به گزارش حلقه وصل، دولت آیت الله «سیدابراهیم رئیسی» از مرداد ماه پارسال که زمام امور را به دست گرفت تاکنون در حوزه سیاست خارجی به موفقیت‌های ملموس دست یافته است. دولت سیزدهم اولویت را به کشورهای همجوار و همسایه داد که ترمیم و گسترش روابط با این کشورها به حدی چشمگیر بوده تا جایی که به این موضوع زیاد پرداخته شده است.
در کنار اولویت‌یابی همسایگان و منطقه، دولت رئیسی دستاوردهای چشمگیری در سازمان‌های موثر فرامنطقه‌ای و نیز انعقاد توافقات راهبردی با قدرت‌های بزرگ داشت که در ادامه به شماری از آنها اشاره می‌شود؛
ایران در آستانه عضویت بریکس؛ فرصت های سیاسی- اقتصادی آن برای تهران
«بریکس» نام بلوکی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از کنار هم گذاشتن حرف اول انگلیسی نام پنج کشور ، برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده است. در سال ۲۰۰۹ و هنگام برگزاری نخستین اجلاس، این ائتلاف «بریک» نام داشت، اما سال بعد یعنی ۲۰۱۰ با الحاق آفریقای جنوبی به بریکس تغییر نام داد؛ رخدادی که نشان داد، بریکس قابلیت تسری و گسترش دارد.
از چند ماه پیش موضوع پیوستن تهران به بریکس مطرح شد. روزهای آغازین تیرماه بود که چهاردهمین اجلاس سران پنج قدرت نوظهور اقتصادی «بریکس» بامحوریت تقویت همکار تجاری و اقتصادی میان اعضا و شرکای این گروه برگزارشد
«سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری ایران، به عنوان نماینده کشوری برخوردار از قابلیت‌های فراوان درحوزه های انرژی، ترانزینی، تجاری و اقتصادی به دعوت رسمی «شی‌جین پینگ» همتای چینی در این نشست مجازی شرکت و سخنرانی کرد. وی از ای فرصت استفاده کرد و از تریبون بریکس، دیدگاه‌های تهران را درخصوص مهمترین مسائل بین‌المللی و توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی با سایر کشورها تشریح کرد.
موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد ایران و قابلیت ها و ظرفیت های بی نظیر آن در حوزه انرژی، تزانزیت و فعالیت های تجاری و اقتصادی به گونه‌ای است که اعضای بریکس نگاهی ویژه به ایران دارند و کشور ما از جذابیت بالایی برای کشورهای قدرت و قدرت‌های نوظهور این گروه برخوردار است.
ایران به عنوان مسیر طلایی اتصال ترانزیتی شرق به غرب، سخت مورد توجه چین به عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان کالا به اقصی نقاط جهان از جمله خاورمیانه و اروپاست تا از طریق ایران، یکی از امن‌ترین ، ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین مسیرهای صادرات خود را ایجاد کند و همین طور، مواد خام مورد نیاز خود را از ایران و دیگر کشورهای حوزه خاورمیانه از طریق مسیر ایران تامین کند.
به عنوان نمونه طی هفته‌های اخیر، قطار کانتیتربر قزاقستان-ترکمنستان-ایران - ترکیه وارد ایران شد و مسیر خود به سمت ترکیه و غرب را ادامه داد. همچنین چهارشنبه اول تیرماه، رسانه‌های چین از حرکت نخستین قطار باری بین‌المللی به سمت ایران خبر دادند. بنابراین یک شریان بین‌المللی جدید پس از عبور از دریای خزر، وارد ایران و سپس دیگر کشورهای حوزه خاورمیانه و غرب می‌شود.
