تهران: سبک رهبری در نامه به جوانان غربی، مخاطب قراردادن وجدان‌هاست

به گزارش حلقه وصل، هم اندیشی اسلام و جوان غربی؛ چالش ها و چشم اندازها به منظور بررسی و بازخوانی دو نامه رهبر معظم انقلاب اسلامی به جوانان غرب و با محوریت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مشارکت تعدادی از دستگاههای معتبر علمی فرهنگی کشور با حضور آیت الله علی اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و حجت الاسلام رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا، صبح دیروز دوشنبه ۱۷ اسفند، در تالار استاد شهیدی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران آغاز به کار کرد.

آیت الله علی اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در افتتاحیه این هم اندیشی گفت: با تاملی که در این دو نامه رهبر معظم انقلاب که به جوانان غربی صادر شد، داشتم به نظرم می توان از ابعاد گوناگون این پدیده و اتفاق ارزشمند تاریخی صحبت کرد. یکی از این ابعاد، سبک شناسی نامه مقام معظم رهبری است. ایشان با یک سبک مخصوصی با مخاطب به تخاطب می پردازد؛ سبکی که شیوه همه انبیا و اولیا است و مخاطب قرار دادنِ وجدان ها مبتنی بر یک سری مبانی معرفتی است. ما انسان را ذاتمند می پنداریم برخلاف کسانی که انسان را ذاتمند نمی دانند و انسان را بدسرشت می دانند و به آدمی بدبین هستند، ما معتقدیم انسان دارای فطرت ملکوتی و سرشت الهی است. در انسان چیزی به نام فطرت الهی نهفته است. نمی خواهم از فطرت چندان سخن بگویم. معتقدیم در وجود انسان فطرت نهفته است. نحوه وجود آدمی چنان است که هم در ساحت معرفت و شناخت و هم در ساحت گرایش و هم در ساحت کنش و رفتار، این فطرت وجود دارد.

وی گفت: فطرت که نحوه وجود آدمی است در سه ساحت معرفت و گرایش و علایق و ساحت رفتار و کنش و عمل تاثیرگذار است و فطرت غیر از اخلاق است. آیات و روایات بسیاری این مدعا را به اثبات می رسانند که انسان دارای فطرت الهی است.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: تفاوتی که کلمه فطرت با خلقت دارد این است که با اینکه هر دو بر وزن فعلت است اما در فطرت چیزی نهفته است که در خلقت نیست. فطرت را به آفرینش ابداعی و بی سابقه و بی مثال و بی الگو می گویند. انسان دارای خلقی خاص و بی پشینه است. قرآن اشاره دارد که انسان دارای جوهر و گوهری است که آن گوهر الهی است. خدا آن گوهر را الهی آفریده و آن گوهر به الوهیت و عبودیت وابسته است.

وی افزود: اگر می خواهید با مخاطب مواجهه شوید باید به فطرتشان مراجعه کنید. یعنی با وجدانشان تخاطب کنید نه آن لایه های بیرونی انسانی که آلوده به حجاب های ظلمانی است. آیات دیگری در این زمینه است. روایتی از پیامبراکرم(ص) داریم با این مضمون که خدا هر مولود و هر بچه ای که زاده می شود را با فطرت می زایاند و اینکه خدا خالق اوست را در وجودش می گذارد. اینکه ما می گوییم از انسان بپرسیم چه کسی آسمان ها و زمین را آفریده است، می گوید خدا، معنایش همین است. بشر معتقد به خالقیت باری تعالی است.

رئیس شورای حوزه های علمیه استان تهران تصریح کرد: از امام صادق(ع) پرسیدند از کجا بفهمیم خدایی هست؟ چگونه خدا را درک کنیم؟ فرمودند: شما وقتی سوار کشتی شده اید اگر کشتی تان در طوفان بشکند و در تخته پاره ای در میان اقیانوس باشید آیا در آن لحظه نقطه امیدی ندارید. می گویند چرا امید داریم که نجات پیدا کنیم. ندایی در درون انسان می گوید راه امید باز است. امام صادق(ع) فرمودند این امید همان خداخواهی است.

آیت الله رشاد اظهار داشت: اطمینان از اینکه نجات پیدا کنید با ابزارهای مادی توجیهی ندارد اما با این وجود التجا پیدا می کنید به خدا. حدیثی است که در چنین وضعیتی است که همه باز می گردند به خدا. در شرایط سخت و بلاخیز همه متوجه خدا می شوند. این مسئله نشان می دهد چیزی در درون آدمی وجود دارد که راه را پیدا کند. مانند دستگاه مسیریاب که انسان را به راه درست هدایت می کند. خداوند هم در درون آدمی چنین دستگاهی تعبیه کرده است که بتواند با مرکز عالم که خدای تعالی است ارتباط پیدا کند. بسیاری از کسانی که در چنین وضعیتی قرار گرفته اند نقل کرده اند که چنین تفطنی یافته اند. این وضعیت از بیرون هم نیست استدلال برانگیز و محاسبه انگیز و عقلی هم نیست. این مسئله درون خیز است یعنی انسان از درون ادراک می کند. اولیای الهی و ائمه نوعا با مخاطبین شان بدین شکل مواجهه می شدند. امام صادق(ع) و امام رضا(ع) در مناظره با زنادیق هم بیش از اینکه به دلایل عقلی توسل کنند وجدانشان را مخاطب قرار می دادند؛ یعنی خطابشان به وجدان درونی و آنچه که در درون به حصول عینی پیوند می یابد، بود ولی ما از این نکته بسیار مهم غافلیم.

