انتشار اسناد رابطه دیرین سازمان سیا با اعضای جبهه ملی

به گزارش حلقه وصل؛ آخرین ماه‌های عمر رژیم پهلوی، اداره ضدجاسوسی ساواک متوجه دیدارهای پنهانی افسران اطلاعاتی سیا در تهران با برخی چهره‌های سیاسی مخالف و منتقد رژیم شاه به خصوص جبهه ملی می‌شود. مراقبت‌های حداقلی، ساواک را به این نتیجه می‌رساند که امریکایی‌ها تنها دنبال اطلاع از نظرات گروه‌ها و افراد سیاسی هستند. پس از چند ماه پیشنهاد گسترش این مراقبت‌ها با مخالفت رئیس ساواک روبرو می‌شود.

راز دیدارهای افسران اطلاعاتی سیا در تهران، آبان ماه ۱۳۵۸ فاش می‌شود. وقتی دانشجویان پیرو خط امام، سفارت آمریکا در تهران را تسخیر می‌کنند، اسنادی که به دست می‌آید نشان می‌دهد افسران سیا نه در سال ۵۷ بلکه حتی از دو دهه قبل، نه تنها با اعضای جبهه ملی بلکه با چهره‌های مختلف سیاسی مخالف و حتی موافق رژیم شاه مرتبط بوده‌اند. این ارتباط نه لزوماً جنبه‌ی اطلاع از نظرات طرف ایرانی، بلکه در خیلی موارد جنبه استخدام آنها به عنوان منبع اطلاعاتی داشت و برای خیلی از آنها اسم رمز نیز انتخاب شده است.

آنچه در ادامه می‌آید گزارشی از اسناد اداره هشتم ساواک (ضدجاسوسی) درباره تماس‌های افسران اطلاعاتی سفارت آمریکا با برخی چهره‌های سیاسی است که برای نخستین‌بار توسط مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی منتشر شده است.

ساواک هرچند در اسم «سازمان اطلاعات و امنیت کشور» نام داشت، اما همه می‌دانستند اینکه ایران شاهنشاهی زیرمجموعه بلوک غرب به رهبری آمریکا است، در خشت‌خشت مراحل تشکیل و آموزش ساواک و هدف‌گذاری مأموریت‌های آن مؤثر است. به همین خاطر اداره هشتم ساواک (ضدجاسوسی) عملاً بازوی اطلاعاتی بلوک غرب در ایران علیه فعالیت بلوک شرق بود. مسأله‌ای که در ادبیات اطلاعاتی با تعبیر «چشم چپ‌بینِ ساواک قوی‌تر است» از آن یاد می‌شد و همه می‌دانستند سفارتخانه‌ها و افسران اطلاعاتی شوروی و کشورهای اقمارش در ایران، مهمترین هدف‌های ضدجاسوسی ساواک هستند.

از آن سو، افسران اطلاعاتی سیا در ایران هم همیشه مشغول جمع‌آوری اطلاعات و منبع‌یابی بودند و با توجه به همسویی اهداف اطلاعاتی ایران و آمریکا، ضدجاسوسی ساواک حساسیت جدی و چندانی روی آنها نداشت. چرا که سفارت شوروی و سایر کشورهای بلوک شرق توان اصلی اداره هشتم ساواک را معطوف به خود کرده بودند.

پس از انتخاب کارتر به ریاست‌جمهوری آمریکا در زمستان ۵۵ و تغییر رئیس سازمان سیا، سیاست‌های اطلاعاتی سیا در تهران نیز دستخوش تغییر و تحولاتی شد. از زمستان ۱۳۵۶ که شعله‌های انقلاب در ایران بالا رفت، افسران اطلاعاتی سفارت آمریکا در تهران دایره‌ی ارتباطات خود را گسترش دادند. دیدار افسران اطلاعاتی سازمان سیا در تهران با برخی چهره‌های مخالف حکومت شاه به خصوص اعضای جبهه‌ملی، اتفاق جدیدی است که بهار و تابستان ۱۳۵۷ اداره هشتم ساواک (ضدجاسوسی) روی آن حساس می‌شود.

آخرین روزهای خردادماه، اداره هشتم ساواک در بخشی از گزارش خود درباره «فعالیت نمایندگی سرویس اطلاعاتی سیا در ایران» به ریاست ساواک با اشاره به اینکه جز ۴ نفر نیروی رسمی و علنی سیا در تهران، ۱۷ نفر دیگر را به عنوان نیروهای سیا در سفارت شناسایی کرده می‌نویسد: «اعضاء سرویس مذکور، پیرامون اطلاعات مربوط به تظاهرات و اقدامات اخیر گروه‌های مخالف بخصوص دانشجویان، روحانیون و جبهه به اصطلاح ملی فعالیت چشمگیری داشته و در این زمینه با اعضا سرشناس جبهه به اصطلاح ملی نظیر (متین دفتری، لاهیجی، میناچی، بازرگان، مقدم مراغه‌ای، مظفر بقایی، سنجابی، فروهر، حاج سیدجوادی، شمس آل احمد، پیمان، کاظمیه و غیره) در تماس بوده و از طرفی چند تن از خبرنگاران و نمایندگان مطبوعات خارجی نظیر بیل برانیگان تبعه آمریکا خبرنگار مؤسسه مطبوعاتی مک گراهیل نیوز و واشنگتن پست و خانم الیزابت ترگود تبعه انگلیس خبرنگار نشریه گاردین (هردو از ایران خارج شده‌اند) و ساجد رضوی تبعه پاکستان نماینده خبرگزاری رویتر که هر سه از مخبرین تندرو بوده و گزارشات مغرضانه و کذبی به ستاد خبری خود ارسال می‌دارند با وساطت دیپلمات‌های سفارت آمریکا و افسران اطلاعاتی سیا با افراد وابسته به گروه‌های مخالف تماس گرفته‌اند.»

