با سلام؛ به عنوان اولین سوال، لزوم دیپلماسی اقتصادی در شرایط امروز کشور چیست و تا امروز تا چه میزان به آن اهمیت داده شده است؟
فاطمی امین: تجارت خارجی به سه دلیل مهم است؛ دلیل نخست این است که ما در درون کشور ظرفیتهای خالی بسیاری را شاهد هستیم و برای خیلی از صنایع بیش از نیاز ظرفیت ایجاده کرده ایم که همین موضوع باعث شده تا ظرفیتهای خالی، اشتغال پایین و سرمایههایی که استفاده نمیشوند برای ما ایجاد شود. ما قطعا برای اینکه بتوانیم به یک اشتغال قابل قبول دست پیدا کنیم باید به سمت صادرات حرکت کنیم؛ بنابراین ابتدا باید نیازهای داخلی را پوشش دهیم.
نکته بعد این است که اگر ما بخواهیم فشارهای خارجی را کاهش دهیم و تحریم را خنثی کنیم باید تبدیل به یک قدرت اقتصادی شویم، تاب آوری و بازدارندگی ایجاد کنیم و این بسیار امر مهمی است، یعنی همانگونه که ما از بعد داخلی نگاه میکنیم و میپذیریم که برای اشتغال و استفاده از ظرفیتهای موجود باید به سمت صادرات حرکت کنیم از این نظر که باید یک قدرت اقتصادی در منطقه ایجاد کنیم و بازدارندگی ایجاد کنیم هم باید به سمت تجارت خارجی حرکت کنیم.
نکته بعدی این است که در بسیاری از مواقع روابط فرهنگی به پشتوانه روابط اقتصادی شکل می گیرد یعنی ابتدا یک ارتباط اقتصادی ایجاد می شود و سپس در ادامه این شرکت هایی که بین ایران و روسیه، ایران و پاکستان و ایران و چین کارهای اقتصادی انجام می دهند اینها با بالادستی های خود در سیستم سیاسی اثرگذار می شوند و روابط فرهنگی هم شکل میگیرد بنابراین تجارت خارجی برای ما یک ضرورت است در یک جمله به شما بگویم که اقتصاد ایران باید بزرگتر از مرزهایش باشد این هم لزوما دو جانبه نیست یعنی به این مفهوم نیست که ما چون یک کالا به روسیه صادر کردیم حتما یک کالا از آن وارد کنیم بلکه ایران باید در یکی از حلقه های زنجیره های تامین بین الملی باشد برای مثال یک کالایی نظیر پنبه در تاجیکستان تولید و به ایران وارد می شود سپس به پارچه تبدیل می شود و این پوشاک به کشور دیگر صادر می شود. یعنی لزوما روابط دو جانبه نباید باشد بلکه باید سعی کنیم زنجیره های بین المللی را شکل داده و در نقطه موثر آن قرار بگیریم.
لزوم توسعه روابط خارجی با کشورهای همسایه چیست، این کشورها چقدر صرفه اقتصادی برای ما دارند و این ظرفیت چقدر محقق شده است؟
فاطمی امین: در همین کشورهای همسایه ما هزار میلیارد دلار واردات وجود دارد این در حالی است که ما فقط ۲۰ میلیارد دلار صادرات داریم که این رقم بسیار ناچیز است و این رقم دست کم باید به دو برابر خود برسد، این امر کاملا امکان پذیر است که ما تا ۴ سال آینده یعنی ۱۴۰۴ رقم تجارت با همسایگان را به چهل میلیارد دلار برسانیم و اتفاقا زمینه این امر هم وجود دارد و طی مطالعهای که در دو سال قبل در یکی از مراکز مطالعاتی معتبر انجام شده ثابت میکند که ما علاوه بر آن چه که امروز در حال صادرات به کشورهای اطراف خود هستیم قادریم که هفتاد میلیارد دلار بیشتر هم صادر کنیم؛ یعنی با کشورهایی نظیر عراق، پاکستان و سوریه بنابر این هم ظرفیتش وجود دارد و هم اینکه ما هرچقدر بتوانیم این پیوندها را محکمتر کنیم برای ما و برای آنها آثار اقتصادی و سیاسی مهمی دارد.