همچنین بریکس می‌تواند به کمک ایران برای خنثی سازی تحریم‌های غربی برآید. ضمن اینکه روسیه نیز به عنوان عضوی از شانگهای و بریکس که اینک تحت شدیدترین تحریم‌های تاریخ آمریکا و اروپا قرار دارد، می‌تواند با استفاده از تجارب تهران، تحریم‌های غرب را دور بزند. یکی از مهمترین مزایای پیوستن به این مجمع، بخصوص برای ایران و و روسیه که مشمول سخت‌ترین تحریم‌ها هستند بانک کشورهای بریکس است که «بانک توسعه نوین» نام دارد. این بانک، که یک بانک توسعه چندملیتی توصیف شده، سامانه اعلام پرداختی دارد برای کشورهای عضو که بدیلی است برای سوئیفت، سامانه مالی ارتباطات بین‌بانکی جهانی، که اکنون ایران و روسیه از دسترسی به آن محروم شده‌اند. یکی دیگر از اهداف بریکس انفصال از دلار بعنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی است و به گفته مقامات کرملین، تشکیل صندوق «ذخیره ارزی بین‌المللی» براساس ارز کشورهای عضو در جریان است.
در چنین شرایطی که غرب با استفاده ابزاری از تحریم در مقابل کشورهای ناهمسو، سعی در دستیابی به مطالبات گزاف خود دارد، همکاری کشورهای نوظهور بزرگ، غنی و پرجمعیت می‌تواند محاسبات آنها را برهم بزند. در نتیجه بازیگران مختلف جهان به ویژه اعضای بریکس به این نتیجه رسیده‌اند که با تعریف سازوکارهای پولی و اقتصادی مخصوص به خود، از آسیب‌های نظم آمریکایی-اروپایی مصون بمانند.
کشورهای عضو بریکس از آن جهت مهم تلقی می‌شوند که این سازمان از جهات مختلف در جهان رکوردزنی کرده‌است؛ برخورداری از بزرگترین و پرجمعیت‌ترین کشورهای دنیا گرفته تا متنوع‌ترین منابع و قدرتمندترین ارتش‌های جهان. کشورهای عضو بریکس ۴۲ درصد جمعیت، ۳۰ درصد سرزمین‌ها، ۲۶ درصد تولید ناخالص داخلی و ۲۰ درصد تجارت کالایی جهان را در اختیار دارند.
تنها کشور آفریقایی عضو بریکس، آفریقای‌جنوبی است که شاید در میان این غول‌ها کوچک به نظر برسد اما از نظر تولید ناخالص داخلی دومین اقتصاد بزرگ آفریقاست، سومین ارتش بزرگ آفریقا را دارد ،هرچند از نظر مساحت و جمعیت حدود ۶۰ میلیونی، در این قاره ششم است. پایتخت آن ژوهانسبورگ ثروتمندترین شهر و پایتخت اقتصادی آفریقاست. کشورهای بریکس از مهمترین تولیدکنندگان کالا، خدمات و مواد خام در دنیا هستند و پیش‌بینی شده در آینده نه چندان دور بزرگترین خواهند بود ضمن اینکه کشورهای بریکس از مهمترین تولیدکنندگان کالا، خدمات و مواد خام در دنیا هستند و پیش‌بینی شده در آینده نه چندان دور بزرگترین خواهند بود. همچنین یکی از مهمترین رویکرهای اعضای بریکس این است که آنها حامی کشورهای در حال توسعه و کشورهای جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی است.
از لحاظ جایگاه سیاسی و اثرگذاری در سازرمان‌های اثرگذار بین‌المللی لازم به ذکر است که در حال حاضر دو کشور عضو بریکس یعنی روسیه و چین، عضویت دائم شورای امنیت را دارند و سه کشور دیگر داعیه عضویت دائم در شورای امنیت و اصلاح ساختارهای سیاسی و مالی جهانی را دارند؛ موضوعی که از اهمیت الحاق ایران به بریکس پرده برمی‌دارد.
تغییر وضعیت ایران از عضو ناظر به دائم شانگهای
یکی از قابل توجه‌ترین دستاوردهای دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی به تغییر عضویت ایران از ناظر به دائم «سازمان همکاری شانگهای» (SCO) ارتباط می‌یابد که در جریان نشست سالانه شورای سران کشورهای عضو طی روزهای ۲۵ و ۲۶ شهریورماه سال گذشته در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان حاصل شد؛ نشستی که آیت‌الله «سیدابراهیم رییسی» رییس‌جمهوری کشورمان نیز در صدر هیاتی دیپلماتیک و به همراه برخی مسئولان کشور در آن شرکت کرده بود.
جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای حضور دارد. ارتقای جایگاه ایران از ناظر به دائم، بی‌تردید یکی از بزرگترین دستاوردهای دولت در این عمر یکساله است؛ تغییر جایگاهی که در عمل احتمالا دو تا سه سال به طول بیانجامد و به دلیل اقدامات کارشکنانه، پیشبرد سریع مکانیسم‌های داخلی عضویت ضروری به نظر می‌رسد.
در پیوند با پیشینه و اهداف پیمان شانگهای لازم به ذکر است که این سازمان به عنوان یک نهاد با نفوذ همکاری‌های منطقه‌ای، سازمانی میان‌دولتی است که در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. هدف اصلی تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود که گرچه هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود اما توانسته در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش موثری ایفا کند.
سازمان همکاری شانگهای در حال حاضر دارای هشت عضو دایم شامل کشورهای هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان است. چهار کشور افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان نیز به عنوان عضو ناظر و ۶ کشور آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت و گوی آن به شمار می روند.
اینکه ایران به عضویت دایم سازمان همکاری های شانگهای تبدیل شود یک مزیت و فرصت مغتنمی برای هر دو طرف است. در ارتباط با منافع آن برای ایران باید گفت که تغییر جایگاه می تواند نقطه آغاز استراتژی عملگرایانه نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی باشد. از طرفی کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای مجموعا بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم سطح خشکی‌های زمین و حدود نیمی از جمعیت جهان، عملا موجب بر هم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان خواهد افزود.
کارشناسان بر این باورند حضور ایران به عنوان عضو دایم در این سازمان با توجه به فعالیت ها و همکاری های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی-بانکی، انرژی و فرهنگی قطعا فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی کشورمان فراهم خواهد آورد.
در مقابل، اعضای این سازمان نیز می توانند از حضور ایران در کنار خود بهره گرفته و به توسعه مناسبات با تهران اقدام کنند. جایگاه تعیین کننده ایران در معادلات منطقه ای و نفوذ تهران در خاورمیانه بر کسی پوشیده نیست. ضمن اینکه موقعیت ژئوپلیتیک، برخورداری از منابع عظیم انرژی و نیز جمعیت ۸۰ میلیونی، ایران را به بازیگری تعیین کننده در منطقه و جهان تبدیل کرده است که عضویت دایم ایران در سازمان شانگهای بسترساز بهره گیری اعضای سازمان از این پتانسیل ها خواهد شد.
از معاهدات استراتژیک با مسکو، پکن تا بازی در حیات خلوت آمریکا
- سند راهبردی ۲۵ ساله تهران- پکن
مهمترین رخداد در جریان سفر دی ماه پارسال، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به چین، اجرای توافق راهبردی فی‌مابین رقم خورد؛ توافقی که کارشناسان معتقدند تحول شگرفی را در روابط این دو کشور رقم خواهد زد.
سند برنامه همکاری‌های جامع ۲۵ ساله ایران و چین، سندی است که به‌منظور عملیاتی کردن بند ششم بیانیه مشترک رؤسای جمهور دو کشور در دی ماه ۱۳۹۴ با هدف ارتقای عملی روابط دو جانبه در سطح مشارکت جامع راهبردی و فراهم کردن بستر توسعه همه‌جانبه همکاری‌های دو کشور تدوین شده است.
- توافق راهبردی ۲۰ ساله تهران- مسکو
رئیس‌جمهوری اسلامی ایران روز ۲۹ دی‌ماه پارسال در صدر هیاتی بلندپایه وارد مسکو شد تا در مذاکره با همتای روس خود زمینه‌ها و راهکارهای هم‌افزایی مشترک را در برابر تهدیدات و نیز فرصت‌های مشترک عملیاتی‌سازی و آنها را کلید بزنند. سخنرانی آیت‌الله رئیسی در مجلس «دوما» و گفت وگوی رو در روی دو رئیس‌جمهوری از مهمترین رخدادهای این سفر به شمار می‌رفت.
مهمترین رهاورد این سفر، کلید خوردن نقشه راه ۲۰ ساله همکاری فی مابین بود؛ توافقی راهبردی که وزیر امور خارجه کشورمان در این باره اعلام کرد: روسای جمهور ایران و روسیه، وزارت خارجه دو کشور را ملکف کردند برای تهیه نقشه راه ۲۰ ساله همکاری‌های بلندمدت اقدام کنند.