دو هفته پس از این گزارش، در نیمه تیرماه اداره هشتم در گزارش دیگری به ریاست ساواک، چرایی ارتباط امریکایی‌ها با افراد جبهه ملی را تحلیل می‌کند. این گزارش در واقع، خلاصه‌ای از دیدار ساواک با یکی از منابع ایرانی خود است که ۱۵ سال مورد اعتماد و مشاور سفارت آمریکا در امور سیاسی است. منبع شماره ۲۳۰۱۲ می‌گوید امریکایی‌ها به طور کلی موافق باز شدن فضای سیاسی ایران هستند، اما معتقدند این اتفاق باید تدریجی باشد. چون اگر این روند ناگهان اتفاق بیفتد موجب هرج و مرج شده و اوضاع غیرقابل کنترل خواهد شد. او با تأیید ارتباط کادر سیاسی سفارت با «اغلب گروه‌های مخالف»، علت این مساله را تلاش و علاقه سفیر جدید یعنی سولیوان برای انتقال همه اخبار «تنها از کانال سفارت» می‌داند.

منبع درباره جبهه ملی می‌گوید اعضای جبهه ملی را تعدادی پیر از کار افتاده می‌داند که نه پشتیبانی داخلی و نه برنامه اصلاحی مشخص و جدیدی دارند و «در وضع فعلی فقط می‌توانند شنونده باشند.» او علت ارتباط آمریکایی‌ها با عناصر جبهه ملی را این طور بیان می‌کند: «تنها هدف مقامات امریکائی از حفظ ارتباط با اعضا جبهه ملی و یا گروه‌های مخالف، صرفاً آگاهی به موقع از فعالیت آنان و در غایت با تشویق این گروه‌ها در اینگونه بحث و گفتگوهای سیاسی در جهت دنباله‌ی باز شدن فضای سیاسی و در حقیقت رو نمودن دست خالی این گروه‌ها برای عامه مردم ایران است.»

اداره هشتم در پایان این گزارش خطاب به ریاست ساواک می‌نویسد: «با عرض سابقه بالا، نتایج حاصله از گفت و شنود فوق ذیلاً از عرض می‌گذرد: ۱- وجود ارتباط مقامات سفارت آمریکا با گروه‌های مخالف بخصوص اعضا جبهه به اصطلاح ملی مورد تأیید است. ۲- هدف امریکایی‌ها از برقراری ارتباط با اعضا گروه‌های مخالف، صرفاً اطلاع از کم و کیف فعالیت آنان است. ۳- آمریکایی‌ها به هیچ وجه پشتیبان و طراح برنامه‌های گروه‌های مخالف نیستند و دلیل این امر این است که اعضا جبهه ملی فاقد برنامه و پشتیبانی داخلی هستند.»

با توجه به دسترسی منبع ساواک به بخش سیاسی سفارت و بی‌اطلاعی او از فعالیت‌های ایستگاه سیا در تهران، گزارش‌های ساواک از تعامل‌های افسران اطلاعاتی آمریکا در تهران همچنان ادامه پیدا می‌کند. ۲۰ مهرماه اداره هشتم گزارشی از مراقبت چندماهه نیروهای سیا در تهران به ریاست ساواک می‌دهد. این گزارش با اشاره به اینکه مراقبت از افسران سیا محدود به شنود تلفنی و استفاده از منابع انسانی است، پیشنهاد می‌کند «چون نحوه مراقبت فعلی از دیپلمات‌ها و افسران اطلاعاتی مورد نظر سازمان سیا، همانند مراقبت از مظنونین درجه ۲ می‌باشد و آگاهی از ماهیت فعل و انفعالات داخل هدف اهمیت ویژه‌ای داشته و می‌بایست همانند اهداف درجه ۱ اقدامات مراقبتی لازم را در این مورد معمول گردد، لذا در صورت تصویب عالی، از امکانات فنی بخصوص تعقیب و مراقبت با در نظر گرفتن شرایط و رعایت حفاظت کامل در جهت کشف تماسهای سوژه‌های امریکائی استفاده شود.» نکته‌ی مهم، پاسخ رئیس ساواک به این پیشنهاد است که عملاً موضوع را منتفی می‌کند: «در وضعیت کنونی که تبادل اطلاعات با کشور آمریکا داریم از نظر حفاظتی به مصلحت نیست.»

یک برگ از این اسناد را در ذیل ببینید و برای دیدن باقی سندها به این نشانی بروید.