نگاهی بر کتاب « انتظار عامیانه، انتظار عالمانه، انتظار عارفه» حجت الاسلام پناهیان/ آیا بیزاری از ظلم برای ظهور امام زمان کافی است؟

سرویس پرونده _ مهدی چراغ زاده: به مناسبت فرارسیدن ایام میلاد با سعادت حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا فداه، پایگاه خبری تحلیلی حلقه وصل در نظر دارد در این ایام به صورت پرونده، مطالبی اعم از معرفی کتاب، پادکست، کلیپ، متن سخنرانی و مقالاتی پیرامون موضوع انتظار و امام زمان (عج) منتشر نماید. در اولین شماره از این پرونده به معرفی کتاب « انتظار عامیانه، انتظار عالمانه، انتظار عارفانه» خواهیم پرداخت.

اساساً تحقق کامل وضعیت مطلوب، که در سایه حکومت موعود محقق می‌شود، تنها در صورتی امکان دارد که تمام مردم با مرام الهی موعود همراهی کنند. اما تجربۀ تاریخی حیات بشر نشان داده است که اکثر انسان‌ها از پذیرش دستورات خدا سر باز می‌زنند. پس چگونه است که پس از ظهور حضرت، مردم به صورت فراگیر و پایدار از حق تبعیت می‌کنند و موجبات استقرار همیشگی حکومت موعود را فراهم می‌آورند؟ آیا در ذائقۀ انسان‌ها تغییر غریزی خاصی رخ می‌دهد، یا ترس از حاکمیت دینی جرأت معصیت را از آنها می‌گیرد؟ به عبارت دیگر، آیا توان اندیشیدن علیه حق از بین می‌رود یا اساساً امکان سخن گفتن از اندیشه‌های باطل نخواهد بود؟

اگر آن جامعۀ موعود، تحقق پیدا کردنی است، آیا با پایبندی به تمام آن اصولی که رسول اکرم(ص) و جانشینان او(ع) به آنها مقید بودند تحقق پیدا خواهد کرد؟ اصولی که استفاده از زور را به حداقل می‌رساند و انعطاف‌پذیری را به حداکثر؛ اصولی که لازمۀ رعایت کرامت انسان محسوب می‌شود و در اثر رعایت همین اصول فرصت سوءاستفادۀ منافقان و مؤثر شدن عناد کفار فراهم می‌شود؟ پس اگر قرار است جامعۀ مهدوی با پایبندی به آن اصول تحقق یابد، آیا حق دوباره دچار مظلومیت نخواهد شد؟ و اگر می‌شنویم حضرت دست به شمشیر برده و مخالفان دین را قلع و قمع می‌کنند، آیا این بر خلاف آن اصول نخواهد بود؟

آنچه خواندید بخشی از متن کتاب « انتظار عامیانه، انتظار عالمانه، انتظار عارفانه» اثر حجت الاسلام والمسلمین استاد پناهیان در مورد موضوع غیبت و انتظار مردم برای فرج است. این کتاب موضوع انتظار را از سه نگاه مختلف یعنی نگاه عامه مردم، نگاه عالمان و نگاه عارفان مورد برررسی قرار داده است. البته در این کتاب برخی از مباحث مربوط به جوانان و انتظار برای فرج صاحب الزمان نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

هرچند کتاب های ارزشمند و فراوانی در باب مهدویت و انتظار نگاشته شده است، اما تجزیه و تحلیل سازنده ترین مفهوم در زمینه مهدویت، که همان انتظار فرج است کمتر مورد گفتگوی علمی قرار گرفته است.

نویسنده در این کتاب با توجه توامان به مفهوم انتظار در شبکه ی معارف دینی و مباحث انسان شناسانه، مباحثی استدلالی و کاربردی بر پایه ی معارف اهل بیت (ع) ارائه داده است.در عصری که توجه به مفهوم کلیدی انتظار بیش از هر زمانی فراگیر شده و علاقه مندی قشر دانشجو برای گفتگوی عالمانه از معارف مهدوی مشهود است، کتاب حاضر که بخش مهمی از معارف و مفاهیم عمیق انتظار به زبانی شیوا و در عین تحلیلی بیان کرده است، می تواند به عنوان یک متن درسی برای دانشگاه ها مورد استفاده قرار گیرد.

