شهید بهشتی و فاجعه هفتم تیر به روایت قلم

به گزارش حلقه وصل: تیر ماه سال 1360 یکی از پر حادثه‌ترین ماه‌های انقلاب اسلامی است. در این سال منافقین و گروهک‌های تروریستی که با اخراج و عزل بنی صدر خود را در انزوا می‌دیدند، نقاب از چهره برداشتند و دست به جنایات هولناکی زدند؛ با این تصور که شجره نورسته انقلاب را تحت تأثیر قرار دهند.

در شبانگاه 7 تیر 1360 آیت الله سید محمد بهشتی، رئیس وقت دیوان عالی کشور و بیش از72  نفر از مقامات و چهره‌های برجسته سیاسی از جمله چهار وزیر، چند معاون وزیر، 27 نماینده مجلس و جمعی از اعضای حزب جمهوری اسلامی که از بهترین یاران انقلاب بودند،‌ در فاجعه انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی در تهران به شهادت رسیدند.

 این حادثه 6 روز پس از عزل بنی صدر از ریاست جمهوری صورت گرفت. سه روز قبل از وقوع این حادثه، محمد جواد قدیری، عضو کادر مرکزی سازمان مجاهدین خلق و طراح اصلی انفجار مسجد ابوذر که در آن آیت الله خامنه‌ای، مورد سوءقصد قرار گرفت، به دوستان خود با اطمینان خبر داده بود که «روز هفتم تیر» کار یکسره خواهد شد.

آیت الله دکتر بهشتی که مهمترین شهید این فاجعه بود، از شخصیت‌های طراز اول و موثر انقلاب اسلامی بود. وی در جریان انقلاب و استقرار پایه‌های نظام جمهوری اسلامی در ایران، نقش مهمی داشت و از یاوران اصلی حضرت امام خمینی (ره) بود.

شهید بهشتی همچنین در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حمایت از نیرو‌های انقلابی، پایه‌گذاری دستگاه قضایی اسلامی، مقابله با نیرنگ‌های لیبرال‌ها و ایستادگی در برابر توطئه‌های آمریکا، در صف اول مبارزان جای داشت.  

به تعبیر امام خمینی (ره) بهشتی همچون یک ملت بود و حتی شهادتش هم برای اسلام، انقلاب و ایران، برکات فراوانی داشت که مهمترین تاثیر آن افشای ماهیت واقعی و ضد مردمی منافقین و اثبات حقانیت پیروان خط امام (ره) بود.

حضرت امام خمینی (ره) پس از شهادت بهشتی، او را یک فرد مجتهد، متدین و علاقمند به اسلام و ملت توصیف کردند و یادآور شدند آنچه بیش از شهادت ایشان تأثرآور است، مظلومیت ایشان است.

 امروز 42 سال از  شهادت شهید بهشتی و 72 تن از یارانش می‌گذرد،‌ در طول این 42 سال آثار متعددی درباره شهید بهشتی، اندیشه‌ها، تفکرات و بیانات ایشان، 72 شهید دیگر این حادثه و بررسی زوایای واقعه هفتم تیر،‌ و... منتشر شده است،‌ در این گزارش تلاش داریم تا به معرفی برخی از مهمترین آثار منتشر شده در این زمینه بپردازیم.

بخشی از کتاب‌ها به زندگی نامه شهید بهشتی پرداخته‌اند،‌ برخی به بررسی زوایای مختلف واقعه هفتم تیر اشاره دارد و  برخی به اندیشه‌ها و آراء شهید بهشتی. در این میان حجم زندگی‌نامه‌ها پرشمارتر از سایر موضوعات است.

