سرویس جهان حلقه وصل _ کشورهای منطقه غرب آسیا به ویژه شیخ نشینان خلیج فارس، سال ۲۰۲۱ را به دلیل تغییر دولت آمریکا و خروج «دونالد ترامپ» رئیس جمهور سابق این کشور از کاخ سفید، به شکل متفاوتی آغاز کردند. در سایه مانورهای «جو بایدن» رئیس جمهوری جدید ایالات متحده درباره تغییر رویکرد واشنگتن در منطقه، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مجبور شدند تا حدی به بازنگری در سیاست خارجی خود روی بیاورند.
خروج ترامپ از کاخ سفید و زلزله در میان شیخ نشینان خلیج فارس
در این میان تغییر دولت آمریکا به شکل ویژه عربستان سعودی را تحت تاثیر قرار داده و موجب نگرانی آن شد؛ چرا که این کشور و به خصوص «محمد بن سلمان» ولیعهد آن که درواقع حاکم کنونی عربستان است حساب زیادی روی حمایت ترامپ برای رسیدن به تاج و تخت پادشاهی سعودی باز کرده بود. در هرصورت ریاض مجبور شد در ابتدای سال ۲۰۲۱ تغییراتی هرچند جزئی در سطح سیاست داخلی و خارجی خود به وجود بیاورد.
عربستان تصمیم گرفت به بحران چهارساله با قطر پایان داده و محاصره این کشور را بشکند. نهایتا در تاریخ ۵ ژانویه نشستی در منطقه العلاء عربستان با حضور سران کشورهای حوزه خلیج فارس برگزار شده و با امضای توافق آشتی میان طرفین بحران، روابط قطر با عربستان و بحرین و امارات و مصر از سر گرفته شد.
تشدید اختلافات عربستان و امارات
اما اختلافات میان عربستان و هم پیمان اصلی آن در منطقه بنا به چند دلیل افزایش پیدا کرد. درحالی که امارات با پیروی از سیاست عربستان دست به محاصره قطر زده و روابط خود را با ترکیه قطع کرده بود، ریاض بدون مشورت با ابوظبی اقدام به بهبود روابط با این دو کشور کرد و همین مسئله خشم اماراتی ها را برانگیخت. اختلاف ریاض و ابوظبی و مزدوران دو طرف در جنگ یمن نیز در سال ۲۰۲۱ به شکل چشمگیری افزایش یافت.
به دنبال جدایی امارات از سیاستهای عربستان در اوپک، اختلاف شدیدی میان دو طرف در زمینه تولید و قیمت نفت به وجود آمده و به مرز هجمه لفظی مقامات دو کشور ضد یکدیگر رسید. رقابت اقتصادی دو طرف نیز همچنان ادامه داشت و عربستان با خروج دفاتر رسانه ای خود از امارات ضربه بزرگی به اقتصاد این کشور زد.
تلاش ابوظبی برای همگرایی با ایران و سوریه و انزوای عربستان
در مقابل امارات نیز با اتخاذ سیاست همگرایی با کشورهایی که قبلا آنها را دشمن می‌پنداشت، تلاش کرد جایگاه منطقه ای عربستان را زیر سوال ببرد. درحالی که سال گذشته ریاض اولین طرف عربی بود که تلویحا برای احیای روابط با دمشق پیش قدم شد؛ اما امارات به سرعت با انجام اقدامات عملی در این زمینه گوی سبقت را از عربستان ربود.
امارات در اواخر ۲۰۲۱ به عنوان اولین کشور عربی منطقه خواستار بازگشت سوریه به اتحادیه عرب شد و سفر شیخ «عبدالله بن زاید» وزیر خارجه امارات به دمشق در تاریخ ۹ نوامبر ۲۰۲۱ سرآغاز بهبود روابط میان دو طرف تلقی میشود. علاوه بر آن در اقدامی مشابه شیخ «طحنون بن زاید» مشاور امنیت ملی امارات ۶ دسامبر ۲۰۲۱ به تهران سفر کرد.
جدا از اهداف پشت پرده این سفرها، این سیاست جدید امارات موجب انزوای بیشتر عربستان شد؛ آن هم در شرایطی که مسئولیت همه شکستهای ائتلاف متجاوز عربی-آمریکایی اکنون متوجه ریاض است.