در بخش دیگر این کتاب میخوانیم : نگاه عامیانه به منجی، در همۀ ادیان عالم وجود دارد؛ تصور کسی که سوار بر مرکب خواهد آمد و دنیا را تنها با «اعجاز» دستانش متحوّل می‌کند و لابد بی‌نیاز به همراهی مردم و هوشیاری آنها، زمین و زمان را زیر و رو کرده و بی‌اعتنا به سنت‌های الهی و همۀ آنچه در طبیعت حیات بشر است، سعادت را برای انسان به ارمغان می‌آورد....

یکی از آثار سوء نگاه عامیانه به موضوع منجی و مهدویت، عدم اشاعه فرهنگ اصیل انتظار در جهان بشریت است. وقتی ما سطحی نگاه کردیم، و تئوری‌های حکومت آقا امام زمان‌(ع) را به صورت علمی بیان نکردیم و تحلیلی عالمانه از موضوع مهدویت و منجی ارائه ندادیم، کم‌کم این موضوع به یک امر خیالی و یا خرافی تبدیل شده و مانند یک سدّ بزرگ سبب می‌شود که نتوانیم فرهنگ اصیل انتظار را، به‌ویژه در میان نخبگان، اشاعه دهیم و ذهن‌ها را به صورت دقیق متوجه این موضوع کنیم.

وقتی نگاه عامیانه را کنار بگذاریم، سؤال‌ها یکی‌یکی می‌جوشند، و فکرها به کار می‌افتند ... همۀ ما در اثر جوشش این سؤال‌ها و سپس نزدیک شدن به پاسخ آنها، وظایف خود را در این زمان و برای زمینه‌سازی ظهور، بهتر خواهیم شناخت.

انتظار، احساسی مربوط به زمان آینده و یک وضعیت بهتر است. بنابراین هر چقدر تصور روشن‌تری از وضع مطلوب داشته باشیم، انتظارمان بیشتر خواهد بود. کسی که از وضع مطلوب بی‌اطلاع است، منتظر چه وضعیتی است؟ کسانی که از ظلم ناراحتند امّا هیچ تصور روشنی از عدالت ندارند، معلوم نیست اساساً چقدر عدالت را می‌پسندند و می‌پذیرند؛ و چقدر حاضرند در جامعه‌ای با حاکمیت عدالت زندگی کنند.

در ادامه چند فراز از نکات این کتاب را خواهیم خواند: « بعد از 25 سال دوران غربت ... چرا امیرالمؤمنین در مقابل این همه اصرار برای خلافت امتناع می کردند؟...

علت اصلی امتناع حضرت این بود که هر چند مردم از ظلم خسته شده بودند، اما خواهان عدالت هم نبودند. آنها اساساً نه عدالت و لوازم آن را درست می فهمیدند و نه می توانستند آن را تحمل کنند. اگر مردم اهل تحمل عدالت بودند، آن گونه حضرت را در دوران حکومتش شکنجه نمی کردند!

الان مردم عالم از ظلم اسرائیل و آمریکا خسته شده اند، اما آیا این کافی است؟...(ص 34 تا 37)

حضرت آیت الله بهجت(رحمت الله علیه) نیز در مورد تأثیر قطعی دعا برای فرج می فرمایند: ... به طور یقین دعا در امر تعجیل فرج آن حضرت مؤثّر است، اما نه لقلقه زبان و (عجّل فرجه) خشک و خالی و ورد همیشگی که در آخر منبر برای این که مردم از جا بلند شود گفته می شود. ... دعای با حال و حزن و اندوه و تأثّر قلبی از مردم واقع نمی شود، اگر می شد قطعاً وضع این طور نبود. (ص 236 تا 372)

در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است که ایشان در ضمن پاسخ عده ای از شیعیان که ادعا می کردند منتظر و آماده برای قیام علیه ظلم هستند، فرمودند: یاران قائم(عج الله تعالی فرجه الشریف) به قدری با هم صمیمی و برادرند که وقتی یکی از آنها احتیاج مالی داشته باشد بدون اینکه نیاز به اجازه گرفتن باشد از کیف پول رفیقش به اندازه احتیاجش برمی دارد. این قدر با هم صمیمی و ندار هستند... ما اگر می خواهیم به مقام منتظر برسیم باید در رفاقت هایمان عملاً به سمت چنین فضایی حرکت کنیم. (ص 269 و 270) »