مهمترین کتاب‌های منتشر شده درباره شهید بهشتی و واقعه هفتم تیر به شرح ذیل است:‌

بررسی مبانی فکری آیت‌الله شهید دکتر بهشتی،‌ نشر بقعه،‌ 1377

در اول و دوم دی‌ماه سال هزار و سیصد و هفتاد و شش گردهمایی علمی دو روزه‌ای با عنوان «سمینار تبیین اندیشه‌های شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی، ره» به ابتکار مدیریت دانشگاه شیراز، نهاد نمایندگی رهبری، با همکاری بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله بهشتی، ره، در شیراز برگزار شد.

گردهمایی مذکور به منظور شناخت منزلت شخصیت شهید بهشتی تشکیل شده بود. مقصود این بود که این بار به ایشان از زاویه‌ای متفاوت نگریسته شود. این بار باید غبار مظلومیتی دیگر از این چهره‌ آشنای ناشناخته زدوده و گامی در جهت معرفی اندیشه‌های گرانبار آن اندیشمند فرزانه برداشته شود.

این کتاب شامل گزیده‌ای از پیام‌ها، گفتارها، و نوشتارهای ارائه شده در این گردهمایی است.

شهید بهشتی و آموزش و پرورش،‌ انتشارات مدرسه ،‌ 1387

انتشارات مدرسه این کتاب را به سفارش بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی  و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در سال 1387 در 364 صفحه منتشر کرده است.

یک از نقش‌های اساسی و ماندگار شهید دکتر بهشتی، که تا حد زیادی کمرنگ و یا حتی پنهان مانده و یا تحت‌الشعاع مسئولیت‌های کلان مزبور قرار گرفته است ولی با این حال حاکی از تیزبینی و نگرشی عمیق و راهگشا برای حل مشکلات اصلی جامعه است، حضور در عرصه‌ آموزش و پرورش و بالاخص حضور در حوزه‌ برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی است. قطعاً ایفای چنین نقشی حساب شده و از سر آگاهی بوده و با قصد و هدف معین صورت گرفته است که بازخوانی و واکاوی آن در شرایط کنونی کشور اهمیت و برجستگی جایگاه نهاد آموزش و پرورش را در توسعه و اعتلای کشور نمایان‌تر خواهد ساخت و باعث جلب توجه بیشتر شخصیت‌های علمی، مسئولان سیاسی و اجرایی و نیز افکار عمومی به این نهاد بنیادین خواهد شد.

اسلام و مقتضیات زمان،‌ صدیقه قاسمی،‌ 1383

 بررسی زندگی شهید آیت‌الله سید محمد بهشتی و ابعاد گسترده آن یا به عبارتی پرداختن به سیره عملی ایشان با رویکردهای مختلف، قابل تحقیق و تحلیل است. با توجه به عنوان این کتاب، مهم‌ترین محوری که در بررسی سیره عملی شهید بهشتی مد نظر قرار گرفته این است که وی در مباحث نظری دیدگاه‌هایی روشن و تعریف‌شده در پیوند بین سنت و تجدد مطرح نموده و در حیطه عمل نیز، تمامی اعمال و رفتار ایشان دربرگیرنده آن است.

در این کتاب زندگی شهید بهشتی در سه مرحله مورد توجه قرار گرفته است: از تولد تا قم،‌ از قم تا هامبورگ،  از هامبورگ تا انقلاب اسلامی.

  این کتاب که ویرایش‌شده یک پایان‌نامه تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد است می‌کوشد نگاه شهید بهشتی را در عرصه چگونگی و ابعاد تعامل دین اسلام ـ به عنوان مجموعه‌ای وحیانی و ثابت ـ با یافته‌های دانش بشری ـ به عنوان مجموعه‌ای دگرگون شونده ـ بکاود. نظام اجتماعی برآمده از اندیشه‌های شهید بهشتی مبتنی بر پاسخی خاص به این پرسش بنیادی است.

