به گزارش حلقه وصل، سوم دی ماه سال 97، آیت‌الله هاشمی شاهرودی پس از یک دوره بیماری دار فانی را وداع گفت. او فقیهی مبارز بود که مسئولیت‌های مهمی در نظام جمهوری اسلامی داشت.
ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، یک دهه ریاست قوه قضائیه و عضویت در شورای نگهبان و مجلس خبرگان رهبری از جمله مسئولیت مهم وی در 4 دهه اخیر بود.
آیت‌الله هاشمی شاهرودی در سال‌های تحصیل و تدریس، فعالیت‌های سیاسی بسیاری انجام داد. او در پی تظاهرات مردم عراق پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام(ره) و در گرامیداشت این پیروزی، تحت پیگرد رژیم بعث قرار گرفت و به سفارش شهید صدر (ره) به وطن خود بازگشت تا وکالت عام شهید صدر و نمایندگی او را نزد امام خمینی (ره) بر عهده گیرد.
او با ورود به ایران به خدمت امام خمینی (ره) مشرف شد و با موافقت ایشان، رابط امام (ره) و شهید صدر شد و پیام‌های علمی نجف را به سمع امام(ره) می‌رساند. او با دستور آیت‌الله خامنه‌ای که در آن زمان با حکم امام (ره) مسؤولیت نهضت‌های اسلامی را بر عهده داشت، تشکیلاتِ جامعة روحانیت مبارز و مجلس اعلی عراق را به راه انداخت و آن را مدیریت و سازماندهی کرد.
او سال‌ها از اعضای فقهای شورای نگهبان بود تا اینکه با حکم مقام معظم رهبری به ریاست قوه قضائیه منصوب شد. پس از مسئولیت در قوه قضایه آیت‌الله هاشمی شاهرودی با شروع مجدد درس‌های فقه و اصول خود در شهر قم در کنار فعالیت‌های مؤثر سیاسی، مرجع دینی شیعیان شد.
او در دورانی که عضو شورای نگهبان و رئیس قوه قضائیه بود نقش مهمی در قانون‌گذاری، انطباق مصوبات مجلس با فقه و دین و صیانت از قوانین داشت.
آنچه در ادامه می‌خوانید گفتگوی ما با عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان در خصوص فعالیت‌ها و اقدامات آیت‌الله شاهرودی در شورای نگهبان و قوه قضائیه است.
با سلام و وقت بخیر. در یک سالگی رحلت آیت‌الله هاشمی شاهرودی رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار داریم. ایشان به مدت یک دهه ریاست قوه قضائیه را برعهده داشتند. اقدامات و فعالیت‌های این فقیه در دوره ریاست دستگاه قضا را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه تحولاتی در این قوه به وجود آوردند که بسیاری از آنان مغفول مانده و کمتر در خصوص آن سخن گفته شده است؟
کدخدایی: بسم الله الرحمن الرحیم. آیت‌الله شاهرودی از فقها و علمای برجسته حوزه‌های علمیه بود. ایشان اگرچه در دانشگاه‌ها حضور رسمی نداشتند، اما اعتقادشان بر این بود که دانشگاه‌ها باید ارتقا یابند و در جامعه نقش آفرین باشند. ضمن اینکه در این راستا نیز نقش‌آفرین بودند.
پس از اتمام دوره ریاست آیت‌الله یزدی بر قوه قضائیه، رهبر معظم انقلاب طی حکمی آیت‌الله هاشمی شاهرودی را به ریاست این قوه انتخاب فرمودند. آیت‌الله شاهرودی با توجه به اشرافی که نسبت به مباحث فقهی و ارتباطی که با دانشگاهی‌ها و به خصوص تحصیل‌کردگان جدید داشتند، تلاش کردند تا قوه قضاییه را به قوه‌ای کارآمد و در تراز جمهوری اسلامی ایران تبدیل کنند.
یکی از اقدامات مهم و اساسی آیت‌الله شاهرودی، ایجاد هیات‌های حل اختلاف در این قوه بود. این هیات‌ها شبه قضایی و تاحدودی هم غیرقضایی بوده و هستند. هدف از تاسیس آن هیات‌ها این بود تا اختلافات سبک‌تر در خارج از مراحل اداری قوه‌قضاییه بررسی شود و به تشریفاتی منوط نباشد که در دادگستری‌ها وجود دارد. این اقدام اثر مثبتی در تسریع روند اداری قوه قضاییه داشت.
