به گزارش حلقه وصل، ز آن هنگام که آفتاب عالم تاب اسلام از افق جزیره‌العرب طلوع کرد و با شعاع حیات بخش خود کالبد مرده بشریت را جانی دوباره بخشید هسته نشر و تبلیغ دین اسلام نیز معنا و مفهوم پیدا کرد. تبلیغ دین اسلام مهمترین وظیفه‌ای است که بر دوش مسلمانان عموماً و مبلغین خصوصاً سنگینی می‌کند و قرآن کریم با توصیه به دعوت مردم به سوی خداوند از رهگذر موعظه حکمت و جدال احسن آن را نیکوترین سخن برشمرده و با آوردن آیه نفر انذار و تبلیغ دین را هدف نهایی فراگیری دانش دینی دانسته است. تبلیغ و دعوت، ارشاد و هدایت مردم به ارزش‌های الهی از اصول رسالت پیامبران الهی بوده و خط اصلی برنامه آنان را تشکیل می‌داده است. «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احدا الا الله…» در شأن پیامبران الهی و مبلغان راستین است. امام صادق (علیه‌السلام) وجود مبلغان راستین را مایه احیای دین و آثار امامت و نبود آنان را سبب نابودی دین دانسته است. آیات و روایات در این زمینه فراوان است و آنچه آوردیم نمونه‌ای بود اندک از آیات و روایاتی که در قرآن و متون روایی ما آورده شده است. علاوه بر این، ضروری است که گروهی تحت نظر سازمان تشکیلاتی به این مهم اقدام کنند و با برنامه‌ریزی دقیق، با توجه به نیازهای زمان به تبلیغ اسلام بپردازند و عینیت بخشیدن ارزش‌های دینی را در زندگی مردم به عهده بگیرند. قرآن کریم، از این گروه به نام «امت» یاد کرده است.
تبلیغ دینی از موضوع‌های عام و فراگیر است. در واقع هر حرکتی که موجب شناساندن و معرفی کردن دین به کار می‌رود نوعی تبلیغ است. آنجا که حضرت علی (ع) با بدرقه‌ی یک یهودی اگرچه با چند قدم باشد او را به دین اسلام جذب می‌کند و آنجا که بر منبر خطابه و وعظ نشسته و خطبه‌هایی به عظمت همه‌ی هستی را می‌خواند و آنجا که قرآن را با قلم تفسیر می‌کند همه و همه تبلیغ محسوب می‌شوند.
برای تبلیغ دین، احساس مسئولیت و تعهد، کافی نیست؛ بلکه اموری دیگر هم باید مورد توجه قرار گیرد که می‌توان آنها را بایسته‌های امر تبلیغ دین نامید. یکی از دلایل کامیابی برخی از مبلغان در تبلیغ دین به ویژه در بین جوانان تحصیل‌کرده، توجه به نکته‌هایی است که درصددیم در خلال گفتگو با مبلغان دینی و کارشناسان مسئله تبلیغات دینی آنها را بررسی و واکاوی نمائیم. آنچه در ادامه می‌خوانید، دومین بخش از سلسله گزارش‌های بایسته‌های تبلیغ دینی است که حاصل آن را می‌خوانید:
مرکز تخصصی تربیت مبلغ مجازی از ابتدای سال ۱۳۹۹ با شیوع ویروس کرونا نسبت به تربیت مبلغین هوشمند رویکرد جدی در پیش گرفت اگرچه پیش از این در خصوص تربیت مجازی مبلغ آمادگی‌هایی وجود داشت. در نهایت مرکز تخصصی تربیت مبلغ مجازی با هدف ارائه آموزش‌ها و تربیت نیروی مبلغ از راه فضای مجازی و بکارگیری و استفاده از ظرفیت این نیروها در فضای مجازی شروع به کار کرد. بر همین اساس با حجت الاسلام مهدی منصوری خواه مدیر مرکز بین‌الملل مبلغ به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
*اولویت‌های آموزش در مرکز تربیت مبلغ مجازی چیست؟
اولویت تربیت مبلغ در سال‌های گذشته با تمرکز بر روی زبان‌های سخت کشورهای شرقی مانند کره، چین و روسیه در نظر گرفته شده است. علاوه بر آموزش زبان با ارائه آموزش‌های تخصصی مانند ارتباط‌گیری با مخاطب و مهارت‌های ضروری برای مبلغ شدن دوره تربیت مجازی مبلغ را شروع کردیم. مزایای فضای مجازی آزادی دسترسی به امکانات و حذف موانعی مانند فاصله، مجوزهای اداری و مکان است. اگرچه در این نوع آموزش بحث سواد رسانه‌ای بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرد. مبلغین شرکت کننده باید از میزان مورد نیاز سواد رسانه‌ای برخوردار شوند چون ضروری است که هم خودشان آگاه باشند که در فضای مجازی چه اتفاقاتی در حال وقوع است و هم از رسانه نهایت استفاده را در راستای انتقال اطلاعات به مخاطب ببرند؛ در حقیقت در پایان این دوره مبلغین به بازوهای رسانه‌ای تبدیل می‌شوند.