روابط تهران و مسکو را در دوره بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی می‌توان در قالب همکاری راهبردی و تلاش برای ائتلاف‌سازی علیه غرب تفسیر کرد. از نگاه ناظران، تعامل جمهوری اسلامی به عنوان یک قدرت منطقه ای با روسیه به عنوان یک قدرت جهانی که با ایران مرزهای دریایی و روابط گسترده دارد، حائز اهمیت است.
- بازی ایران در حیات خلوت آمریکا
دولت سیزدهم از مردادماه سال ۱۴۰۱ که زمام امور اجرایی کشور را به دست گرفت، علاوه بر ترمیم مناسبات با همسایگان، نگاهی ویژه نیز به حیاط خلوت آمریکا داشت تا فرصت های از دست رفته سال های گذشته در زمینه همکاری های راهبردی با آمریکای لاتین را دوباره زنده کند. دولت سیزدهم از مردادماه سال ۱۴۰۱ که زمام امور اجرایی کشور را به دست گرفت، علاوه بر ترمیم مناسبات با همسایگان، نگاهی ویژه نیز به حیاط خلوت آمریکا داشت تا فرصت های از دست رفته سال های گذشته در زمینه همکاری های راهبردی با آمریکای لاتین را دوباره زنده کند حدود دو هفته پیش (میانه مرداد ماه ۱۴۰۱)، «سیدمحمد حسینی» معاون امور مجلس رئیس جمهور به منظور شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهور منتخب کلمبیا، عازم این کشور حوزه لاتین شد.
وی در دیدار جمعی از نمایندگان مجلس سنا و مجلس نمایندگان کلمبیا خاطر نشان کرد: امروز جمهوری اسلامی ایران با جدیت بیشتری توسعه روابط با کشورهای مختلف جهان از جمله آمریکای لاتین و کلمبیا را دنبال می کند و با روی کار آمدن دکتر رئیسی، این امیدواری به وجود آمد که روابط تهران با کشورهای جهان، بهتر از گذشته شود.
به گفته معاون امور مجلس رئیس جمهوری، جمهوری اسلامی ایران با کوبا، نیکاراگوئه، برزیل، شیلی و ونزوئلا و دیگر کشورهای آمریکای لاتین و جنوبی روابط خوبی دارد و ارتباط نداشتن نزدیک با کلمبیا به دلیل سیطره آمریکا بوده که انتظار می‌رود در دولت جدید این روابط در عرصه های گوناگون توسعه یابد.
منطقه آمریکای لاتین در قیاس با سایر مناطق جهان سرشار از ثروت‌های طبیعی و منابع مادی است این منطقه از ۲۵ درصد از زمین‌های جنگلی و قابل کشت و ۳۰ درصد از آب شیرین موجود در جهان برخوردار است. علاوه بر این، ۶ کشور از ۱۷ کشوری که در جهان از نظر بیولوژیکی بسیار متنوع هستند و ۱۳ کشور از ۱۵ کشوری که بیشترین تولیدات معدنی را دارا هستند، در این منطقه قرار دارند.
همچنین، ۶۵ درصد از ذخایر جهانی لیتیوم، ۴۲ درصد از ذخایر نقره، ۳۸ درصد از ذخایر مس و ۲۱ درصد از ذخایر جهانی آهن در منطقه آمریکای لاتین قرار دارد.
کارشناسان معتقدند حوزه‌های همکاری‌ها با کشورهای آمریکای لاتین را با توجه به نیاز منطقه می‌توان انرژی به ویژه نفت و گاز، صنایع تولید مواد غذایی، صنایع تولید مواد شیمیایی و شوینده، عمران، ساخت سد، تولید برق و انرژهای برق آبی، ساخت مسکن، معادن و فلزات، خدمات مستشاری، آموزش و مهارت افزایی، کشاورزی صنعتی و سنتی، دامداری سنتی و صنعتی، تامین و توزیع سبد غذایی، بهداشت و درمان به ویژه دارو و خدمات درمانگاهی، تکنولوژی های تک و نانوتکنولوژی و ... تعریف کرد.