دانشگاه دید مثبتی به مکتب شعر انقلاب دارد. شعر انقلاب رویش‌های بسیاری دارد و این امر تضمین کننده ادبیات دفاع مقدس و انقلاب خواهد بود ان شاالله.