یکی دیگر از مهمترین مهارت‌هایی که مبلغین در این دوره مجازی می‌آموزند، آشنایی با فرهنگ ملل است. بر هر مبلغ لازم است که اگر برای مثال در کشوری مانند کره قرار است تبلیغات و جذب مخاطب انجام دهد با فرهنگ مردم و رسومات آنها حتی با جزئیات و تفکیک شهر، کشور و منطقه آشنا باشد که ما این مهارت را نیز در دوره آموزش می‌دهیم.
دغدغه‌ها و مسائل جاری هر کشور نکته بعدی است که در آموزش ارائه می‌شود. اگرچه به ظاهر مسائل روز مانند انتخابات یک کشور برای حوزه ما مهم نیست اما یک مبلغ باید از این رویدادها آگاه باشد تا بتواند با پیوند زدن حوزه مرتبط خودش با مسائل روز نتیجه بهتری از تبلیغات خود بگیرد. دقیقاً بهره برداری از مسائل روز هر کشور یا استان که در بخش فرهنگ ملل سایت بارگذاری شده است، باعث می‌شود مبلغ و مخاطب در یک فضای مشترک ذهنی سیر کنند و این تلاقی نتیجه موثرتری خواهد داشت.
*می‌شود گفت از این طریق مبلغان به دنبال مخاطب شناسی دقیقی هستند؟
فراموش نکنید مخاطب شناسی در فضای مجازی کاملاً تخصصی است و با مخاطب شناسی فضای اجتماعی متفاوت است. در فضای اجتماعی شما با مخاطبی رو به رو هستید که دید مشخصی از شخصیت او وجود دارد اما در فضای مجازی چون ویژگی‌های مخاطب کاملاً مشخص نیست مخاطب شناسی در این حوزه تخصص خاص خود را می‌طلبد. شناخت کامل از همه دین‌ها، پاسخ به شبهات بعضی از ادیان، سوالات معمول مخاطبان و نظرات در مورد سایر دین‌ها از نکاتی است که در دوره مخاطب شناسی تلاش کردیم به مبلغان آموزش دهیم. شناخت فضای فکری مخاطب و تلاش برای جهت دهی این فکر و پاسخ دادن به سوالات ذهنی‌اش مهارتی است که مبلغان در پایان این دوره آموخته اند.
