به گزارش حلقه وصل، کشور قرقیزستان یکی از کشورهای آسیای مرکزی است که بعد از استقلال از شوروی، در صدد بازگشت به هویت خود و به دست آوردن هویتی مستقل از دوران شوروی است. این کشور تعداد قابل توجهی مسلمان را در خود جای داده، مسلمانان بومی و مهاجر عمده گروه‌های اسلامی آن را تشکیل می‌دهند. قرقیزستان مساحتی بالغ بر ۱۹۸۵۰۰ کیلومتر مربع دارد. همسایگان آن در جنوب شرقی چین، در شمال قزاقستان، در جنوب غربی تاجیکستان و در شمال غربی ازبکستان هستند. ۹۴ درصد از مساحت این کشور کوهستانی بوده، تنها ۲۰ درصد از خاک آن برای کشت مناسب است. سنت‌های قرقیزی، پوشاک ملی و هنر به عنوان عوامل تمایز آن‌ها از همسایگانشان شناخته می‌شوند. امروزه مردم این کشور از کلاه ملی قرقیزی (قالپاق)، ساز ملی (قموز)، ورزش ملی (اولاک)، خانه ملی (بز- اویی) و نوشیدنی ملی (قومیش) و غذاهای ملی سخن می‌گویند.
این در حالی است که با بحران نظامی، سیاسی و اقتصادی که در سال ۲۰۱۴ منطقه آسیای مرکزی را در برگرفت، کشورهای این منطقه در مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی تضعیف شدند. از همین رو در بازه زمانی سال‌های ۲۰۱۶- ۲۰۱۵ فعالیت تروریست‌ها در آسیای مرکزی با افزایش روبرو شد و داعش نیز از کشور قرقیزستان یارگیری خود را انجام داد. برای آشنایی بیش‌تر درباره وضعیت دینی در جمهوری قرقیزستان و چگونگی انتشار تفکرات افراطی در این کشور با ایندیرا اصلان اوا کارشناس مسائل دینی و استاد دانشگاه اسلاویانی قرقیزستان گفت‌وگو کردیم.
وی در این گفت‌وگو با بیان اینکه اعتقاد دارم دولت با عدم کنترل بر گروه‌های فعال و رادیکال سلفی اشتباه بزرگی را مرتکب شده است، بیان می‌دارد: اداره مفتیات قرقیزستان نهادی نیست که به نمایندگی همه مسلمانان قرقیزستان فعالیت کند. جریانات و فرق مختلفی در داخل اسلام وجود دارد و همه آنان باید در مفتیات نماینده داشته باشند.
مشروح این گفت‌وگو را بخوانید:
کثرت‌گرایی دینی در قرقیزستان یک واقعیت است
به نظر شما اوضاع دینی قرقیزستان امنیتی است؟!
بنده از ارائه هرگونه نظر و دیدگاهی که می‌تواند تنش ایجاد کند؛ خودداری می‌کنم و نمی‌توانم بگویم که در قرقیزستان تهدیدهای امنیتی وجود دارد. اما ریسک‌هایی وجود دارد که نیازمند توجه ویژه از سوی دولت وکارشناسان است. این ریسک‌ها، ریسک‌های بلندمدت است، بنابراین باید در زمینه پیشگیری از رادیکالیسم و افراط‌گرایی کار کنیم. در قرقیزستان تفاوت بسیار بین دینداران و افراد غیر دینی، سکولارها و نیز میان گروه‌های مختلف دینی مشاهده می‌شود. در داخل جامعه مسلمانان نیز تفاوت‌ها و طبقه‌بندی‌هایی وجود دارد.
