تهران: اگر فیلمساز نیستیم حداقل آثار و خاطرات شهدا را ثبت کنیم/ فعالیت‌های مردمی پشت جبهه، زنده‌ترین بخش جنگ بود/ جمع‌آوری 15 هزار مصاحبه مردمی درباره شهدا

سرویس معرفی: چهل‌و‌چهارمین نشست فیلم‌سازان جوان سینمای انقلاب اسلامی با موضوع فیلم‌سازی مردمی و نمایش سه فیلم از آثار بخش «فیلم ما» جشنواره عمار برگزار شد.

در این نشست فیلم‌های کوتاه «برگ سوخته»، به کارگردانی محمدرضا لیاقت‌جو، «حاج شکراله»، به کارگردانی حمیدرضا ایوب میگونی و «امید سبز»، به کارگردانی حسین برادران، اکران شد. همچنین سیدمحمد جوزی، مدیر مؤسسه فرهنگی روایت ایثار، به همراه سیدرسول ‌منفرد دبیر اجرایی جشنواره مردمی فیلم عمار، ابعاد مختلف تهیه فیلم‌های مردمی و نقش آن در ثبت سوژه‌های ناب و وقایع تاریخی را بررسی کردند.

سید محمد جوزی، که سال‌ها مسئول خانه شهید بهشت زهرا بود اکنون مسئول خانه شهید چیذر است و در هر دو مقطع از دوران مسئولیت خود، تلاش‌های بسیاری برای ثبت خاطرات شهدا کرده است.

تاریخ شفاهی جنگ، قابل بازگشت نیست

سیدمحمد جوزی، در این نشست گفت: بنده از سال 72 که در خانه شهدای بهشت زهرا^(س) فعالیت می‌کردم، فضای خاص معنوی و اتفاقات نابی را مشاهده می‌کردم که در نهایت در حدود 12 سال پیش با ثبت درد و دل یک مادر شهید جرقه ثبت و ضبط مصاحبه مستند از خانواده‌های شهدا زده شد.

مدیر مؤسسه فرهنگی روایت ایثار، با اشاره به خطر از بین رفتن خاطرات و آثار دفاع مقدس افزود: تاریخ شفاهی جنگ، قابل بازگشت نیست به همن خاطر الان در مجموعه ما، حدود 30 نفر با 11 دوربین و وسایل شخصی ، صبح‌های جمعه در گلزارهای شهدا در حال ضبط فیلم هستند که در طول این 12 سال، حدود 15 هزار مصاحبه ثبت و ضبط کرده‌ایم.

جوزی بیان داشت: فیلم‌ها و اسناد مربوط به این مصاحبه‌ها را در مجموعه روایت ایثار، دسته‌بندی و تبدیل به پاورپوینت کرده‌ایم و نسخه DVD آن را تحویل خانواده شهدا می‌دهیم.

وی با بیان این‌که کار مستندسازی و جمع آوری آثار شهدا وظیفه ارگانهای دولتی است، اضافه کرد: متاسفانه، بعضا مشاهده می‌شود که حتی خانواده شهدایی که وضعیت خوبی هم دارند، هنوز یک مجموعه مستند از تصاویر و آرشیو شهید ندارند و با آلبوم‌های قدیمی و پاره مواجه می‌شویم.

جمع آوری 15 هزار مصاحبه مردمی درباره شهدا

این فعال حوزه دفاع مقدس اظهار کرد: تهیه 15 هزار سند و مصاحبه از شهدا موفقیت بزرگی است که اسناد و تصاویر این شهدا علاوه بر ثبت بر روی  DVDها روی وب‌سایت روایت ایثار نیز، قرار گرفته است.

وی گفت: از 27 هزار شهید استان تهران یک آلبوم مستند از پدران و مادران شهدا به همراه اسناد مربوط تهیه شده است که این کار ماندگاری و سرعت انتشار فرهنگ شهادت را بالا می‌برد.

جوزی تهیه آثار مستند از شهدا را موجب مطرح شدن نام این شهدا در جامعه عنوان و اضافه کرد: در حال حاضر نیز در کنار ضبط و پیاده‌سازی، آلبوم این آثار تهیه می شود که به عنوان نمونه، با کمک شهرداری منطقه یک، از 1500 شهید این منطقه، برای حدود 500 شهید، مستندسازی و بالغ بر 30 هزار صفحه از آثار حدود 300 شهید را، چاپ کردیم.

مدیر مؤسسه فرهنگی روایت ایثار با اشاره به کدبندی 12 هزار و 250 مصاحبه از شهدا اظهار کرد: 15 هزار قطعه فیلم از سوژه‌های لحظه‌ای و ناب شهدا در بازه سه ساله بازبینی، کدبندی و ذخیره سازی کرده‌ایم که در حال حاضر، این آثار، بر روی سایت برای همگان در دسترس است.

