به گزارش حلقه وصل، اولین رای‌گیری بعد از انقلاب در روزهای 10 و 11 فروردین برگزار شد تا مردم میان جمهوری اسلامی که خواسته اکثریت قاطع مردم در آن زمان بود و یا بازگشت به رژیم شاهنشاهی یکی را انتخاب کنند.
صحبت از رفراندوم ابتدا از سوی امام خمینی در تاریخ 16 بهمن‌ماه 1357 در جلسه معرفی مهندس بازرگان به‌عنوان نخست‌وزیر دولت موقت مطرح شد. امام خمینی یکی از کارهای دولت موقت را برگزاری انتخابات عنوان کرده و فرمودند: " با اینکه من اعتقادم این است که دیگر احتیاج به رفراندم نیست و مردم مکرر به جمهوری اسلامی رأی داده‌اند؛ لکن برای اینکه بهانه‌ها تمام بشود و شمارش آرا بشود، ما باید آزادانه یک همچو کاری بکنیم تا مردم بدانند، تا همۀ عالم بدانند که رأی آزاد که مردم می‌دهند به که می‌دهند و به چه رژیمی می‌دهند. لهذا ما دولت موقت را تعیین کردیم..."
مرحوم صادق طباطبایی که از مجریان برگزاری این انتخابات بود، در کتاب خاطراتش می‌نویسد "12 روز از پیروزی انقلاب نگذشته بود که مرحوم حاج احمدآقا خمینی گفتند، امام می‌گویند رفراندوم باید هرچه زودتر برگزار شود. من با آقای دکتر صدر حاج سیدجوادی در وزارت کشور دیدار کردم و پیام امام را به ایشان دادم. وزیر کشور گفت ما الان تشکیلات سالم اداری در کشور نداریم. حتی پاسبان‌ها نه می‌توانند با لباس و اونیفورم سابق سرکار بروند و نه ابزار بی‌سیم و ماشین دارند، کلانتری‌ها هم اکثر در روزهای آخر به شدت آسیب دیده است. در مراکز استان‌ها و شهرها هم استانداران و فرمانداران هنوز مستقر و مسلط به اوضاع نشده‌اند. انجام امر امام چند ماهی فرصت نیاز دارد. من مطلب را به احمد آقا طی یک تماس تلفنی اطلاع دادم. کمی بعد ایشان تلفن کرد و گفت امام می‌فرمایند، اگر کمی بجنبید، این کار انجام می‌شود. دو روز بعد احمدآقا مجددا زنگ زد و گفت امام می‌گویند قصه رفراندوم به کجا رسید؟ من گفتم مطلب تازه‌ای ندارم. ایشان گفت امام معتقدند خود شما به وزارت کشور بروید و با تجربه کار سازمانی که از انجمن‌های اسلامی دارید، سامان دادن به این امور را خود برعهده بگیرد."
برگه‌های رای رفراندوم جمهوری اسلامی اواسط اسفندماه 57 بود که صادق طباطبایی مسئولیت معاونت سیاسی وزارت کشور را برعهده داشت. برنامه‌ریزی و تصویب قوانین مربوط به رفراندومِ تعیین شکل حکومت ایران برعهده شورای انقلاب بود. این رفراندوم، هم به آن دلیل که رفراندوم شکل‌گیری نظام بود و هم به سبب آنکه اولین رفراندوم عمومی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود، اهمیت فراوانی داشت و به همین دلیل، تصویب قوانین مربوط به آن نیز، دارای اهمیت بسیار بود.
بر اساس قانون مصوب شورای انقلاب، در هر برگ رأی، حروف رأی موافق (آری) با رنگ سبز و حروف رأی مخالف (نه) با رنگ قرمز چاپ شده بود.
** از پیشنهاد گروه‌های مختلف تا ایجاد هرج و مرج توسط چپ‌ها
درباره شکل نظام تازه تاسیس حرف و حدیث‌های بسیاری مطرح بود. باوجود اینکه نظر امام و اکثریت اعضای شورای انقلاب و گروه‌ها و ملت مسلمان استقرار جمهوری اسلامی بود، برخی گروه‌ها نظرات دیگری داشتند که در طول زمان تغییر کرد.