*امروزه روش‌های تبلیغاتی نوینی به وجود آمده است آیا می‌توان از آنها هم برای تبلیغ دینی بهره برد و آیا شما آنها را هم آموزش می‌دهید؟
تکنیک‌های اقناع مخاطب با استفاده از علوم روز مانند بازاریابی اسلامی و علوم جدید اقناع مخاطب مانند مارکتینگ از آموزش‌های دیگر این دوره است. تفاوت این نوع آموزش‌ها با آموزش‌های بیزینسی جدید این است که در آموزش‌های شغلی ممکن است از دروغ و فریب هم برای جذب مخاطب استفاده کنند اما در اقناع مخاطب به روش اسلامی با تلفیق تکنیک‌های مهندسی اجتماعی و بومی سازی آموزش‌های مارکتینگ تلاش می‌کنیم مخاطب در مسیر تبلیغ با ما همراه بماند. از آنجا که بستر آموزش و بعداً بستر فعالیت مبلغ در فضای مجازی است او باید نسبت به تولید محتوا و انتشار مؤثر آن در این فضا علم داشته باشد.
ما به مبلغین آموزش می‌دهیم اول بستر ارائه محتوا را کاملاً هوشمندانه انتخاب کنند مثلاً ممکن است انتخاب یک مبلغ فیس‌بوک باشد در حالی که کلاً در کشور مورد نظر فیس‌بوک فیلتر است. در قدم اول شناسایی بهترین و پرمخاطب‌ترین بستر ارائه محتوا در کشور مورد نظر است. قدم دوم مهارت تولید محتوای تأثیرگذار و انتشار موفق و پربازدید این محتوا و قدم سوم تکنیک‌های دور زدن هوش مصنوعی برای جذب مخاطب بیشتر و متنوع‌تر از آموزش‌های در نظر گرفته شده برای مرحله بعد است.
*هدف تأسیس مرکز و شروع دوره‌های تربیت مبلغ مجازی چه بوده است؟
متأسفانه بحث تربیت مبلغ مجازی موضوعی است که تا پیش از ورود ویروس کرونا اهمیت نداشت. در حالی که سالهاست وارد عرصه دولت‌ها و شهروندهای هوشمند و نیروهای فعال تخصصی در فضای مجازی شده‌ایم و راه اندازی شهرهای هوشمند مثل شهری در بوسان از اتفاقات عادی این عصر است اما متأسفانه تا امروز مبلغ هوشمند و مجازی نداشتیم.
تا امروز ما در شهرهای خاص مانند تهران، قم، مشهد و نظایر اینها حوزه‌های تربیت حضوری داشتیم که شرایط حضور برای بسیاری از مبلغین از مسیرهای دور، سخت بود. حتی برای حضور در مراکزی مانند جامعه المرتضی باید یک آزمون سخت پشت سر بگذارند و در نهایت هم تعداد محدودی پذیرفته شوند.
حتی ممکن است در قم یک یا دو مرکز آموزش زبان چینی باشد اما در شهرهایی مانند گیلان ما آموزش زبان چینی نداریم یعنی طلبه‌ها حتی برای یادگیری زبان‌ها هم دچار سختی هستند. یکی از ویژگی‌های مثبت دوره این است که شما حتی در دورترین نقطه کشور هم که باشید می‌توانید در دورترین نقطه جغرافیایی به آموزش‌ها دسترسی داشته باشید و نتیجه موثرتری از آموزش بگیرید بدون اینکه آزمون خاصی پشت سر بگذارید یا در مسیر رفت و آمد باشد و دچار محدودیت تعداد پذیرش ورودی شوید.
*آیا این آموزش‌ها منحصر به طلاب است؟
تصور کنید ما دانشجو یا ایرانی مسلمان دغدغه مند نسبت به دین و فرهنگ در روسیه داریم. این فرد از نظر زبان و ارتباط‌گیری مشکلی با مخاطب روسی ندارد اما در مورد محتوای دینی و فرهنگی دچار کمبود است. تا پیش از این جز طلبه‌ها و آموزش حضوری امکان ارائه چنین اطلاعاتی نبود اما در این دوره با بارگذاری محتواهای تخصصی حتی دانشجو و ایرانی دغدغه مند به عنوان سفیر دین و فرهنگ ایران می‌تواند با مخاطب روسی و پیروان سایر ادیان ارتباط مؤثر و جذب کننده بگیرد.