کثرت‌گرایی دینی در این کشور یک واقعیت است، زیرا در جهان امروزی هیچ دولت تک مذهبی وجود ندارد. این ما هستیم که چگونه بتوانیم با این واقعیت کنار بیاییم. آیا در آن تهدید و یا نکات مثبت خواهیم دید؟ زیرا دین وظایف سازنده‌ای دارد. بسیاری از کشورهای امروزی تنوع فرهنگ‌ها و ادیان در جامعه را یک امتیاز و دستاورد می‌دانند. در این زمینه می‌بینیم که شرایط فعلی که در جامعه قرقیز فراهم شده است. بعضاً از سوی جامعه این کشور درک نمی‌شود. برای نمونه، اختلافات بین گروه‌های دینی، رفتار با مبلغان دینی، مسأله کفن و دفن، عدم پذیرش گروه‌های دینی کوچک‌تر در یک دین و ... این مسائل هم در جامعه و هم در دولت دیده می‌شود. زمانی که دولت تلاش می‌کند شرایط مناسب‌تر برای عده‌ای از گروه‌های دینی فراهم کند، دیگران این گروه‌ها را تهدید می‌دانند.
تلاش برای کنترل رشد سازمان‌های دینی افراطی
آخرین ابتکار در قانون ادیان، افزایش تا ۵۰۰ نفر اعضای متقاضی ثبت یک سازمان دینی بوده است که در جامعه کارشناسان قرقیز به عنوان تلاشی برای کنترل رشد سازمان‌های دینی تلقی شده است. می‌توان گفت که در شرایط فعلی رادیکالیسم نه تنها به‌عنوان خطر افراط‌گرایی، افراط‌گرایی خشونت‌طلب و تروریسم بوده، بلکه رادیکالیسم داخلی در جامعه یعنی عدم پذیرش تنوع دینی در قرقیزستان است. از طرف دیگر ریسک افراط‌گرایی خشونت‌طلب نیز وجود دارد. هنوز نمی‌دانیم که چگونه می‌توان این معضل را رفع کرد. در قرقیزستان افرادی متهم و محکوم به جرم افراط‌گرایی و تروریسم هستند. نیز افرادی هستند که از مناطق جنگی برگشته‌اند. چگونه باید با این قشر کارکرد؟ چه کسی روی ورود مجدد آنان به جامعه و همگرایی با مردم کار خواهد کرد؟
استفاده از کارشناسی جامع برای تشخیص افراط‌گرایی در قرقیزستان
سیاست‌های دولت را در حوزه دینی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
احتمالاً پاسخ بنده یک‌سویه به نظر برسد، زیرا من یکی از مؤلفان مبانی سیاست‌های دولتی در حوزه دین هستم. مبانی تصویب‌شده کارآمد است. طی سال‌های اخیر جامعه جهانی و دولت توجه بیشتری به این مسأله دارند. زیرا گرایش‌های جهان در راستای مقابله با افراط‌گرایی خشونت‌طلب است. سازمان‌های بین‌المللی و غیردولتی فعال هستند. در مجموع تغییرات مثبت در این زمینه انجام شده است. برای نمونه، مسأله کارشناسی دینی حل شده است. در گذشته این مسأله در تصمیم‌گیری دادگاه‌های کشور درخصوص ماده ۲۹۹ (تحریک خصومت ملی، نژادی، دینی یا بینادینی) قانون کیفری قرقیزستان تأثیر داشت.
درگذشته تجربه لازم برای انجام کارشناسی وجود نداشت. نه مبنای راه و روش و نه درکی از آن‌که چه کسی باید این کارشناسی را انجام دهد وجود نداشت. اما اکنون سازمان کارشناسی قضایی علائم و مظاهر رادیکالیسم و افراط‌گرایی را شناسایی خواهد کرد و این کارشناسی یک کارشناسی روان‌شناختی و زبان‌شناختی خواهد بود. متخصص دینی نباید به دنبال تشخیص نزاع‌های قومی یا تبلیغ دینی باشد. این کار وظیفه زبان‌شناس است. اکنون کارشناسی جامع با جذب زبان‌شناس، روان‌شناس و دین‌شناس برای تشخیص افراط‌گرایی انجام خواهد گرفت.