شکست های مستمر عربستان در جنگ یمن و دست برتر انصارالله
جنگ یمن در سال ۲۰۲۱ همانند دو سال گذشته شاهد شگفتی های جدید یمنی‌ها و آشکار شدن ابعاد تازه ای از شکست های پی در پی عربستان بود. هم اکنون جنگ یمن در مراحل بسیار حساسی قرار گرفته و ارتش و کمیته‌های مردمی این کشور پس از گذشت بیش از شش سال از تجاوز ائتلاف عربی - آمریکایی به سرگردگی سعودی، زمام امور میدانی را در جبهه های مختلف از جمله مرکز و غرب یمن به دست گرفته اند و مهم تر از همه در چهار سال گذشته موشک ها و پهپادهای یمنی به کابوس سعودی ها تبدیل شده است.
عملیاتهای بازدارندگی جنبش انصارالله در سال ۲۰۲۱ نیز دنبال شد و از تاریخ ۲۸ فوریه تا اواخر نوامبر همین سال ۴ عملیات بزرگ انجام شد که شامل عملیات موازنه بازدارندگی پنجم، ششم، هفتم و هشتم بود. این عملیاتها با موشکهای بالستیک و پهپادهای پیشرفته یمنی انجام شد و مواضع سعودی را در عمق این کشور هدف قرار داد. فرودگاه ها و پایگاه های نظامی و به ویژه تاسیسات نفتی شرکت آرامکو از جمله حساس ترین مواضع عربستان هستند که در سال ۲۰۲۱ آماج موشک‌ها و پهپادهای انصارالله بود.
شهر راهبردی مارب نیز اکنون در آستانه آزادسازی کامل قرار گرفته و تلاشهای عربستان برای کمک از اروپا و آمریکا جهت میانجیگری برای اعلام آتش بس نیز نتیجه نداشت و طرف یمنی تاکید کرده صرفا در صورت رفع کامل محاصره یمن و بازگشایی فرودگاه صنعا و پرداخت غرامت جنگی از سوی ائتلاف متجاوز حاضر به پایان جنگ است؛ در غیر این صورت گزینه نظامی همچنان روی میز خواهد بود.
نبرد شمشیر قدس و رسوایی بزرگ اسرائیل
اما اوضاع در اراضی اشغالی در سال ۲۰۲۱ نیز مانند دهه های گذشته همچنان ملتهب بود. درحالی که مقامات رژیم اشغالگر صهیونیستی درگیر بحران سیاسی و شیوع اپیدمی کرونا و پیامدهای آن بودند، تجاوزات روزانه ارتش رژیم اشغالگر و شهرک نشینان صهیونیست ضد فلسطینیان ادامه داشت. از اوایل ماه مه ۲۰۲۱ تجاوزات اشغالگران ضد فلسطینیان در محله شیخ جراح قدس اشغالی و همچنین در مسجدالاقصی افزایش پیدا کرد. بعد از پایان ضرب الاجلی که مقاومت فلسطین برای صهیونیستها جهت توقف تجاوزاتشان در قدس تعیین کرده بود، بلافاصله ده‌ها موشک از غزه به سمت قدس اشغالی شلیک شد.
به این ترتیب گروه های فلسطینی در نوار غزه این بار جنگی را برای دفاع از قدس تحت عنوان نبرد «شمشیر قدس» آغاز کردند. مقاومت فلسطین در جریان جنگ اخیر از چندین موشک و پهپاد جدید رونمایی کرده و برای نخستین بار مواضع مهمی را در عمق اراضی اشغالی هدف گرفت.
مهمترین دستاوردهای مقاومت فلسطین در این جنگ را میتوان به شکل زیر در نظر گرفت:
- درحالی که نیروی هوایی ارتش رژیم اشغالگر صهیونیستی با حملات هوایی شتابزده و دیوانه‌وار خود تنها متمرکز بر کشتار غیرنظامیان بی‌گناه بود و در همان ابتدا جنگ را به افکار عمومی باخت، مقاومت با حملات موشکی دقیق و منظم در عملیات‌هایی کم‌سابقه هرنقطه از اراضی اشغالی را که مدنظر داشت هدف گرفت.
-ترس و وحشت بی‌سابقه‌ای که به دنبال موشک‌باران شهرها و شهرک‌های اسرائیلی در دل شهرک‌نشینان صهیونیست ریشه کرده بود موجب شد تا با توقف تجاوزات خود علیه فلسطینیان در قدس و مسجدالاقصی روزهای جنگ را در پناهگاه زندگی کنند.
-عملکرد مقاومت در این جنگ به گونه‌ای بود که صهیونیستها مجبور شدند با اعتراف غیررسمی به ناتوانی در ادامه جنگ، برای آتش‌بس دست به دامان میانجی‌های عربی و بین‌المللی شوند.