گروهی به‌نام نهضت رادیکال (انشعابی از جبهه ملی) خواستار حکومت جمهوری (جمهوریِ صرف) بودند. برخی گروه‌های کوچک همچون کانون نویسندگان، حزب ناسیونال دموکراتیک ایران و احزاب کُرد خواستار جمهوری دموکراتیک ایران شدند. برخی گروه‌های چپ‌گرا و چریک‌های فدایی خلق نیز خواستار تاسیس جمهوری خلق یا جمهوری فدراتیو خلق‌های ایران بودند!
مهندس بازرگان و شخصیت‌های دولت موقت قائل به جمهوری دموکراتیک اسلامی بودند. نخست‌وزیر دولت موقت در مصاحبه‌ای در تاریخ 4 بهمن 57 به این مساله اشاره کرد و کیهان با تیتر درشت نوشت «بازرگان: به جمهوری اسلامی، صفت دمکراتیک را باید اضافه کرد.» امام خمینی با این نظر مخالف بود و معتقد بود که اسلام منافاتی با دموکراسی ندارد.
اکثر گروه‌ها با تشکیل جمهوری اسلامی اعلام موافقت کردند به‌مرور تمام گروه‌ها بر سر جمهوری اسلامی به توافق رسیدند و تنها چریک‌های فدایی خلق و برخی احزاب جدایی‌طلب به جمهوری اسلامی رای ندادند و در روز انتخابات نیز اقدام به هرج و مرج کردند.
شورای انقلاب روز دهم فروردین 58 را به‌عنوان روز رای‌گیری اعلام کرد. در اولین ساعات روز دهم فروردین رفراندوم با شکوه هر چه تمام‌تر آغاز شد. بسیاری از مردم برای نخستین بار در طول عمر خود بود که در رأی‌گیری شرکت می‌کردند. اواخر آن روز به‌دلیل تراکم رای‌گیری و پایان تعرفه‌ها در برخی نقاط کشور، امام خمینی اجازه داد که رأی‌گیری 24 ساعت دیگر تمدید شود.
صادق طباطبایی درباره رای‌گیری در نقاطی که صعب‌العبور بود چنین می‌گوید: "ما یک پل ارتباطی بین مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ برقرار کردیم و با هواپیما و هلی‌کوپتر و خیلی جاها با قاطر برگه‌ها را به جاهایی که نرسیده بود رساندیم. باز هم گزارش‌هایی می‌رسید که گروه‌های ضدانقلاب چریک‌های فدایی خلق و مجاهدین خلق اقداماتی کرده بودند و برگه‌ها را از بین برده بودند. متأسفانه علی‌رغم تدابیر امنیتی در گنبد و ترکمن صحرا و سقز و سنندج و مهاباد نگذاشتند رفراندوم برگزار شود. حتی به اتومبیل هیئت حسن نیت و نمایندگان آقای طالقانی هم حمله کردند که خوشبختانه به آن‌ها آسیبی نرسید. در سنندج اکیپی شامل شش پزشک و سه پرستار که برای مداوای مجروحین رفته بودند مورد حمله قرار گرفته و کشته شدند."
پس از اتمام ساعات رأی‌گیری، شمارش آراء آغاز شد. براساس خاطرات مرحوم صادق طباطبایی، چریک‌های فدایی قصد داشتند به ستاد انتخابات حمله کنند اما حرکت مذبوحانه و بی‌ثمری انجام دادند و شمارش آراء ادامه یافت.
** رای هویدا و بازماندگان رژیم سلطنتی به "جمهوری اسلامی"
صادق طباطبایی در خاطرات خود درباره رای دادن برخی وابستگان به رژیم پهلوی در زندان چنین می‌گوید "مأموران وزارت کشور با صندوق‌های سیار به بیمارستان‌ها و زندان‌ها هم می‌رفتند، از نکات جالب اینکه امیرعباس هویدا در زندان درخواست کرده بود رأی بدهد که برگه به او داده شد و او هم رأی آری به جمهوری اسلامی داد."