 بازگشت «از» بهشتی، بازگشت «به» بهشتی‌، محمد سروش محلاتی،‌ نشر نهادگرا‌،‌ 1396

این کتاب شامل سلسله مقالات حجت‌الاسلام محمد سروش محلاتی درباره شهید بهشتی و آراء و سنت های فکری و عملی ایشان در عرصه های گوناگون اسلام شناسی، وظایف، شئون و حریت صنفی روحانیت، قانون اساسی، مسائل قوه قضاییه و حکومت اسلامی است.

نویسنده با بررسی و ارزیابی اندیشه شهید بهشتی در قانون اساسی در صدد یافتن پاسخ این پرسش است که نسبت ما با آن اندیشه‌ها چیست؟ در کجا از آنها بازگشت کرده‌ایم و چگونه می‌توان به آنها بازگشت؟

 آزادی مترقی در اندیشه شهید بهشتی،‌ رحمت مهدوی‌، نشر نهادگرا ،‌ 1395

این کتاب به آرای شهید بهشتی در باب آزادی پرداخته است.

 بنیان‌های اندیشه سیاسی شهید بهشتی در گفتمان انقلاب اسلامی،‌ هادی ابراهیمی کیاپی‌،سید‌محمد جواد قربی انتشارات سروش ،‌ 1400

در معرفی این کتاب آمده است:‌ «بازسازی اندیشه دینی یکی از مؤلفه های اساسی گفتمان دینی۔ سیاسی ایران معاصر به شمار می آید که در جهت تجدید حیات دینی و کارآمدتر کردن دین صورت پذیرفته است. این بازسازی متضمن اهدافی چون تعمیم اندیشه دینی برای ایفای نقش برتر سیاسی و اجتماعی، همانند کردن آن با مقتضیات زمان و بهره گیری از توانمندی های دین برای مبارزه با استبداد داخلی و سلطه خارجی است. گسترش دامنه این بازشناسی در میان اندیشمندان شیعی ایران نقطه عطفی در تحولات فکری و عملی تاریخ معاصر ایران است. منظور از بازسازی فکر دینی، تلاش هایی است که برای کارآمدتر کردن دین و تجدید حیات آن صورت پذیرفته و آثار عمیقی برتفکرو شاکله روحانیت معاصر شیعه برجای گذاشته است.

 اندیشه‌های مترقی متفکران اسلامی و علی‌الخصوص شهید بهشتی کهنه و منسوخ نمی‌شوند بلکه می‌توانند راهنما و چراغ راه آیندگان باشند و متفکران جدید بر اساس فهم جدید خویش، بر غنای آن‌ها بیفزایند، متفکران نسل‌های نو می‌توانند برداشت‌های نوین از منابع اصیل دینی ارائه دهند؛ اما این به معنای نفی اندیشه‌های متفکران گذشته نیست.»

او یک ملت بود: خاطراتی از شهید سیدمحمد حسینی‌بهشتی؛ محمدعلی صمدی، انتشارات یا زهرا(س)

این کتاب از سری مجموعه «یاران ناب است» که با گردآوری خاطرات دوستان و همراهان شهید بهشتی به شرایط سخت سال‌های آخر زندگی وی می پردازد. در این کتاب 40 روایت از زندگی و شهادت ایشان ذکر شده است و کتاب دارای بخش‌هایی چون تولد، مبارزات و حضور ایشان در آلمان، تشکیل حزب جمهوری، ریاست دیوان عالی کشور، شورای انقلاب، عوامل و نحوه ترور و صیت نامه است.

جراید، مطبوعات، سخنرانی ها و خاطرات شفاهی از منابع مورد استفاده در کتاب هستند. در این بین مقدمه کتاب نیز خواندنی است، زیرا بخشی از اطلاعات در مقدمه پرداخته شده است.

 تاریخ شفاهی حادثه هفتم تیر 1360،‌ زهرا صادقی، مرکز اسناد انقلاب

این کتاب یکی از کتاب‌های مجموعه تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی است که به یکی از بزرگترین اتفاقات تاریخ ایران می‌پردازد.