تا امروز اگر مبلغی به کشور دیگری اعزام می‌شد رویکردها بر اساس تجربه شخصی، کسب تجربه از سایر مبلغین و آزمون و خطاها تعیین می‌شد در حالی که در دنیا و در عرصه دین خصوصاً در مسیحیت تبشیری مبلغان و کشیش‌های مسیحی که به کشوری اعزام می‌شوند آموزش تخصصی می‌بینند و سپس به کشور هدف اعزام می‌شوند. تولید علم تبلیغ در عرصه بین‌الملل از مهمترین اهداف دوره تربیت مبلغ مجازی است. ۲۰۰ نفر زبان‌آموز کره‌ای تنها یک مورد از خروجی‌های آموزشی سال قبل است؛ با گفت و گویی که با بخش بین‌الملل حرم حضرت معصومه (س) داشتم متوجه شدم تا پیش از سال ۹۸ هیچ گزارشی از ورود کره‌ای‌ها به حرم نشده است اما در سال ۹۸ ورود حدود ۲۰۰ نفر کره‌ای به حرم ثبت شده است که من تصور می‌کنم نتیجه تلاش مبلغین در میان کره‌ای‌ها است. ما در راستای آشنایی کره‌ای‌ها با دین و مکان‌های دینی کشور بارها از بازیگران و شخصیت شناخته شده این کشور دعوت کردیم برای بازدید به نقاط مختلف مذهبی کشور بردیم قطعاً آنها در برگشت به کشورشان برای دیگران از این بازدیدها و تجربه‌ها خصوصاً در مورد امنیت ایران و نقاط دیدنی و مذهبی کشور خواهند گفت و این انتقال باعث جذب بیشتر مردم کره به ایران می‌شود.
دوره تربیت مبلغ مجازی تحت حمایت هیچ سازمان و ارگانی نیست یک ایده و فعالیت خودجوش جهادی است که خودمان عهده دار اجرای این طرح هستیم اما خوشبختانه نتیجه خوبی حاصل شده است.
*عرصه تبلیغ بین‌المللی برای آشنایی با فعالیت‌های دینی ایران چگونه بستری است؟
متأسفانه یکی از بزرگترین نقص‌های ما در حوزه رسانه است. سال گذشته میزبان یک روزنامه نگار ایتالیایی بودیم وقتی از او در مورد نواقص فعالیت‌ها پرسیدیم گفت: «من آدم مذهبی نیستم و از دین اسلام چیزی نمی‌دانم اما در حوزه رسانه بسیار ضعیف عمل می‌کنید شما اگر بتوانید حرف‌ها و رفتارهایتان را به خوبی در فضای رسانه منتشر کنید همه مردم دنیا خواهند فهمید که تمام حرف‌هایی که در مورد ایران و ایرانی‌ها زده می‌شود دروغ است».
ما باید آنچنان در رسانه و نسبت به زبان سایر کشورها آگاهانه عمل کنیم که نتوانند فعالیت‌هایمان را سانسور کنند. مشابه رفتار اصولی و یکپارچه رسانه‌ای را در خصوص بازداشت خانم مرضیه هاشمی و شهادت سردار سلیمانی دیدیم. در مورد خانم هاشمی فعالیت‌ها آنچنان گسترده و چشمگیر بود که دولت آمریکا مجبور شد تحت فشارهای رسانه‌ای خانم هاشمی را آزاد کند در مورد شهادت حاج قاسم هم آنچنان پرقدرت وارد شدیم که اینستاگرام مجبور شد قانون آزادی بیان خود را نقض کند.