تاکنون استنباطات و دیدگاه‌های خصوصی درخصوص موارد افراط‌گرایی اعلام شده است؟
ما گزارش‌های کارشناسی می‌گیریم تا یک دیدگاه جامع به دست بیاوریم. از طرف دیگر هیچ کدام از قضات اعتراف نخواهند کرد که صرفاً بر مبنای این ارزیابی حکمی را صادر کرده، زیرا گزارش ارزیابی تنها یکی از منابع لازم برای بررسی پرونده به شمار می‌رود و این قاضی است که تشخیص می‌دهد این گزارش را تائید یا رد کند.
شما پیشنهاددهنده درج درس تاریخ و فرهنگ ادیان در مدارس عمومی کشور هستید. اهمیت این درس چیست؟
درج این درس در برنامه آموزشی مدارس به عنوان یکی از اقدامات جامع است. هدف اصلی معرفی سهم ادیان در توسعه فرهنگ‌ها و معرفی ظرفیت‌های سازنده آن است. به طور هم‌زمان این درس شامل یک سری برنامه‌های لازم برای پیشگیری از گسترش افراط‌گرایی خواهد بود. تمام این برنامه‌ها باید به صورت مجموعه اقدامات اجرایی شود؛ زیرا نمی‌توانیم ادعا کنیم که یک درس در هفته می‌تواند مسأله مقابله با افراط‌گرایی را حل و فصل کند. این سیستمی که مراکز دینی خود برنامه و محتوای آموزشی را تعیین می‌کنند درست است. دولت باید به موارد اجرایی و محتوای حقوقی مطالب رسیدگی کند.
سلفی‌گری تهدیدی برای کشور قرقیزستان است/ دولت با عدم کنترل بر گروه‌های رادیکال سلفی اشتباه بزرگی مرتکب شد
آیا سلفی‌گرایان خطری برای ثبات کشور ایجاد می‌کنند؟
طی چند سال اخیر سلفی‌گری را معضل و تهدیدی برای کشور قرقیزستان می‌دانند. در شوراهای کارشناسی نیز اظهار می‌دارند که سلفی‌گری برای قرقیزستان یک مشکل است؛ اما هیچ‌کس نمی‌گوید چه راه‌حلی برای مقابله با این مشکل وجود دارد؟ به نظر من عده‌ای از سلفی‌گرایان رادیکال تهدید جدی برای قرقیزستان ایجاد می‌کنند. دولت قرقیزستان از مذهب حنفی حمایت می‌کند. برای هر کس دین یک امر خصوصی است تا زمانی که بر حریم خصوصی دیگران تجاوز نکند و حق آزادی دین و مذهب افراد را نقض نکند. در این خصوص جامعه باید خود ناظر و تنظیم‌کننده امور باشد.
به اعتقاد بنده دولت با عدم کنترل بر گروه‌های فعال و رادیکال سلفی اشتباه بزرگی مرتکب می‌شود. برای من قابل توجیه نیست که در کشورمان فردی را برای نوشتن دو خط علیه یک مقام سیاسی به ایراد اظهارات افراطی محکوم و او را زندانی می‌کنند، در حالی که دیگران مشغول تبلیغ دینی بوده مساجد را اداره می‌کنند و به طرفداری از عدم بردباری و نابرابری جنسیتی و نزاع دینی سخن می‌گویند. ما در این امر رویکردی دوگانه از سوی دولت می‌بینیم.
این امر چه عواقبی می‌تواند داشته باشد؟
ممکن است در این شرایط وجود گروه‌های سلفی‌گری به عنوان یک امر عادی در جامعه تلقی شود. مردم به دولت اعتماد نخواهند داشت و اعتبار آن نزد مردم کاهش خواهد یافت.