مر‌کز اسناد انقلاب اسلامی ‌برای تبیین و تشریح بیشتر حوادث تاریخ انقلاب اسلامی‌انجام پژوهشی براساس خاطرات شفاهی تحت عنوان «تاریخ شفاهی حادثه‌ی هفتم تیر 1360 »را در دستور ‌کار خود قرار داد .

 زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی‌، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی/ 1394

پیش‌گفتار این کتاب به قلم دکتر مهدی محقق است که مؤلف در آن به طور اجمال به شرح حال شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی و ویژگی‌های علمی و اخلاقی او پرداخته است. در ادامه مقالاتی از خود دکتر بهشتی، خانواده وی و پژوهشگرانی که به نوعی با او آشنا یا مرتبط بوده‌اند، آمده است.

«تابستان سوم» ،‌ رحیم زریان‌، انتشارات اطلاعات

کتاب «تابستان سوم» سرخ سروده‌های شاعران عصر انقلاب در سوگ شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی است.

 در این دفتر 68 شعر از 53 شاعر (به شماره سال‌های زندگی کوتاه اما پر ثمر شهید بهشتی) آورده شده است،‌ به همین دلیل تفاوت در زبان و فرم، امری کاملاً طبیعی است؛ غزل، مثنوی، رباعی، چارپاره و قصیده، هر یک اقتضائات خود را دارد با ماهیتی متفاوت که به سبب تفاوت در سبک، امری است خواه ناخواه و اجتناب‌ناپذیر، بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، افتخار دارد با این یادداشت کوتاه از گردآورنده محترم که این مجموعه حاصل انتخاب و زحمات اوست و همچنین از ناشران گرامی این اثر قدردانی خود را اعلام دارد…

در این کتاب اشعاری از رضا اسماعیلی، قیصر امین‌پور، مهرداد اوستا، ساعد باقری، عباس خوش‌عمل، احد ده‌بزرگی، فاطمه راکعی، حمید سبزواری، احمد عزیزی، مشفق کاشانی، ثابت محمودی، نصرالله مردانی، سلمان هراتی، حمید هنرجو و… به چاپ رسیده است.

نگاهی دوباره (بازخوانی اندیشه‌های قرآنی شهید آیت الله دکتر بهشتی)‌، دانشگاه مفید

در میان، آثار شهید بهشتی دو دوره درس‌گفتارهای تفسیر قرآن، یکی در دورة تصدی مدیریت مرکز اسلامی هامبورگ (1349-1344) و دیگری پس از بازگشت و پیش از تعطیل شدن جلسات «مکتب قرآن» توسط ساواک در سال 1355، حائز اهمیت ویژه‌ای است. درس‌گفتارهای مربوط به دورة اقامت در آلمان، سوره‌های منتخب قرآن را در برمی‌گیرد و درس‌گفتارهای مربوط به «مکتب قرآن»، از ابتدای قرآن آغاز و به تفسیر آیات 102 تا 110 سوره آل عمران و بحث مبسوط امر به معروف و نهی از منکر خاتمه می‌یابد. افزون بر این، باید به درس‌گفتارهایی مراجعه کرد که در زمینه موضوعات خاص با محوریت قرآن ایراد شده است، مانند سلسله مباحث حق و باطل از دیدگاه قرآن. نوشتارها، گفتارها و گفت‌وگوهای متعدد دیگری نیز در این زمینه از شهید بهشتی باقی مانده است که با نمونه‌هایی از آن در این کتاب آشنا خواهید شد.

کتاب حاضر دارای دو بخش متمایز است. در بخش نخست، پنج اثر کوتاه از شهید بهشتی را مشاهده می‌کنید که به مباحث شهید بهشتی درباره موضوعات مرجعیت قرآن، روش برداشت از قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و کوششی نو در راه شناخت تحقیقی اسلام اختصاص دارد.

بخش دوم کتاب از هشت مقاله درباره «اندیشه قرآنی شهید بهشتی» است.