ما اگر هوشمندانه در فضای رسانه فعالیت کنیم می‌توانیم یک محتوای سودمند را هوشمندانه به گوش مخاطب برسانیم. آقای قرائتی مثالی در این خصوص می‌زند می‌گوید: پیام‌های مرتبط با دین و اهل بیت درست است که مثل شکر شیرین است اما اگر شکر را هم همین‌طوری در حلق کسی بریزیم خفه می‌شود اما اگر با آب مخلوط کنیم شربت شیرینی می‌شود». ما باید بتوانیم آموزه‌های ناب دین و احادیث را آنچنان حل کنیم که مخاطب به اقتضای شرایط زندگی‌اش فکر کند به دردش می‌خورد و جذب شود و تأثیر را می‌توانیم به وضوح ببینیم. پیام دینی رقیق شده کاربردی و اصولی به مخاطب باید ارسال شود. رسانه‌ها در این مورد تقصیری ندارند ما خودمان باید دست به کار شویم.
*آیا مقدمات انجام این فعالیت‌ها موجود است؟
یکی از مهمترین نقطه ضعف‌های ما این است که هیچ زبانی بلد نیستیم زبان فارسی بلدیم و انگلیسی را دست و پا شکسته حتی دانشجویان ارشد زبان انگلیسی هم بعضاً نمی‌توانند راحت انگلیسی صحبت کنند در حالی که دانش زبان یکی از ضروریات جذب مخاطب و فعالیت در رسانه و فضای مجازی است.
ما وقتی زبان بلد باشیم می‌توانیم راحت با مردم سایر کشورها گفت و گوی اصولی کنیم نتیجه این گفت و گو ها شفاف سازی خواهد بود که به حذف فوبیا و ترس از ایران و اسلام ختم می‌شود. وقتی مخاطب کشور دیگر ترسی از دین و کشور ما نداشته باشد در قدم بعدی می‌توانیم راحت تر حرف‌هایمان را بزنیم. دیگر زمان بحث و مجادله گذشته کافی است فقط حرف بزنیم مثلاً در مورد خانواده کافی است آموزه‌های دینی اسلام در خصوص خانواده را با یک بودایی یا مسیحی عنوان و مقایسه کنیم همین باعث می‌شود مخاطب به فکر فرو رود و در مقام مقایسه دو دین برآید و زمینه‌ای بشود که یا خودش و یا نسل بعد از او به اسلام گرایش پیدا کنند.
فضای مجازی تعبیری است که بعضاً به اشتباه بکارگرفته می‌شود هرچیزی که حقیقی نباشد مجازی است اما فضایی که امروز در آن فعالیت می‌کنیم در حقیقت فضای سایبر است. سایبر علم اعمال قدرت است و هرکسی که در این فضا فعالیت دارد هدف اعمال قدرت دارد. طبق آخرین آمار سال ۲۰۲۰ روزانه ۵۰۰ میلیون نفر برای اولین بار وارد دنیای سایبر؛ قدرتی که دست صهیونیسم و امپریالیسم هست می‌شوند. آیت الله جوادی آملی حرفی دارد که مضمونش این است فضایی که بتواند فکر و ذهن را هدایت دیگر و رابط بین ذهن ما و فضای واقعی باشد دیگر مجازی نیست عین حقیقی است. زاکربرگ زمانی که جمعیت کاربران اینستاگرام به یک و نیم میلیارد کاربر رسید گفت من رهبر دومین کشور جهان هستم و زمانی که رسید به دو میلیارد کاربر گفت من رهبر بزرگترین و اولین کشور جهان هستم. قطعاً همه اطلاع ندارند که پس از عضویت در هر اپلیکیشن در فضای سایبر آواتاری برای شخص طرحی می‌شود که در مرور زمان و استفاده تلاش می‌کند کاربر را به فضای مورد نظر هدایت کند. این نشان می‌دهد بر اساس فضای سایبر برای ما هویت تعیین می‌کنند. ما در مجموعه دینی خودمان اگر بتوانیم در این فضای سایبری مؤثر واقع بشویم قطعاً می‌توانیم در فضای حقیقی و بیرونی هم موفق عمل کنیم.
