بسته فرهنگی «عفاف و حجاب» منتشر شد+ معرفی کتاب، فیلم و آثار گرافیکی

حلقه وصل: شنبه 21 تیرماه 1314 هجری شمسی صحن مسجد گوهرشاد حرم مطهر امام رضا(ع) در کمال قساوت ماموران پهلوی، غرق خونِ زنان و مردانی شد که به حکومت رضاخانی در قانون کشف حجاب زنان و متحدالشكل کردن لباس مردان معترض بودند. این واقعه زمانی شکل گرفت که رضاخان یک سال پس از بازگشت از سفر ترکیه و در پی مشاهده بی بند و باری و بی‌حجابی زنان آن کشور، دین ستیزی را به اوج خود رسانده و درصدد بود تا سنت‌های مذهبی و قوانین اسلامی را به بهانه پیشرفت و تجدد، محو و نابود کند و فرهنگ و سبک زندگی غربی را به جای آن بنشاند و برای قطع ریشه‌های هویت اسلامی در جان و دل مردم، سراغ پوشش مردان و حجاب زنان رفته بود.
رضا‌خان كه با طرح كودتاي سوم اسفند 1299 و با حمايت و هدايت انگليسي‌ها بر سر كار آمده بود درصدد اجراي تز اسلام‌زدایي و جايگزيني ارزش‌هاي ليبراليستي در جامعه بود. از مهم‌ترين جلوه‌هاي اين طرح، پديده‌‌ي كشف حجاب بود. براي آماده ساختن زمينه‌ي كشف حجاب، مجلس، در ششم دي‌‌ماه 1307 قانون متحدالشكل کردن البسه را تصويب كرد كه بر اساس آن، پوشيدن كت و شلوار و كراوات و كلاه فرنگي، براي مردان الزامي شد.
در سال 1313 رضا‌خان عازم تركيه شد و با مشاهد‌ي تغييراتي كه رژيم لائيك تركيه به رهبري مصطفي‌‌كمال‌آتاتورك در جهت غربي كردن جامعه‌ي مسلمان تركيه اجرا كرده بود، تحت تأثير قرار گرفت و شديدتر از گذشته، در راستاي اسلام‌زدایي و به‌ويژه حجاب‌زدایي گام برداشت به عنوان نمونه، در بهمن 1313، در افتتاح دانشگاه تهران، به دختران دستور دادند كه بدون حجاب به تحصيل مشغول شوند. تلاش‌هاي رضا‌خان، باعث شد تا عده‌اي از زنان غرب‌زده، به‌ويژه زنان درباري و دولتمردان، به صورت بي‌حجاب يا بدحجاب، در مجامع و معابر عمومي ظاهر شوند و مردم نيز تحت تأثير اختناق و ظلم رضاخاني، حساسيت لازم را از خود نشان ندادند.
رضاخان در ادامه این سیاست دستور داد تا رفته رفته زنان حجاب از سر بردارند و مردان کلاه غربی به سر کنند و روحانیون لباس روحانیت را از تن بیرون کنند. در واکنش به این اقدامات و با حکم شرعی شبیه شدن مردم مسلمان به کفار، روحانیان و مردم مسلمان در هر نقطه‌ای به مخالفت برخاستند ولی در این ماجرا مردم مشهد پیشقدم شدند و واقعه‌ای خونین در دل تاریخ به ثبت رسید.
علما و روحانیون مشهد طی جلساتی پنهانی تصمیم گرفتند با حرکت رضاخان در متحدالشكل کردن کلاه و لباس مردان و کشف حجاب زنان مقابله کنند و او را از این کار بازدارند. در یکی از این جلسات پیشنهاد شد «آیت‌الله حاج آقا حسین قمی» به تهران بیاید و در مرحله اول با رضاخان مذاکره نماید تا شاید بتواند او را از اجرای تصمیماتش باز دارد. اما وقتی آیت الله قمی به تهران رسید، بلافاصله از سوی حکومت در باغی محصور و ممنوع الملاقات شد. همزمان با بازداشت حاج آقا حسین قمی، در مشهد نیز به دستور حکومت، روحانیانی همچون«شیخ غلامرضا طبسی» و «شیخ نیشابوری» دستگیر شدند. در شهر اما شایعاتی مبنی بر کشته شدن آیت الله قمی منتشر شد که فضا را ملتهب کرد و روحانیان در مساجد و مجالس نیز به تهییج بیشتر مردم پرداختند. اجتماعات مردم در مساجد هر روز بیشتر می‌شد و شهر حالت عادی خود را از دست می‌داد و سخنرانان نیز به ایراد بیانات آتشین ادامه می‌دادند. مسجد گوهرشاد از جمله مکان‌های این تجمعات مردم بود که در چهارشنبه18 تیر، روحانی27 ساله به نام «محمد تقی گنابادی» معروف به «بهلول» سخنان شدیدالحنی ایراد کرد و مردم را برای اعتراض در جمعه به حرم دعوت کرد. بعد از این سخنرانی ماموران شهربانی، بهلول را در یکی از حجره‌های حرم حبس کردند.