زندگی و مبارزات شهید آیت الله بهشتی، علی کردی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1385

  این کتاب با بهره گیری از انبوه منابع مختلف سیر زندگانی و مبارزات شهید بهشتی را تشریح کرده است. مباحث حول دو محور عمده تلاش شهید بهشتی برای ایجاد نظام اسلامی و کوشش ایشان برای تحکیم پایه‌های آن سازماندهی شده است. بخش نخست کتاب، زندگانی و فعالیت‌های ایشان را تا پیروزی انقلاب اسلامی در بر می‌گیرد: محیط پرورش و تحصیل، فعالیت‌های علمی ـ فرهنگی و سیاسی و ویژگی‌های اخلاقی ایشان موضوعات عمده بحث هستند که به گونه‌ای در خور فهم ارائه شده‌اند.

بخش پایانی وقایع بعد از پیروزی انقلاب را در می‌گیرد: مدیریت سیاسی ایشان پس از پیروزی انقلاب در حزب جمهوری اسلامی، آغاز تضاد و درگیری‌ها با عناصر ضد انقلاب و تحلیل واقعه 7 تیر 1360 و پیامد‌های آن برای انقلاب، محور‌های عمده ی بحث را تشکیل می دهند.

در طول 42 سال گذشته پس از واقعه هفتم تیر سال 1360 کتاب‌های پرشماری درباره شهید بهشتی و این واقعه منتشر شده است که معرفی همه آن‌ها در این مقال نمی‌گنجد‌، در ادامه به معرفی فهرست‌وار برخی دیگر از این کتاب‌ها می پردازیم.