اگر فرصت‌ها را از دست بدهیم، تاریخ شفاهی جنگ، از بین می رود

وی  در ادامه سخنانش، با اشاره به خاطره تلاش برای مصاحبه با مادر شهید صالحی، اضافه کرد: خیلی علاقمند به مصاحبه با او بودم، چرا که این مادر شهید با کارگری و زحمت فرزند شهیدش را بزرگ کرده بود و در محله ما هم سکونت داشت، اما فرصت و موقعیت این کار، پیش نمی‌آمد، تا این که یک روز، اتفاقی، فیلمی از وی تهیه کردم که در آن، این مادر شهید مثل همیشه، همه حرف‌هایش را که بیشتر در خصوص شهدا و اهل بیت^(ع) بود، با شعر بیان کرد.

وی خاطرنشان کرد: بعدها با فوت ایشان خیلی نارحت شدم که چرا فرصت خوبی پیش نیامد، تا بیشتر از این مادر شهید، فیلم بگیریم و این تنها فیلمی بود که از وی به جا ماند و این نشان از اهمیت ثبت تاریخ شفاهی جنگ است.

منزلم، محل آرشیو اسناد، مدارک و تصاویر شهدا شده بود

جوزی در خصوص انگیزه‌اش از جمع‌آوری آثار شهدا، گفت: جریانات انقلاب و جنگ برای من، مهم بود و علاوه بر این‌که به تهیه آرشیوهای تاریخی اقدام می‌کردم، به حفظ و مستندسازی آثار شهدا علاقمند شدم.

وی اضافه کرد: چون آثار جنگ و جبهه را مقدس می‌دانستم، اقدام به جمع‌آوری آثار می‌کردم به طوری که بعدها، بخش اعظمی از منزل ما از این اسناد و مدارک و تصاویر شهدا، پر شده بود، به عنوان مثال، از برادر کوچک شهیدم، آلبومی 200 صفحه‌ای از 9 تا 14 سالگی ایشان تهیه کرده‌ام.

شهید خطاطی که اسباب راه اندازی سایت روایت ایثار شد

وی با ذکر خاطره‌ای از دیدار با خانواده‌های شهدا ادامه داد: به عنوان نماینده بنیاد شهید، با شهردار و کارکنان شهرداری منطقه سه تهران، برای دیدار با خانواده شهید احسانی، در حسن‌آباد ‌قلهک برنامه داشتیم که طی آن، کارکنان، هفته‌ای دو دیدار با خانواده شهید داشتند و این باعث تحولی عظیم در روحیه کارمندان شهرداری شد که نمونه‌اش در استقبال از شهدای مستشاری و اعزام به اربعین، قابل مشاهده است.

جوزی، اظهار کرد: وقتی وارد منزل این شهید شدیم، متنی روی دیوار حیاط، توجه‌ام را به خودش جلب کرد که روی آن با خط خوبی نوشته شده بود «جنگ جنگ تا پیروزی». با دیدن این نوشته، متوجه شدم، شهید خطاط هم بوده است و وقتی پرسیدم چرا تا الان این متن پاک نشده است. خانواده شهید گفتند این شهید، شب قبل از آخرین اعزامش به  جبهه، 15 پلاکارد آماده کرده بود و به خانواده گفته بود که چون شما خطاط ندارید، این‌ها را استفاده کنید و این دیوار نوشته را نیز، به عنوان یادگاری بر روی دیوار نوشته بود.

این فعال حوزه دفاع مقدس با بیان این‌که شبیه این موضوع، در مورد شهید ابوطالبی نیز وجود دارد، ادامه داد: شهردار منطقه سه از اطلاعات من در خصوص شهدا خوشش آمد و در پایان مراسمی که برای شهدا، برگزار شده بود، با اشاره به این‌که متوجه اهمیت کار گروه ما نبوده است، گفت هر درخواستی داریم مطرح کنیم که ما هم درخواست مکان و برخی امکانات کردیم و در نهایت 4 سال پیش، با کمک وی، سایت مجموعه روایت ایثار، جهت دسترسی راحت، به جزییات زندگی‌نامه شهدا، راه‌اندازی شد.

مستندسازی آثار شهدا، بخشنامه‌ای نیست

مدیر مؤسسه فرهنگی روایت ایثار، با بیان این‌که استخراج و ساماندهی خاطرات و آثار شهدا، لیاقت می‌خواهد، تصریح کرد: سامانه بنیاد شهید که نهادی دولتی است تنها اسم شهید را ارائه می‌کند و درباره سایر اطلاعات مربوط به شهدا، کمکی نمی‌کند.

وی ادامه داد: با وجود این کم‌کاری‌ها، جوانی که پدربزرگش در قطعه 24 بهشت زهرا(س) دفن شده و از این طریق، با فرهنگ شهادت آشنا شده است، شش ماه با دوربین شخصی خودش، از تمام مزارهای شهدا در تهران عکس گرفته است که بالغ بر 50 هزار فریم می‌شود.

جوزی با تأکید بر تداوم راه شهدا بوسیله تصویرسازی آثار آنان، ادامه داد: علاوه بر این جوان، جانبازی با راه‌اندازی یک سامانه جستجوی مزار شهدا، عکس سنگ مزار شهدا را در اختیار مردم، قرار داده است. سنگ مزارهایی که می‌توان 10 جلد کتاب شعر، از آن‌ها تهیه کرد و همچنین می‌توان مجموعه‌های مختلفی از وصیت‌نامه شهدا را گلچین کرد و این نشان می‌دهد که مستندسازی آثار و خاطرات شهدا، چقدر بزرگ است.