وی گفت: در مقام تخطئه شیوه های دیگر، جز شیوه تخاطب با وجدان نیستم. خیلی خوب است با شیوه های عقلی و فلسفی با مخاطب سخن گفت. در برخورد اولیه خوب است با مخاطبان استدلال عقلی کنیم چرا که توسل به ادله نقلی برای کسی که ایمان ندارد جواب نمی دهد. با این روش در وهله اول امکان مواجهه با وجدان مخاطب نیست بلکه باید با شیوه سقراطی مخاطب را وا داریم که ما را در مقام بحث های عقلی همراهی کند.

رشاد تصریح کرد: در اینکه باید از برهان و فلسفه و استدلال های عقلی به موقع خودش استفاده کرد، بحثی نیست و باید با مومنین از آیات و روایات گفت اما شیوه مواجهه و تخاطب با وجدان، شیوه فوق العاده ای است که متأسفانه از این شیوه غافلیم.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: بعضی از اهل منبر و فضلای جوانی که بعضی بحث ها را در صدا و سیما می کنند، خیلی به سرعت در میان مردم جا باز کرده اند. بیشتر اینها از همین شیوه تخاطب با مخاطب استفاده می کنند و به همین دلیل سبکشان تاثیرگذار است. اگر بخواهیم طرز تخاطب نامه رهبری با مخاطب را بررسی کنیم، می بینیم که سبک شان همین سبک است؛ چرا که آن عقلانیتی که در ادبیات و فلسفه ما وجود دارد جواب نمی دهد. جوانان غربی به اینها علاقه ای ندارد. یعنی اگر از برهان صدیقین یا از نظریه اصالت وجود و بحث های عمیق استدلالی استفاده کنیم جواب نمی دهد.

وی گفت: ملاحظه می کنید رهبر معظم انقلاب هیچ آیه و روایتی نمی آورند و حتی از تورات و انجیل هم استفاده نکرده اند در حالی که این همه مطالب مفید در تورات و انجیل به نفع اسلام داریم. نه از شیوه های عقلی برهانی و از روش عقلی و تمسک به نصوص دینی و مقدس استفاده نکرده اند. بعد از اینکه توضیح می دهند در تاریخ غرب چه اتفاقی افتاده و غربی ها به حال و روز مردم جهان چه آورده اند اشاره می کنند به جنگ های صلیبی و جنگ هایی که بین خودشان در شمال و جنوب درگرفت و کشتارهایی که در بین خودشان اتفاق افتاد و بعد به تاریخ سیاه قرون وسطی اشاره می کند و بعد می فرمایند غربی ها دارند تاریخ را تغییر می دهند و جور دیگری نمایش می دهند.

رشاد ادامه داد: رهبری همه اینها را اشاره می کنند بعد می گویند نمی خواهم اینها را به رخ شما بکشم بلکه از شما می خواهم از روشنفکران خود بپرسید چرا وجدان عمومی باید همیشه در غرب با تاخیر چند ده ساله و گاهی چند صدساله بیدار شود؟ یعنی ایشان وجدان مخاطب را مورد مواجهه قرار می دهد. ایشان خیلی زیرکانه غرب را زیر سئوال می برند و می گویند روشنفکران شما آینده را می بینند.، گذشته دور را هم می بینند ولی حال را نمی بینند. الان با این دو نامه سیاستمداران و قطب های دنیا سکوت پیشه گرفته اند گویی چنین نامه ای اصلا نوشته نشده است.

وی افزود: رهبری می فرمایند اگر به وجدان خودت رجوع کنی خودت در درونت حقیقت را می یابی. آیا اصلا پرسیده اید که اسلام چه دانشمندانی و خدماتی به دنیا ارائه داد؟ آیا اسلامِ داعشی ها اسلام واقعی است؟ اسلام داعش یک اسلام تقلبی است که می خواهند با آن شما را از اسلام بهراسانند. اسلام ناب همان اسلامی است که تمدن ساز است. می گویند این شما هستید که باید لایه های ظاهری جامعه خود را بشکافید و گره ها و کینه را بزدایید و شکاف ها را ترمیم کنید. این نکته که به لحاظ سبک شناسی در دو نامه رهبری از شیوه تخاطب با وجدان استفاده کردند، نکته بسیار مهمی است.

وی در پایان با بیان اینکه شاید گم شده ما اصحاب انقلاب و طلبه ها این باشد که با عموم جامعه و جوانان چنین مواجه ای نداریم، گفت: رهبری با جوانان غربی چنین مواجهه ای داشته اند. توجه داشته باشیم بسیاری از خصوصیات و مسائل و دغدغه هایی که جوان غربی در غرب دارند در شرق هم وجود دارد. جوانی که در ایران شب تا صبح پای ماهواره نشسته است اگر چه در ایران است اما عملا دارد در آن فضا تنفس می کند. این جوان هم مثل جوان غربی است و باید با او چنین مواجهه ای داشته باشیم.