*در حوزه تبلیغ دین چطور می‌شود از فضای سایبر استفاده کرد؟
شناخت فضای سایبر جز اولویت‌های فعالیت در این عرصه است مادامی که شناخت درستی از فضا وجود نداشته باشد نمی‌توانیم محتوای مناسب با ذائقه و نیاز مخاطب تولید کنیم. نکته بعدی تولید محتوای انبوه و هدفدار است. مثلاً روزانه ۱۰۰ پیام به زبان کره‌ای تولید کنم و برای انتشار آن سراغ کسی که دوستم را دنبال می‌کند نروم بلکه دنبال فضاها و مخاطبین جدید برای ارسال پیامم باشم تا بتوانم به مرور جامعه انتشار پیام را گسترش بدهم. یکی از بهترین راه حل‌ها این است که به سراغ گروه‌های تخصصی بروم و پیام‌های تخصصی استخراج شده از اسلام را برایشان ارسال کنم. تصور کنید سراغ یک گروه محافظ محیط زیست کره‌ای بروم و پیام‌های دین و احادیث را در خصوص اهمیت و حفظ محیط زیست گیاهان و حیوانات برای آنها ارسال کنم. این پیام‌ها باعث می‌شود قلب مخاطب نسبت به اسلام رقیق شود و جای خالی این نوع پیام‌ها و احادیث را در میان دین‌های دیگر مانند بودا و مسیحیت می‌بیند در نهایت جذب می‌شود.
*مهمترین آسیب و مشکل تبلیغ نادرست چیست؟
اگر یک مبلغ در فضایی مانند کشور کره اشتباه رفتار کند نه تنها خودش و مسئولیتش را سوخت می‌دهد بلکه راه تبلیغ را برای مبلغ بعدی حداقل سال سخت‌تر می‌کند و این در فضای حقیقی است. یکی از برتری‌های فضای مجازی نسبت به حقیقی این است که اگر مبلغی اشتباه کند چون دسترسی‌های محدودی دارد و مواجه حضوری ندارد راحت می‌تواند اکانتش را غیرفعال کند و با کاربری جدید مجدد فعالیت کند و خطای قبلی را تکرار نکند و در نهایت آسیب کمتری متوجه فرد و جامعه تبلیغی باشد. بنظرم بستر مجازی فضای خوبی است که مبلغین هم با مخاطبان آشنا شوند هم با درصد خطای کمتری تجربه کسب کنند. بعد از گذراندن مرحله آموزش و تبلیغ مجازی هم می‌توانند برای آشنایی ملموس و عینی به کشور هدف اعزام شوند.
*مبلغین ما تا چه اندازه تا امروز در مسیر معرفی اسلام و جذب جوانان تحصیل کرده در رشته‌های مرتبط به اسلام مانند اسلام شناسی یا شیعه شناسی توانسته اند مفید واقع شوند؟
مقوله تبلیغ در کشورهای دیگر بسیار سخت اگر چه ایران در کشورهای دیگر رایزن فرهنگی دارد اما همانطور که ما در کشورمان اجازه نمی‌دهیم نماینده واتیکان تبلیغ رسمی مسیحیت انجام دهد رایزن‌های فرهنگی هم در کشورهای دیگر محدودیت‌های بسیاری دارند. اما همانطور که مبلغان مسیحیت تبشیری در ایران آزادانه تبلیغات می‌کنند چون جایگاه رسمی ندارند ما هم می‌توانیم در سایر کشورها به دور از جایگاه و انتصابات رسمی فعالیت تبلیغی انجام دهیم.