تقریبا همه نیازهای ما با کشورهای اطراف به اضافه چین و هند تامین خواهد شدکدام یک از کشورها بیشترین توجه را به کشورهای همسایه خود داشته اند؟
فاطمی امین :به طور کلی در اقتصاد بین الملل تعدد مبادی و مقاصد تجاری بسیار مهم است و این نکته مهمی برای امنیت ماست و همه کشورها هم به این سمت حرکت میکنند. سایتهای معتبری مثل ترید مپ که این آمار را منتشر میکند Trademap نشان میدهد کشورهایی که از نظر اقتصادی پیشرفته هستند و توانستند پیشرو باشند با تعداد زیادی به خصوص کشورهای اطراف خود ورودی و خروجی اقتصادی دارند که این ارتباطات کمک میکند
برای مثال شما با یک کشور به مشکل سیاسی می خورید اگر ۸۰ درصد یک کالای خاص از آن کشور بیاورید یه طور عملی تحت فشار قرار خواهید گرفت خوشبختانه در کشورهای اطراف ما تقریبا اگر هند و چین را هم جز منطقه محسوب کنیم تقریبا همه نیازهای ما با کشورهای اطراف به اضافه چین و هند تامین خواهد شد و این نکته بسیار مهمی است که اگر ما نگاه به شرق و به ویژه همسایگان را تقویت کینم میتوانیم بسیاری از وابستگیها در زمینه واردات را کاهش دهیم.
دانلود
چه اقداماتی برای افزایش سهم صادرات و کاهش وابستگی به غرب انجام شده است؟
فاطمی امین: تجارت یک اقدام دو طرفه است و ما نمی توانیم صرفا صادر کننده باشیم؛ البته باید تراز تجاری مثبت باشد و هر سال ما رقمی در حدود ۵ یا ۶ میلیارد دلار تراز تجاری مثبت داشته باشیم، اما شما هرچه که صادر کنید باید واردات هم داشته باشید و این اقدام درست است؛ مطالعاتی در این زمینه انجام شده و امیدواریم خیلی سریع انجام شود.
شما باید با هرکشور یک تحلیل داشته باشید برای مثال پاکستان باید مطالعه شود که چه کالاهایی را وارد میکند و ما قابلیت صادرات چه کالاهایی را به آن داریم و چه چیزهایی را وارد میکنیم که میتوانیم از این کشور وارد کنیم.
البته این به این معنا نیست که همه چیز دو جانبه باشد و همانگونه که اشاره کردم باید زنجیرههای بین المللی هم توجه کرد و حتی میتوان اینگونه نگاه کرد که مثلا در کشوری نظیر روسیه غلات بسیاری تولید میشود و ممکن است در افغانستان یا عراق غلات ماکارونی و آرد بخواهند که ما کلی ظرفیت و کارخانه تولید آرد داریم و فرآوردههای آردی نظیر ماکارونی داریم بنابراین این ارتباطات چندجانبه و دو جانبه باید تحلیل شود.
در مطالعهای که انجام شده کشورهایی که میتوان در این زمینه با آنها ارتباط داشت به ۴ دسته تقسیم شده و قابل تقسیم بندی بیشتر نیز هستند و مطالعه شده که به چه کشورهایی می توان چه کالایی صادر و وارد کرد، اگر ما بتوانیم این موضوع را عملیاتی کنیم و اقتصاد خودمان را با اقتصاد کشورهای همسایه همسو و مکمل کنیم هم به نفع ما و هم به نفع آنهاست.
زمانی کالاهای ترکی به نام کالای ایرانی به روسیه قاچاق میشد!چقدر امید دارید که در دولت سیزدهم توجه به ظرفیت کشورهای همسایه افزایش پیدا کند؟
فاطمی امین :من مدتی هم اقدام صنعتی انجام دادم و به عنوان مدیر بنگاه و هلدینگ بودم و هم در بخشهایی کارهای حکمرانی و سیاستگذاری انجام داده ام و هم در کار تجارت با کشورهای اطراف پروژههایی را اجرا کرده ام؛ این نکته را نه از روی شنیدهها و خواندهها بلکه از روی تجربه اعلام میکنم که ما واقعا ظرفیتهای گستردهای در این زمینه داریم و به جرات میتوانم بگویم که ۸۰ درصد وضعیت موجود حداقل ضعف ماست.