احیای دادسراها یکی دیگر از اقدامات آیت‌الله شاهرودی بود. این اقدام منجر به حرکت قوه قضاییه بر اساس روش‌های علمی شد. همچنین در زمان ایشان ستاد حقوق بشر به وجود آمد. ایشان به حقوق بشر اسلامی توجه خاصی داشتند و اساساً از دوره ایشان موضوع حقوق‌بشر مورد توجه دستگاه قضا قرار گرفت. ایشان در این راستا، ایده‌ها و نظرات بسیار خوب و مفیدی ارائه دادند که در مسیرگذاری این ستاد مورد استفاده قرار گرفت.
** تاسیس ستاد حقوق بشر در قوه قضاییه از بعد بین‌المللی تحول عظیمی بود
تاسیس ستاد حقوق بشر در قوه قضاییه از بعد بین‌المللی تحول عظیمی در حوزه قضایی بود. آیت‌الله شاهرودی علاوه بر تاسیس ستاد حقوق بشر، به دلیل ارتباطی که با جهان اسلام و علمای بزرگ اسلامی داشت، در راستای وحدت بین علمای اسلامی در کشورهای مختلف حرکت کرد و در این راستا به مناسبت‌های مختلف جلسات و همایش‌هایی را با دعوت از علما و قضات کشورهای اسلامی برگزار کرد.
آیت‌الله شاهرودی در داخل به عنوان یک عالم برجسته و فقیهی مبارز شناخته می‌شد. در خارج از مرزهای جمهوری اسلامی هم ایشان به عنوان یک عالم دینی شناخته می‌شد. ایشان فراتر از مرزهای ایران شهرت داشت و مردم کشورهای اسلامی به ایشان علاقه‌مند بودند. اگر ارتباط حقوقی و قضایی بین علمای ایران و علمای دیگر کشور ادامه پیدا کند، جمهوری اسلامی می‌تواند نقش مهمی در بحث‌های حقوقی و قضایی بین کشورهای اسلامی داشته باشد.
** به‌روز بودن قانون مجازات اسلامی مدیون تلاش‌های فقهی شاهرودی است
آیت‌الله هاشمی شاهرودی از دهه 70 با حکم رهبر انقلاب به عضویت شورای نگهبان درآمدند و تا پایان حیاتشان از فقهای شورا بودند. وظیفه شورای نگهبان، انطباق مصوبات مجلس شورای اسلامی با قوانین و اسلام است. عملکرد و فعالیت ایشان در جلسات شورای نگهبان چگونه بود و نظرات فقهی و دینی ایشان در خصوص مصوبات تا چه میزان اثرگذار و کارساز بود؟
کدخدایی: زمانی که بنده به شورای نگهبان آمدم، پس از این بود که ایشان رئیس قوه قضائیه شده بودند. ویژگی ایشان این بود که مباحث فقهی را با موضوعات و مشکلات امروز جامعه انطباق می‌دادند و اینگونه نبود که مباحث فقهی و اصول و قواعد فقهی را در همان ظرف چند قرن پیش بررسی کنند. این ویژگی به آن دلیل بود که ایشان با جهان اسلام و محیط بین‌المللی آشنا بود و معتقد بود که دین اسلام برای حل مشکلات است و اسلام می‌تواند مشکلات امروز جامعه را حل کند.
در خصوص مسائل مستحدثه (مسائل روز) ایشان نظر و راهکارهایی ارائه می‌کردند که بسیار کارگشا بود. قانون مجازات اسلامی که تمامی آن مباحث فقهی است، به روز بودن آن و جدید بودنش مدیون تلاش‌های مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی است.
یکی از اتفاقات مهمی که شورای نگهبان با آن مواجه شد، فتنه سال 88 است. کاندیداهای غیرپیروز انتخابات ریاست‌جمهوری نسبت به نتیجه انتخابات معترض بودند و برخی از آنان این شورا را مورد حمله قرار می‌دادند. آن زمان آیت‌الله هاشمی شاهرودی رئیس قوه قضائیه بودند. ایشان در جریان فتنه اقدامات مهم و اثرگذاری انجام دادند، از جمله اینکه برخوردهایی با اقدامات فتنه‌گران انجام دادند که این برخوردها به روشن شدن حقیقت ماجرا کمک کرد. در واقع اقدامات ایشان، کمک زیادی به شورای نگهبان که از سوی افراد و گروه‌های مختلف مورد حمله و تعرض بود، کرد.
** در برابر فشارها در فتنه 88 کوتاه نیامد
در این خصوص جلساتی بین شما و آیت‌الله هاشمی شاهرودی برگزار شده بود؟ در خصوص آن جلسات هم بفرمایید که ایشان چه دیدگاه‌هایی داشتند.
کدخدایی: یک یا دو جلسه خدمت ایشان رسیدیم؛ البته ایشان بیشتر موضوعات و مباحث را از طریق معاونین خود و دادستانی از جمله آقایان رئیسی و منتظری رسیدگی می‌کردند.
