به گزارش حلقه وصل، نزدیک به یک هفته از شیوع بیماری کرونا در ایران میگذرد. بیماری که ابتدا از کشور چین عدهای را مبتلا کرد و بعد از آن به ایران رسید. در این میان افرادی که بیماریشان شدت گرفته بود، فوت کردند و در چنین شرایطی مسئولین قرنطینه و رعایت نکات بهداشتی را به مردم توصیه کردند.
**دریافت اطلاعات غلط از تلویزیون
اما موضوعی که در کشور ما به شدت به چشم میخورد عدم آگاهی تعداد بسیاری از مردمی است که به فضای مجازی دسترسی ساده و مستقیمی دارند و به محض مشاهده هر پیامی بدون آگاهی از صحت و سقم آن، به سرعت در صفحههای شخصیشان انتشار میدهند. این مسئله در رابطه با هر بحرانی در کشور ما به شدت همه گیر میشود و از آنجایی که مردم با آگاهی کافی نسبت به مسائل پزشکی و سایر مسائل ندارند به سادگی هر پیام و هشدار فیکی را باور کرده و آن را نشر داده و خود نیز به آنها عمل میکنند.
در هر حال بهتر است قبل از شروع بحران و در شرایط مناسب، آموزشهایی به مردم داده شود تا بهترین رفتارها را در این مواقع داشته باشند. «حمید ضیائی پرور» کارشناس ارتباطات و رسانه که پیش از این مدیرکل دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها نیز بوده است، درباره عملکرد رسانهها در شرایط بحران اطلاعاتی را در اختیار ما قرار داد.
** جریان اطلاع رسانی را نمیتوان کنترل کرد
در دهه گذشته مفهوم رسانه به طور کلی تغییر کرده است و دوره کنترل رسانه به سر آمده است و این تصور که فکر کنیم با محدود کردن رسانه و کنترل جریان اطلاع رسانی و یا جلوگیری از انتشار خبر و دیدگاه میتوانیم مدیریت بحران کنیم، درست نیست و دورهاش تمام شده است.
** پزشکی که در صفحه مجازی خود از ابتلایش به کرونا گفت!
امروز بیماری بر اثر ابتلا به کرونا فوت کرد و پزشک که در دوران بیماری او کنارش بود، عکس رادیولوژی سینه خود را در توئیتر منتشر کرد. چنین افرادی منتظر وزارت بهداشت نمیمانند تا اول آنها این خبر را منتشر کنند و بعد به پزشک اجازه انتشار خبر را بدهند. دقیقا جامعه ما مملو از چنین افرادی است. حالا وزارت بهداشت و دستگاههای مربوطه میخواهند صبر کنند تا تائید شود و ... در صورتیکه این خبر توسط پزشک منتشر شده و هزاران نفر هم آن را دیدهاند.
** دوره رسانههایی مثل تلویزیون در مواقع بحران تمام شده است
جریان اطلاع رسانی به دست رسانههای رسمی نیست، در واقع دوره رادیو و تلویزیون و خبرگزاری و مطبوعات در اطلاع رسانی بحران تمام شده است. بنابراین رسانههای اجتماعی هستند که الان جریان اطلاع رسانی را به دست گرفتند. البته چون رسانههای اجتماعی حرفهای نیستند و لید و خبر و دروازه بانی از خبر را بلد نیستند، گاف هایی هم در خبرهایشان می دهند.
در کنار اینها یکسری افراد سوء استفاده میکنند که اخبار دروغ و فیک را به هم میبافند و گاهی نیز از مبنا خبر دروغ منتشر میکنند به دنبال کسب و کار خودشان هستند.کما اینکه در همین روزهای ابتدایی شیوع کرونا خبری به نقل از پروفسور سمیعی در فضای مجازی منتشر شده بود. تخصص دکتر سمیعی جراحی مغز و اعصاب است و شما باور میکنید که فردی با این میزان از تحصیلات بیاید و بگوید ویروس کرونا طبع سرد دارد پس خوراکی گرم بخورید و عنبر نسارا دود کنید؟! و من در برخی خانهها دیدم که چنین دستوراتی را مو به مو اجرا میکنند تا از شیوع کرونا پیشگیری کنند. کرونا میکروب و باکتری نیست بلکه ویروس است و موجود زنده نیست.
** تعجب از پیام جعلی منتسب به پروفسور سمیعی
درست همان روزی که کرونا وارد ایران شد، پیامهای مثبت و منفی بسیاری در شبکههای مجازی منتشر شد. یکی از این پیام ها نقل قولی از دکتر سمیعی بود که خیلی برایم عجیب و باور نکردنی بود. در تعجبم کسی که می تواند پروفسور سمیعی را با کرونا و عنبر نسارا به هم ربط دهد یا اعتماد به نفس بالایی دارد یا اینکه مردم را بی سواد فرض کرده است و متاسفانه همینها دارند در جامعه جولان میدهند و هر چه میخواهند می گویند.