گولنیسم مشکل ترکیه است
نظر شما در خصوص ترویج افکار و سیاست‌های فتح‌الله گولن در قرقیزستان چیست؟
من هیچ تهدیدی در حضور گولنی‌ها در قرقیزستان نمی‌بینم. گولنیسم مشکل ترکیه است. همان‌طور که رئیس جمهور سابق کشورمان می‌گفت: ما ترکیه نیستیم! از نظر دیدگاه‌های جامع، رویکرد به دین، رفتار با خانواده و بستگان و جامعه و سایر مسائل هیچ تناقضی با عقاید و افکاری که در جامعه قرقیز مرسوم و رایج شده است، نمی‌بینم. در خصوص اعمال نفوذ و تأثیر سیاست‌های گولنی در فرآیند سیاسی در قرقیزستان بهتر است نظر کارشناسان سیاست‌شناس را جویا شوید.
آمار نشان می‌دهد تعداد زنان در گروه‌های افراطی رو به افزایش است
بنیاد «گسترش فرهنگ ایمان» در حل مسائل مطرح شده چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
این بنیاد در زمینه موردنظر نقشی ایفا نمی‌کند. عنوان این بنیاد به آن معنی است که فقط یک دین مشخصی را تحت الشعاع دارد. این بنیاد فعالیت‌های گسترده‌ای دارد. کارگاه‌های آموزشی و سمینارهای خوب برای روحانیون برگزار می‌کند. مشخص است که این بنیاد تأمین مالی کافی دارد اما کار آن شفاف نیست. به امامان کمک‌های مالی می‌کنند اما این کمک‌ها به زنان نمی‌رسد. آمار نشان می‌دهد که تعداد زنان در گروه‌های افراطی رو به افزایش است. برای نمونه مفتی کشور آذربایجان چهار معاون دارد که یکی از آنان خانم است. این اقدام در بسیاری کشورهای مسلمان رایج است، اما در قرقیزستان هنوز جا نیفتاده است.
دلیل رایج بودن سلفی‌گری بین جوانان روس‌زبان قرقیزی
آیا تاکنون فعالیت اداره مفتیات قرقیزستان را بررسی کرده‌اید؟
اداره مفتیات قرقیزستان نه تنها یک سازمان دینی بلکه یک سازمان فوق‌العاده بزرگ با شعب متعدد است. وظیفه مفتیات قرقیزستان متحد کردن مسلمانان کشور است، ولی در عمل می‌بینیم که این اداره صرفاً حامی مسلمانان یک قوم و ملت و پیرو یک مذهب است. در مفتیات، قوم‌های دیگر ساکن در قرقیزستان حضور ندارند و زبان‌های ارتباطی دیگر به جزء قرقیزی در آن کاربرد ندارد.
علت رایج بودن سلفی‌گری بین جوانان روس‌زبان شهرنشین چیست؟
علت این است که این جوانان اطلاعات را از سایت‌های روس زبان دریافت می‌کنند. آن‌ها به اسلام به واسطه آن زبان دسترسی پیدا می‌کنند که به آن تکلم می‌کنند. اداره مفتیات اطلاعاتی را به زبان روسی در اختیار مردم نمی‌گذارد و این از نواقص کار این اداره است. اداره مفتیات قرقیزستان نهادی نیست که به نمایندگی همه مسلمانان قرقیزستان فعالیت کند. جریانات و فرق مختلف در داخل اسلام وجود دارد و ما هر رفتاری نسبت به این گروه‌ها داشته باشیم آنان باید در مفتیات نماینده داشته باشند. اگر هر مؤمن نماینده خود را در مفتیات ببیند به دیدگاه‌ها و درخواست‌های وی احترام خواهند گذاشت. متأسفانه دولت قرقیزستان این رویکرد را انتخاب کرده است که مفتیات باید به تنهایی به کار خود بپردازد؛ اما واقعیت این است که فردا این انزوا ممکن است عواقبی منفی داشته باشد.