ویژگی که ایشان داشت این بود که اقدامات و فعالیت‌های خود را در رسانه‌ها بیان نمی‌کردند. منش ایشان در شورای نگهبان هم اینگونه بود. ایشان اگر کسی با استدلال و منطق سخن می‌گفتند، آن را می‌پذیرفتند. ایشان اگرچه به اصول خود پای‌بند بودند، اما اگر جایی احساس می‌کرد که اقدامی باید انجام بگیرد که برخلاف نظر و رای‌شان است، می‌پذیرفتند و پیگیری می‌کردند. آرام بودن و مصمم بودن ایشان بسیار کمک می‌کرد که ایشان در پیگیری مسائل مهم و حساسی مانند فتنه سال 88 و حوادثی که در آن ماجرا پیش آمد، موثر و مفید باشند.
دیدگاه ایشان نسبت به فتنه‌گران به خصوص در اوایل فتنه چه بود؟ آیا با سران فتنه (موسوی و کروبی) جلسه‌ای داشتند که آنان را نسبت به اقداماتشان هوشیار کند؟
کدخدایی: بنده آن زمان در قوه قضاییه نبودم؛ از این رو در جریان جزئیات دیدارها و اقداماتشان نیستم اما بدون شک ایشان تلاش‌هایی داشتند که برخی از اقدامات از طریق معاونان ایشان پیگیری و انجام می‌شد.
به یاد دارم جلسات متعددی توسط قوه قضائیه با افراد مختلف در خصوص فتنه 88 برگزار شد که مجری این جلسات معاونان و مدیران قوه قضائیه بودند. این تلاش‌ها در این راستا بود تا با فتنه‌گران اتمام حجت شود. وقتی هم که اتمام حجت شد و فتنه‌گران حرف حق را نپذیرفتند، ایشان و قوه قضاییه به صورت جدی و محکم قوانین را اجرا کردند.
یکی از ماموریت‌ها و وظایف شورای نگهبان بررسی صلاحیت‌های کاندیداهای انتخابات‌های ریاست‌جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری است. فعالیت ایشان در اینگونه جلسات چگونه بود و بر چه اساسی و چگونه نظرات خود را در مورد افراد بیان می‌کردند؟
کدخدایی: در بحث بررسی صلاحیت‌ها هر یک از اعضای شورای نگهبان نظرات خود را بر اساس اسناد و مدارک بیان می‌کنند. آیت‌الله هاشمی شاهرودی در رعایت موازین قانونی در احراز صلاحیت‌ها، محکم بودند. اگر نکته‌ای به ذهنشان می‌رسید، بیان می‌کردند، اما همواره بر اساس موازین عمل می‌کردند.
** مکتب فکری شاهرودی برگرفته از شهید صدر بود
آیت‌الله هاشمی شاهرودی از شاگردان مرحوم آیت‌الله صدر بود و بسیاری معتقدند که اندیشه‌های فقهی ایشان برگرفته از اندیشه‌های شهید صدر است. به نظر شما منظومه فکری آیت‌الله شاهرودی چقدر با منظومه فکری شهید صدر انطباق داشت و اینکه موضوع نظام‌سازی که تفکرات شهید صدر وجود داشت، تا چه میزان در اندیشه‌های ایشان جاری بود؟
کدخدایی: البته در این خصوص باید افرادی که با هر دو مرحوم، همراهی داشتند سخن بگویند، اما اجمالاً خدمت شما عرض کنم که آیت‌الله شاهرودی در بسیاری از مسائل هم‌نظر با مرحوم صدر بودند. کتاب‌هایی که از دروس ایشان مانند «فی العلم اصول» که در رابطه با علم اصول است، تنظیم کرده‌اند نشان می‌دهد که با ایشان همراهی نظری داشتند.
** جمله سید حسن نصرالله درباره تلاش‌های آیت‌الله هاشمی شاهرودی
سیدحسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان گفته بودند که حزب‌الله تبعیت خود از امام خمینی و مقام معظم رهبری را مرهون تلاش‌ها و اندیشه نظام‌سازی آیت‌الله هاشمی شاهرودی است.
نگاه نظام‌ساز و حکومت‌ساز مرحوم صدر در حوزه فقهی و دینی بر روی نظرات آیت‌الله شاهرودی اثرگذار بود و بزرگترین آموزه‌ای که ایشان از شهید صدر آموخت، همین بود.
نظام سیاسی اسلام و نظامی که امام خمینی ارائه کرد، آیت‌الله هاشمی شاهرودی با تمام وجود پذیرفته بود و کمتر کسی دیده می‌شود که نظام سیاسی جدید یعنی نظام جمهوری اسلامی را به لحاظ فقهی پذیرفته باشد و فتاوای خود را منطبق با آن صادر کند.