مأموران وزارت کشور با صندوق‌های سیار به بیمارستان‌ها و زندان‌ها هم می‌رفتند، از نکات جالب اینکه امیرعباس هویدا در زندان درخواست کرده بود رأی بدهد که برگه به او داده شد و او هم رأی آری به جمهوری اسلامی داد.
مرحوم صادق طباطبایی دست‌اندرکار برگزاری رفراندوم در خاطراتش می‌گوید "چریک‌های فدایی قصد داشتند به ستاد انتخابات حمله کنند اما حرکت مذبوحانه و بی‌ثمری انجام دادند."
براساس گزارش روزنامه اطلاعات، هویدا که به همراه برخی از افراد کابینه‌اش در زندان قصر به سر می‌برد، در رفراندوم تعیین حکومت شرکت و رای خود را به صندوق انداخت. یکی از واحدهای سیار اخذ رای، در زندان قصر حضور پیدا کرد تا آراء زندانیان که جملگی از وزرای سابق و امیران رژیم گذشته بودند جمع‌آوری کند. زندانیان زندان قصر، قبلا تقاضا کرده بودند ترتیبی داده شود تا بتوانند در رفراندوم شرکت کنند.
به گفته شاهدان، مسئول زندان طی سخنانی به زندانیان اطلاع داد که رای آن‌ها در سرنوشتشان تاثیری نخواهد داشت. هویدا و اعضای کابینه‌اش به جمهوری اسلامی رای مثبت دادند. تشریفات اخذ رای در زندان قصر عینا مثل خارج از زندان بود و جمعا از 1500 رای قرائت شده همه آن‌ها مثبت بوده و رای منفی از آن خارج نشد.
علاوه بر هویدا، عبدالله ریاضی، رئیس مجلس شورای ملی و نیک‌پی، شهردار تهران در دوره پهلوی و سناتور سابق هم به جمهوری اسلامی رای دادند.
در قم نیز مراجع عظام از جمله آیات مرعشی نجفی، گلپایگانی، هاشم آملی، وحیدی و شریعتمداری رای خود را "آری" در صندوق انداختند. امام خمینی نیز که آن زمان در قم به‌سر می‌برد با حضور در یکی از شعب اخذ رای در محله یخچال قاضی به جمهوری اسلامی رای داد.
** میزان دقیق آراء و شرکت‌کنندگان اولین همه‌پرسی جمهوری اسلامی
ساعت 1 بعد از نیمه شب بود نتایج جمع‌آوری شد. با وجود اینکه در برخی از شهرها رأی‌گیری انجام نشده بود و به برخی نقاط هم برگه رأی نرسیده بود، اما براساس تعداد تعرفه‌ها و اطلاعات آماری، تقریباً 94 درصد واجدان شرایط در رفراندوم شرکت کردند.
نتیجه این همه‌پرسی توسط احمد صدر حاج سیدجوادی وزیر وقت کشور به این شرح اعلام شد:
شرکت‌کنندگان: 20 میلیون و 288هزار و 21 نفر، آرای مثبت: بیست میلیون و 147 هزار و 55 رأی و آرای منفی 140 هزار و 966رأی. بدین ترتیب نظام ایران در چهل سال پیش و در چنین روزهایی از طرف مردم جمهوری اسلامی اعلام شد. طباطبایی در خاطراتش می‌نویسد 412 یا 413 نفر هم خواهان جمهوری دمکراتیک خلق بودند.
امام خمینی در پیامی که به مناسبت برگزاری رفراندوم صادر کردند، این روز را روز امامت و روز فتح و ظفر ملت، اعلام کردند و این رفراندوم را بی‌سابقه خواندند. در این پیام آمده بود: «صبحگاه 12 فروردین ـ که روز نخستین حکومت اللّه است ـ از بزرگترین اعیاد مذهبی و ملی ماست. ملت ما باید این روز را عید بگیرند و زنده نگه دارند. روزی که کنگره‌های قصر 2500 سال حکومت طاغوتی فرو ریخت، و سلطۀ شیطانی برای همیشه رخت بربست و حکومت مستضعفین که حکومت خداست به جای آن نشست.»