یک مثال در این زمینه برای شما میگویم اگر به خاطر داشته باشید حدود ۳ سال پیش تنشی در بین ترکیه و روسیه به وجود آمد و به یکی از هواپیماهای روسیه شلیک شد و سقوط کرد و ۸ ماه روسیه به شدت دنبال این بود که واردات کالا از ترکیه را محدود کند در آن زمان به شدت به دنبال این بودند که جمهوری اسلامی ایران جایگزین ترکیه شود و خیلی جالت است که بدانید در همان زمان صادرات ما به روسیه از مدت مشابه سال قبل کمتر شده بود در حالی که بزرگترین رقیب ما در بازار روسیه به خصوص در موضوع مواد غذایی ترکیه بود و بعد هم تاسف بار است که در همان زمان کالاهای ترکی به نام کالای ایرانی به روسیه قاچاق میشد و ما می شدیم مبدا قاچاق. روی کالای ترکی برند ایرانی می خورد و به روسیه وارد میشد و روسها این موضوع را فهمیده بودند و در مرز کلی توقف ایجاد میکردند تا مطمئن شوند که این کالا ایرانی است یا ترکیهای!
به جرات میتوانم بگویم ۸۰ درصد موانع بر دوش خود ماست که این تجارت شکل میگیرد و به نظرم ۲ یا ۳ سال زمانی کافیست که این موانع برطرف شود، زیرا تجارت خارجی به یک باره شکل نخواهد گرفت و طرفین اقتصادی یکدیگر را پیدا کنند اینکه من یک کالایی را ببرم در بازار مسکو یا کراچی نمی شود فروخت؛ بلکه نیاز به یک زمان دراد که همزمان تسخیل تجارت شکل بگیرد و همزمان حمل و نقل و انبارها و خطوط انتقال شکل بگیرد و تقویت شود و مهمتر اینکه بازرگانان و تجار و تولید کنندگان طرفین مقابل را پیدا کرده و با آنها کار کنند معتقدم که در یک بازه زمانی حدود ۲ یا ۳ سال این اقدام قابل انجام است و حداقل صادرات ایران دو برابر شود.
دانلود
به عنوان نکته پایانی حرفی دارید؟
فاطمی امین: ببینید در موضوع تجارت خارجی فقط به ارقام و مبالغ توجه میکنیم برای مثال میگوییم ۹۹ و ۳۸ میلیارد دلار وارد کردیم و ۳۵ میلیارد دلار بدون نفت صادر کردیم البته مهم است که ما به مبالغ توجه کنیم، اما باید به تراز اشتغال هم نگاه کنیم.
توجه کنیم که کالایی که ما صادر میکنیم چقدر اشتغال در کشور ایجاد کرده و کالایی که وارد میکنیم تا چه میزان باعث از بین بردن اشتغال میشود؛ علاوه بر این باید به تراز سرمایه گذاری توجه کنیم اگر ما کشوری باشیم که کالایی که صادر می کنیم نیاز سرمایه گذاری بالایی داشته و اشتغال کمی ایجاد کند.
این اقدام اشتباهی است که هم اکنون متاسفانه به همین صورت است و ما رقمی در حدود ۱۰ میلیارد دلار مواد پتروشیمی صادر می کنیم که سرمایه بسیار زیادی برای احداث برده اما اشتغال کمی ایجاد کرده است. البته برای کشوری که جمعیت کمی دارد و منابع مالی زیادی دارد این معقول است که به سمت کالای سرمایه ای برود، اما برای ما نه.
بنابراین نکته بسیار مهم این است که ما علاوه براینکه به مبالغ صادرات و واردات توجه می کنیم باید به اشتغالی هم که به صورت پنهان وارد یا صادر می کنیم هم توجه کنیم به انرژی و آبی که در غالب یک محصول هم وارد می کنیم توجه کنیم.
برای مثال اگر ما محصولات کشاورزی نظیر هندوانه صادر می کنیم در ذیل آن آب هم صادر می کنیم و باید توجه شود که کالایی که صادر می کنیم فناوری پچپیدهای دارند یا خیر یعنی اگر ما کالایی صادر می کنیم که فناوری پیچیده ای ندارد کاملا قابل حذف هستیم.
می خواهم بگویم رقم صادرات ما به کشورهای همسایه مهم است، اما از آن مهمتر این است که ببینیم که ما چه کالایی صادر می کنیم؟ آیا کالایی است که به راحتی کشور مقابل آن را حذف کند؟ آیا کالایی هست که سرمایه در داخل کشور ایجاد کرده باشد؟ اینها جوابهایی است که امکان پذیر دارد ما اگر به سمت صنایع الکترونیک و ماشینهای صنعتی و حمل و نقل برویم می توانیم صادرات مقبولی داشته باشیم.