از آنجا که امروزه زبان فارسی زبان شیعه است ما باید اهتمام بیشتری نسبت به تبلیغ و آموزش این زبان در کشورهای دیگر داشته باشیم. مدرسه سجونگ که متعلق به کشور کره است و در تهران و اصفهان شعبه دارد آموزش رایگان زبان کره‌ای را ارائه می‌دهد چون می‌دانند وقتی زبان یک کشور را آموزش بدهند فرهنگ آن کشور هم خودبخود منتقل می‌شود
*آیا رایزنی‌های ایران در این مسائل عملکرد موفقی دارند؟
متأسفانه رایزن‌های فرهنگی ایران حتی در خصوص آموزش زبان فارسی هم کوتاهی می‌کنند. قطعاً کسی که حافظ و سعدی می‌خواند نسبت به اسلام و شیعه کنجکاو می‌شود.متأسفانه ما در کشورهای دیگر مانند سوریه فعالیت‌های سازنده مهم اقتصادی و نظامی انجام می‌دهیم اما زمان بهره برداری فرهنگی و دینی جا خالی می‌دهیم. متأسفانه ما در کشورهای دیگر مانند سوریه فعالیت‌های سازنده مهم اقتصادی و نظامی انجام می‌دهیم اما زمان بهره برداری فرهنگی و دینی جا خالی می‌دهیم
نکته بعدی حمایت‌های مالی است. ما در کشورهایی مانند آفریقا مبلغینی داریم که بعضاً با هزینه خودشان تبلیغات انجام می‌دهند و خوشبختانه توانسته‌اند یک شهر یا روستا را شیعه کنند از این نمونه‌های جهادی و خودجوش در عرصه تبلیغ دین بسیار داشتیم که خوشبختانه نتیجه بخش هم بوده است. ما امروز به چنین بینشی رسیده‌ایم که ایمان داریم همین که مخاطب متوجه شود اسلام واقعی اسلام داعش نیست و تنها بتوانیم پیام‌های برگزیده دین را برایش بازگو کنیم کافی است. چون در مرحله بعد این مخاطب است که کنجکاو پیگیر آشنایی با اسلام و شیعه خواهد شد. چنین مخاطبی حتی اگر مسلمان نشود چون با آموزه‌های دین آشنا شده است اگر کسی به او بگوید اسلام دین کشتار است یا بخواهد به پیامبر ما توهین کند در پاسخ می‌گوید نه من مسلمانی می‌شناسم که این طور نیست و با دشمنان ما همراهی نمی‌کند. این نوع تبلیغ باعث می‌شود وقتی غیرمسلمانی یادداشت یا کاریکاتوری در نشریه فرانسوی یا دانمارکی به پیامبر اسلام می‌بیند به سرعت متوجه قرض ورزی خواهد شد.
*بایدها و نبایدها و ضرورت‌های تبلیغ اسلام در فضای اسلام هراسی امروز جهان چیست؟
علوم روانشناسی، روانشناختی و بازاریابی امروز به دانشی رسیده که می‌گوید آموزش و محتوا باید طوری ارائه شود که در ضمیر ناخودآگاه فرد نهادینه شود. تا امروز ما در عرصه تبلیغ بیشتر معطوف به تبلیغ مستقیم بودیم اما اگر مهارت‌های تبلیغ غیرمستقیم را بیاموزیم می‌توانیم به ماندگاری آموزه‌های دینی امیدوارتر باشیم.
رفع اسلام هراسی در گرو گفت و گو است. همین که بتوانند تفاوت‌های اسلام واقعی با داعش را متوجه شوند کافی است. تمام رسانه‌های معاند تلاش کرده‌اند که القا کنند اسلام مساوی با داعش است. یک پروفسوری از کانادا میهمان ما بود و می‌گفت زمانی که بیان کردم می‌خواهم به ایران سفر کنم همه هشدار می‌دانند که ایران یعنی داعش و تو اعدام یا کشته می‌شوی حتی هر شب به او زنگ می‌زدند که خوبی؟ سالم هستی؟ هنوز کشته نشدی؟ اما می‌گفت وقتی به کانادا بازگردم از ایران واقعی برای آنها خواهم گفت. تاکید من بر گفت و گو بر اساس همین تجربه است این کانادایی آمد دید در ایران خبری از سیاهپوش داعش نیست و با خیال راحت بازگشت. یکی از قابلیت‌های منحصر به فرد اسلام شیعی همین توانایی ارتباط کلامی برقرار کردن، عقل گرا بودن و منطقی عنوان کردن است.