•  خدا از من دفاع خواهد کرد: بررسی جریان‌های منجر به شهادت شهید بهشتی،  سیدمحمدهاشم پوریزدان‌پرست، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
• روایتی از زندگی و زمانه‌ آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی، جعفر شیرعلی‌نیا، سایان، 1397
• سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های آیت‌الله شهید دکترسیدمحمد حسینی‌بهشتی (1359، 1340)، محمدرضا سرابندی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی1397.
• سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های آیت‌الله شهید دکترسیدمحمد حسینی‌بهشتی (از خرداد تا اسفند 1359) محمدرضا سرابندی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی1397
•  من محمد حسینی بهشتی هستم، جواد اژه‌ای، روزنه، 1397
• هفت مقاله در شناخت اندیشه سیاسی شهید بهشتی، سیدعلیرضا بهشتی،‌ نشر نهادگرا (وابسته به موسسه غیرانتفاعی مطالعات دین و اقتصاد)، 1397
• تاریخ شفاهی زندگانی و مبارزات آیت‌الله شهید دکتر بهشتی، امامعلی شعبانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387
•   مبانی نظری قانون اساسی: آیت‌الله شهید دکتر سید محمد حسینی بهشتی، نشر بقعه، 1377،
•  اندیشه‌های حقوقی شهید بهشتی، فرج‌الله هدایت‌نیا، موسسه ‌فرهنگی ‌دانش ‌و اندیشه ‌معاصر، 1382.
•  آزادی سیاسی در اندیشه آیت‌الله مطهری و آیت‌الله بهشتی، شریف لک‌زایی، بوستان کتاب قم، 1382.
• روی خط اندیشه: جستاری دوباره در اندیشه‌های شهید بهشتی و فاجعه هفتم تیر ، علی دارابی، نشر هماهنگ، 1383.
• شناخت اندیشه‌ها‌ی اجتماعی شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، صدیقه قاسمی، نشر بقعه، 1384.
• • آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، محمدحسین عباسی‌ولدی، نشر شاهد، 1385
•  • آزادی، هرج و مرج، زورمداری: آیت‌الله سیدمحمد حسینی‌ بهشتی، حبیب‌الله پیمان، مهدی فتاح‌پور، نشر بقعه، 1386.
•  گزیده‌ای از دیدگاه‌های شهید بهشتی، حسن اردشیری‌ لاجیمی، موسسه بوستان کتاب 1387.
• الگوی حضور: نگاهی به سیره شهید بهشتی در عرصه تعلیم و تربیت، حسین رودسری،  انتشارات ‌مدرسه، 1390.
• تعاون و اندیشه‌های اقتصادی شهید بهشتی، مهدی صوفیان، علی بزم‌آمون،  انتشارات پاور 1392.
•  در کوچه‌های بهشت: سیره تربیتی شهید دکتر بهشتی، ابراهیم خداشناس، بوی شهر بهشت، 1392.
• نقش شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی در انقلاب اسلامی بضمیمه شهادت‌نامه، مسیح مهاجری، اوج، 1361،
• یادنامه شهیدمظلوم آیه الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، سیدفرید قاسمی،  1361
• شهید بهشتی (عقل ملکوتی)، علی علیزاده، سازمان تبلیغات اسلامی، 1375.
• شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات 1377.
• خاطرات ماندگار از زندگی آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی، مرتضی نظری، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378.
• بازشناسی یک اندیشه: یادنامه بیستمین سالگرد شهادت آیت‌الله دکتر بهشتی نشر بقعه، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان اصفهان، 1380.
•  شهید بهشتی، ناصر طاهرنیا، دفتر انتشارات ‌کمک ‌آموزشی، 1381.
• شیفته‌ خدمت؛ نگاهی به زندگی شهید بهشتی (ره)، مهناز میزبانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1381.
• شهید بهشتی معمار نظام نوین قضایی اسلامی: یادمان همایش «فرهنگ ایثارگری و قوه قضاییه»، قوه ‌قضاییه‌، مرکز مطبوعات‌ و انتشارات،  1382.
•  زندگی سیدمحمد حسینی‌بهشتی، افسانه وفا، روایت فتح،  1385.
•  سیره شهید بهشتی، غلامعلی رجایی، نشر شاهد، 1386.
• تاریخ شفاهی زندگانی و مبارزات آیت‌الله شهید دکتر بهشتی، امامعلی شعبانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،   1387.
•  بهشتی در قاب گفت‌وگوهایی درباره سیدمحمد حسینی بهشتی، بهاره رنجبران، پیام آزادی 1387.
• تصویر ماندگار: نگاهی به زندگی سید‌محمد حسینی بهشتی، هدی ملکی، پیام آزادی، 1387.
• نسیمی از بهشت: خاطراتی کوتاه از آیت‌الله شهید دکتر بهشتی، غلامعلی رجایی، هم‌پا، 1387.
• وقتی که ما نبودیم: داستان‌هایی درباره سید محمد حسینی بهشتی، رقیه رودسرایی سنبله، 160 صفحه، رقعی   1387.
• راهبران اندیشه انقلاب: گزیده‌ای در زندگانی، اندیشه و مبارزات حضرت امام خمینی، استاد علامه مطهری و آیت‌الله دکتر بهشتی، حسین زحمتکش، حمید طاهریان، آبگین رایان، 1389.
• هم حسینی بود هم بهشتی: گلگشتی در زندگانی و خاطرات شهید دکتر آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی، مهدی آقایی،معارف، 1390.
• سید محمد حسینی‌ بهشتی: نگاهی به زندگی و مبارزات شهید دکتر بهشتی، امیر صادقی، میراث اهل قلم،  1391 .
•  بهشتی از زبان بهشتی خاطرات شهید آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی، فرامرز شعاع‌حسینی، مقدمه سید محمد حسینی، شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر، 1392.
• داستان‌های شیرین (42 داستان از آثار متفکر شهید دکتر سید محمد حسینی بهشتی)، مرتضی نظری، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1392.
• سرچشمه: داستانی درباره زندگی شهید بهشتی، یعقوب توکلی، نشر معارف  1393.