تهران: جریان سکولار ناشی از تفسیر جدید غرب از انسان و زندگی است

به گزارش حلقه وصل، مناظره‌ی نسبت دین و سکولاریسم با حضور قاسم پورحسن(عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره)) و صادق زیباکلام( عضو هیئت علمی دانشگاه تهران) روز شنبه(6آبان) در غرفه نشریه عصر اندیشه در نمایشگاه مطبوعات برگزار شد.

زیباکلام در این نشست با اشاره به این که  باید به‌ جای بحث نظری درخصوص سکولاریسم به حیث عملی آن پرداخت تا بهتر به فهم این مسئله رسید،  گفت: سکولاریسم نافی مذهب نیست بلکه مدعی است باید امور جامعه را براساس عقل، علم، تجربه و... اداره کرد. مبتنی بر سکولاریسم، اداره امور اجتماعی براساس ایمان و دین مکفی نیست. سکولار بودن یعنی استفاده از عقل بشری جهت اداره امور.براساس تلقی‌های سکولار، انسان می‌تواند متدین باشد و در ضمن، سکولار نیز باشد.

زیباکلام افزود: ما متعلق به نسلی بودیم که نگاهمان نسبت به شریعت به‌ صورت غیر سکولار بود اما به دلایل مختلف - که کم کم دیدیم آنچه از دین در عرصه عمومی توقع و انتظار داشتیم محقق نشده و نمی‌شود-  نگاهمان تغییر یافت. وی با رد موضوعاتی مانند اقتصاد اسلامی، الگوی حکومت اسلامی گفت: امثال مرحوم بازرگان نیز دقیقا همین تطور فکری را در طول زندگی خود گذراندند و در انتها به این نکته رسیدند که اساسا این موضوعات اصلا وجود ندارد. به نظر من اگر انتظارمان از دین درست تعریف بشود آنگاه مشکلی با سکولاریسم نخواهیم داشت.

قاسم پورحسن نیز در این نشست با بیان اینکه فهم جامعه ما از سکولاریسم ناقص و غلط است گفت: به اعقتاد من سه نوع فهم از سکولاریسم داریم. فهم اول، قائل به عرفی شدن و عقلانی شدن امور عمومی و اجتماعی است. فهم دوم مدعی است که باید دین را از پسا صلح در عرصه عمومی حداقلی کرد و فهم سوم اعتقاد دارد که سکولاریسم نسبت لزومیه با مدرنیته دارد. به اعتقاد من سکولاریسم نه حذف دین است و نه کنار‌گذاشتن آن بلکه سکولاریسم به استقلال حوزه دین از حوزه عقل تاکید می‌کند.

پورحسن با بیان اینکه باید به چرایی شکل گیری سکولاریسم در غرب بیاندیشیم گفت: به اعتقاد من عامل اصلی در ایجاد سکولاریسم صرفا مسئله کلیسا نبود بلکه تفسیر جدیدی که غرب از زندگی، انسان، آگاهی و... ارائه داد و مبتنی بر یک روش آگاهی جدیدی بود منجر به شکل گیری سکولاریسم شد. آقای زیباکلام عنوان می‌کند که تصور ما از سکولاریسم نوعی تلقی تحت عنوان ضد دینی است درحالیکه به اعتقاد من برخی نگاه‌های روشنفکرانه در دهه20 منجر به ایجاد اینچنین تلقی‌هایی شدند. سکولاریسم یک جریانی در غرب است با زمینه خاصی مثل خرد خاص و...؛ باید دقت کنیم که در خود غرب نیز یک تلقی واحد از سکولاریسم وجود ندارد.  برای شناخت سکولاریسم باید خود غرب را به درستی بشناسیم زیرا سکولاریسم در خلا شکل نگرفته بلکه در یک بستری ایجاد شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه گفت: عدم فهم بنیان و چگونگی ایجاد این بنیانِ سکولاریسم منجر به تلقی غلط درخصوص آن خواهد شد. تا قرن 15-16 در غرب آنچه که به عنوان دانش، باور، خرد و... بود چیزی بود که کلیسا تعیین می‌کرد اما در دوران مدرن کم کم این آموزه‌ها و تلقی‌های کلیسا زیرسوال رفت. براساس نگاه مدرن به وجود آمده در غرب، برمبنای فهم، عقل و علم بشری جهان مورد تفسیر قرار می‌گرفت نه براساس آموزه‌های کلیسا.  جهانی که در مدرنیته ایجاد شد به مثابه یک ساعت مکانیکی بزرگی بود که واجد ضوابط و اصول خاصی است که باید توسط بشر، فهم شود و هرقدر انسان این اصول را بیشتر کشف کند منجر به تسلط بیشتر بر جهان می‌شود.در حیطه دیگر، کلیسا می‌گفت بشر ذاتا گناه‌کار است و با گناه متولد می‌شود درحالیکه مدرنیته و اندیشه سکولار معتقد است ذات بشر پاک است و در نتیجه تربیت است که بشر گرفتار ناپاکی می‌شود. درمورد مشروعیت حکومت، کلیسا مدعی بود که این مشروعیت ناشی از کلیسا است حال آنکه براساس تلقی سکولار در دوران مدرن،‌ مشورعیت حکومت براساس رای مردم سنجیده می‌شود.

پور حسن گفت: متاسفانه ما همچنان گرفتار نظریه توطئه هستیم و خیال می‌کنیم غرب با ایجاد سکولاریسم سعی در حذف دین ما داشت حال آنکه غرب براساس روند خاصی که داشت برعلیه مونولوگ کلیسا، به خوانش جدیدی رسید که منتج به تلقی سکولار شد. سکولاریسم برخلاف تصور برخی  اصلا نگاه ایدئولوژیک نیست بلکه معتقد است آیا ما باید در عرصه اجتماعی ارزشی برای عقل قائل باشیم یا نه. متاسفانه ما نتوانستیم فهم درستی در ایران درباره سکولاریسم شکل دهیم که اگر فهم درستی از سکولاریسم شکل بگیرد آنگاه ثمراتش قابل توجه خواهد بود و نه به ضدیت با دین ختم خواهد شد و نه به ضدیت با دستاوردهای علمی جامعه. ما نیازمند پژوهشهای مضاعف درخصوص فهم سکولاریسم هستیم.