صبح روز جمعه 20 تیر 1314 مردم به سمت حرم مطهر در حرکت بودند که نظامیان مستقر در نزدیکی حرم برای متفرق ساختن مردم وارد عمل شدند و به سمت آنان شلیک مستقیم کردند که حدود 15 نفر از مردم و 8 نفر نظامی کشته و عده بیشتری نیز مجروح شدند، ولی مردم مقاومت کرده و سربازان نیز بنا به دستوری که به آنها رسیده بود، مراجعت کردند. به دنبال این حادثه مردم بیشتری از اطراف مشهد با بیل و داس و هرچه داشتند به سوی مسجد گوهرشاد حرکت کردند.
فردای آن روز جمعیت زیادتری در مسجد گوهرشاد تجمع کردند و علیه اقدامات دولت اعتراض نمودند. از طرفی بهلول نیز با کمک عده‌ای از مردم از حجره آزاد شد و با جمع زیادی از مردم حاضر به ترک مسجد گوهرشاد نشدند. سران نظامی و انتظامی مشهد این بار بنا به دستور رضاخان با تجهیزات کامل و افراد فراوان در نقاط حساس مستقر شدند و تفنگ‌ها، سلاح‌های خودکار و حتی توپ‌ها را به منظور سرکوب مردم به میدان آوردند. در حوالی ظهر مأموران نظامی و انتظامی که تعداد آن‏ها را 2500 نفر ذکر کرده‌اند با مسلسل‏های سبک و سنگین به مسجد گوهرشاد و حرم رضوی حمله و با شکستن درب‏های ورودی، ابتدا معترضان را مورد ضرب و شتم قرار دادند و سپس با عدم خروج معترضان، تیراندازی به سمت آنان از بالای ساختمان صحن مسجد شروع شد؛ که به دلیل ازدحام و فرار مردم تعداد زیادی نیز زیر دست و پا ماندند و در کل جمعیتی زیادی که بین150 تا 1650 نفر اعلام شده‌اند کشته شدند و همچنین حدود 2500 نفر نیز بازداشت شدند.
کشتار مردم در این مسجد به اندازه‌‌ای بود که به نقل از شاهدان عینی تا 56 کامیون جنازه و زخمی از صحنه کشتار خارج کردند و در مکان‌هایی نامعلوم دفن کردند و روحانیان مرتبط با این واقعه دستگیر شدند و یا تحت تعقیب قرار گرفته و به طور ناشناس هجرت کردند. اما فاجعه مسجد گوهرشاد برای همیشه سردفتر جنایات رژیم پهلوی باقی ماند.
بیست و یکم تیرماه، سالروز قیام مردم مشهد به عنوان «روز عفاف و حجاب» نامگذاری شده است.
در هشتادویکمین بسته فرهنگی حلقه وصل به مناسبت هفته عفاف و حجاب به معرفی آثار مکتوب و تصویری مرتبط با موضوع حجاب پرداخته‌ایم.

کتاب‌ها

نرم‌افزار

آثار نمایشی و مستند

ویدیو و نماهنگ

نماهنگ «نقشه حجاب ممنوع، فکر استعماری؛ سر نیزه رضاخانی»

موشن‌گرافیک «سرنیزه رضاخانی علیه حجاب زن ایرانی»

مستند «روزگار رضاخانی - ماجرای کشف حجاب»؛ محسن یزدی

برنامه تلویزیونی بزرگداشت قیام علیه کشف حجاب رضاخانی؛ حسن رحیم‌پور ازغدی

برنامه تلویزیونی گفتگومحور «۳۶» درباره حجاب؛ حجت‌الاسلام محمدرضا زائری

گزارش خبری گفتگومحور نگاه نسل نو به مقوله حجاب و عفاف؛ زهرا چخماقی

گزارش خبری؛ آیا درباره حجاب قانونی وجود دارد؟

شعرخوانی نغمه مستشار نظامی در شب شعر مثل گوهرشاد

خاطره یک نوحه متفاوت درباره حجاب

انیمیشن «حجاب میراث کهن»

نماهنگ «حجاب»؛ حامد زمانی

نماهنگ «بر همان عهد»

پوستر و آثار گرافیکی