** رهایی از بحران توسط افزایش سطح سواد رسانهای
تنها راه حلی که در این شرایط بحرانی باید اعمال شود بالا بردن سطح سواد رسانهای مردم است و اینکه مردم به درجهای از تشخیص برسند تا خودشان خبر خوب را از خبر جعلی تشخیص دهند و فریب اخبار فیک را نخورند. چون امروزه بحث دروازه بانی خبر از دوش خبرنگاران و رسانه برداشته شده است و بر دوش مردم گذاشته شده است.
این واقعیتی است که اتفاق افتاده است و اینکه ما ارزش گذاریاش کنیم تفاوتی در واقعیت این ماجرا ندارد. البته اگر قرار بود ماجرای کرونا را به امید دستگاههای رسمی و وزارت بهداشت و دولت مینشستیم هنوز هم این جریان اطلاع رسانی درست صورت نگرفته بود.
** شرایطی که رسانههای رسمی تابع مردم هستند
رسانههای رسمی و دولت و روابط عمومیها هم تابع مردم هستند یعنی زمانیکه آقای ایکس توئیت میکند که برادرزاده من در اثر ابتلا به کرونا در بیمارستان ایگرگ فوت کرده و مدارکش را هم منتشر میکند، آیا وزارت بهداشت میتواند بگوید نه این مدارک درست نیست و آمار ما همان دو نفری است که اعلام کرده بودیم؟!
فشار افکار عمومی از طریق رسانههای اجتماعی است که دولت و حاکمیت و روابط عمومی مجبور میشوند تا اطلاع رسانی درست را انجام دهند. دولت در جریان شیوع بیماری کرونا در مجموع نمره باخت را گرفت و به طور مرتب تکذیب میکرد. جالب است که من چهار هفته پیش مقالهای در روزنامه خراسان نوشتم و تیترش این بود: فرض کنید کرونا وارد کشور شده! آن زمان هیچکس فکر نمیکرد که این تیتر وحشتناکی است، اما امروز با این بیماری مواجهه داریم.
** مشاهده نتیجه مثبت انتقال اطلاعات شفاف درباره کرونا در ادارهها
دوستان باید اخبار و اطلاعات را به طور شفاف در اختیار مردم قرار دهند، درست است با اعمال چنین روشی ترس میان مردم بیشتر میشود اما برکتهایی هم دارد. در حال حاضر در ادارهها میبینیم که همه افراد به شدت بهداشت را رعایت میکنند و با یکدیگر دست و روبوسی نمیکنند. اما هجوم مردم به سمت استفاده از ماسک نیز آموزش اشتباهی است.
** بهترین اقدام تعطیلی کل کشور تا نوروز است
بهترین اقدامی که وجود دارد این است که تا نوروز و این ۲۵ روز کاری باقی مانده، کل کشور را تعطیل کنند و بعد هم تعطیلات نوروز است و تا آن زمان انشاله این ویروس ریشه کن میشود. در کنار این باید اعلام کنند که مردم در این تعطیلیها در خانه بمانند و خودشان را قرنطینه کنند.
اگر عزم ملی بوجود آید و دولت همکاری کند قابل ریشه کن کردن است. اما اینکه یک روز در میان تعطیل میکنند به شیوع این اپیدمی بیشتر کمک میکند.
** نقش فضای مجازی در توسعه شایعهها
به هر حال این فضا گسترده است و تعداد کاربران زیادی هم دارد و نمیتوانید آن را با رسانهها و فضای سنتی قیاس کنید. این فضا به کمک آمده و بستری ایجاد شده است که همه به راحتی به آن دسترسی دارند.
در حال حاضر ضریب نفوذ گوشیهای هوشمند نزدیک به ۵۵ میلیون دستگاه در ایران است و ضریب نفوذ اینترنت بالای ۸۰ درصد و سیم کارت تلفن همراه ۳۶ درصد است. یعنی اینها نشان میدهد که مردم به این فضا دسترسی دارند و به سادگی میتواند خبرهایی را منتشر کنند.
** لزوم افزایش قدرت تحلیل مردم
به طور طبیعی فضای مجازی منجر به گسترش این شایعهها میشود اما معنیاش این نیست که اگر بخواهیم شایعهها گسترش پیدا نکنند، باید جلوی فضای مجازی را بگیریم. ما باید سواد و قدرت تجزیه و تحلیل مردم را بالا برده و تشخیص خبر دروغ از واقعی و شایعه از خبر درست را آموزش دهیم تا مردم خودشان کنترل کننده ماجرا باشند وگرنه تا زمانی که این ماجرا ادامه پیدا کند اخبار و شایعهها ادامه خواهد داشت.