-علی رغم لاف‌زنی‌های ارتش رژیم صهیونیستی برای حمله زمینی به غزه که پس از مشخص شدن دروغ بودن آن یک رسوایی بزرگ برای اسرائیل در سطح رسانه‌ای به وجود آورد، صهیونیستها جرات حمله زمینی به غزه را پیدا نکرده و تنها به تجاوزات نیروی هوایی خود تکیه کردند.
- بارزترین دستاوردی که مقاومت فلسطین در این جنگ به دست آورد وحدت بی‌سابقه همه فلسطینیان در سراسر فلسطین اشغالی و نیز خارج از مرزهای این سرزمین و حتی فلسطینیان ساکن اراضی اشغالی ۱۹۴۸ بود.
-نتیجه این جنگ همچنین تاکید بر شکست اطلاعاتی رژیم صهیونیستی داشت و همانطور که بسیاری از کارشناسان و مقامات این رژیم ازجمله «آویگدور لیبرمن» وزیر جنگ اسبق اسرائیل اعتراف کردند، شعبه اطلاعات ارتش صهیونیستی نتوانست ارزیابی دقیقی از واکنش فلسطینیها داشته باشد و همین امر خسارات فراوانی برای صهیونیستها به بار آورد.
سرانجام صهیونیستها برای اعلام آتش بس در این جنگ دست به دامن آمریکا و مصر شدند و سرانجام نبرد شمشیر قدس بعد از ۱۲ روز با شکستی خفت بار برای اسرائیل به پایان رسید.
شکست واشنگتن در افغانستان و سرنوشت نظامیان آمریکا در منطقه
بحث انتخابات عراق و تقلب پرچالش در نتایج آن بارزترین رویداد سیاسی این کشور در سال ۲۰۲۱ بود. شواهد حاکی از آن است که نتایج این انتخابات توسط طرفهای خارجی همچون عربستان و آمریکا دستکاری شده و همین امر اعترض ملت و احزاب عراقی را به دنبال داشت که همچنان نیز ادامه دارد.
از طرف دیگر بعد از شکست سنگین آمریکا در افغانستان و خروج نیروهای واشنگتن از این کشور فشارها برای خروج نظامیان ایالات متحده از کشورهای منطقه به ویژه سوریه و عراق بیشتر شد. در پی افزایش این فشارها دولت بایدن اعلام کرد که به حضور نظامی ائتلاف آمریکایی در عراق پایان داده خواهد شد و در مرحله آینده، این نیروها صرفا نقش مستشاری و آموزشی خواهند داشت. در تاریخ ۹ دسامبر ۲۰۲۱ «قاسم الاعرجی» مشاور امنیت ملی عراق اعلام کرد که ماموریت رزمی ائتلاف آمریکایی در عراق رسما به پایان رسید. البته هنوز مشخص نیست چه تعداد از این نیروها از عراق خارج میشوند.
از طرف دیگر بسیاری از کارشناسان و نیز گروه های مقاومت عراق درباره نقشه جدید واشنگتن برای ماندن در این کشور هشدار داده و تاکید میکنند که آمریکا واقعا قصد خروج از عراق را ندارد. به ویژه اینکه هم زمان با آغاز سال ۲۰۲۱ و تشدید فشارها برای خروج آمریکا از منطقه، تحرکات عناصر تروریستی داعش نیز به شکل چشمگیری افزایش یافته و نمونه بارز آن انفجارهای خونین در بغداد در روز مراسم تحلیف بایدن، توسط هسته های داعش بود. احتمال تکرار چنین حوادثی در مرحله آینده نیز بعید نیست.
مذاکرات وین؛ از عقب نشینی اعراب تا دست و پازدن های صهیونیست ها
مذاکرات وین درباره برجام، آخرین رویداد بارز در میان کشورهای غرب آسیا در سال ۲۰۲۱ محسوب میشود که اکنون چشم به آن دوخته اند، کشورهای عربی که متوجه ناتوانی خود در تاثیرگذاری بر این مذاکرات و همچنین دست برتر ایران در آن هستند ترجیح دادند از مواضع خصمانه خود در این زمینه عقب نشینی کنند. رژیم صهیونیستی نیز بعد از شکست تکاپوهای خود جهت توقف این مذاکرات، به تهدیدات پوچ و واهی ضد ایران روی آورده است.
منطقه درحالی وارد سال ۲۰۲۲ شده است که هنوز سوالات زیادی درباره چشم انداز پرونده‌های حساس همچون جنگ یمن، ادامه درگیری فلسطینی-صهیونیستی، بحران اقتصادی خفقان آور لبنان، احتمال پادشاهی محمد بن سلمان و ... وجود دارد.