وی با اشاره به وصیت نامه یک شهید مدفون در قطعه 29 بهشت زهرا^(س)، اظهار داشت: این شهید، در وصیت‌نامه‌اش، نوشته است «اگر امروز، شهادت سرخ را انتخاب نکنید، فردا، مرگ سیاه، شما را انتخاب خواهد کرد.» و ما هر موقع، این سخن را می‌شنویم، تن‌مان، می‌لرزد.

وی با بیان این‌که جمع آوری آثار شهدا و تهیه مصاحبه مردمی، تنها، با بخشنامه و اختصاص بودجه‌های کلان، ممکن نمی‌شود، بیان داشت: برای این کار، باید انگیزه داشت، چراکه کار دستوری، آفات دارد و ضمنا، افرادی هم هستند که در این حوزه، بیش‌تر دنبال موقعیت خودشان هستند، در حالی‌که یک نهضت مردمی، با سعی و تلاش خالصانه، به نتیجه می‌رسد.

 اگر فیلمساز نیستیم حداقل آثار و خاطرات شهدا را ثبت کنیم

مدیر مؤسسه فرهنگی روایت ایثار با اشاره به فرموده رهبری مبنی بر تهیه فهرست از شهدا، تصریح کرد: اگر لیاقت فیلمسازی درباره شهدا را نداریم، حداقل، می‌توانیم آرشیو آثار این عزیران را تهیه کنیم تا مورد استفاده دیگران قرار بگیرد و اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند.

وی با اشاره به این موضوع که از سال 135، «ننه علی» را می‌شناخته است، گفت: یکی از اولین کارهایم، تهیه فیلم «ننه علی»، در سال 72 بود که با اجاره فیلمبردار، یک فیلم 4 ساعته از صحبت‌های وی، برادرش و گروه‌هایی که برای بازدید حضور داشتند، گرفتم.

جوزی در این باره، ادامه داد: در حالی‌که به جز گروه ما، جای دیگری حتی یک دقیقه درباره «ننه علی» که با وجود بی‌سوادی، سوره یس را حفظ کرده بود، تهیه نکرده بود، اما الان بخاطر فیلمی که ما تهیه کردیم، هیچ ابهامی درباره «ننه علی» و پسر شهیدش، قربانعلی رخشانی، وجود ندارد و این تنها یکی از برکات این اقدامات است.

برنامه ساز دفاع مقدسی تلویزیون که از جنگ چیزی نمی‌دانست

این فعال حوزه دفاع مقدس، یکی دیگر از انگیزه‌های خود برای ورود به این حوزه را، وجود افراد نابلدی دانست که بدون اطلاع از جنگ، درباره آن، فیلم می‌ساختند.

وی بیان کرد: به عنوان مثال، وقتی با فردی که مجموعه «حماسه‌سازان» که را سه بار در روز، پخش می‌شد، برای فیلمبرداری و گفت‌وگو با دو خانواده شهید که ما به او معرفی کرده بودیم، رفتیم، این فرد که نه جبهه بوده است و نه درک درستی از دفاع مقدس و شهادت دارد، در منزل شهیدان خانی، به خانواده شهدا، دستور می‌داد که چه چیزی بگویند و چه کار باید کنند. به همین خاطر من، به وی گفتم این وضعیت، قابل تحمل نیست و حرفی که زده می‌شود باید خالص و بدون دست‌کاری پخش شود.

جوزی در همین باره افزود: برای تولید فیلم و مستند درباره خانواده شهدا، فیلم‌سازان و فعالان حوزه دفاع مقدس، باید با کسب آگاهی و درک درستی از شهدا، اقدام به ساخت اثر کنند، سوژه‌های دفاع مقدس نباید به دست افرادی که درکی از شهدا ندارند و فقط دنبال فرصت هستند، سپرده شود.

وی با اشاره به فیلم 1359 که در حوزه دفاع مقدس است، بیان کرد: در اعتراض به این فیلم، به پرویز پرستویی گفتم شما که خانواده شهید هستید، چطور اجازه می‌دهید تصویری از شهید در فیلم ارائه شود که در آن، همه بازماندگان جنگ به مشکلات اخلاقی و روانی مبتلا هستند.

این فعال فرهنگی با اشاره به سابقه کم کارگردان این فیلم، در حوزه دفاع مقدس اظهار کرد: به عوامل این فیلم گفتم که 95 درصد ایثارگران ما یا تحصیلات عالیه دارند یا در پست‌های کلیدی مشغول هستند، کسی که درک مناسبی درباره جنگ ندارد، نباید در حوزه جنگ فعالیت کند و اگر این کار را بکند یا مغرض است یا نا آگاه و یا از طریق روابطی که دارند، وارد این حوزه شده‌اند.

فعالیت‌های مردمی پشت جبهه، زنده‌ترین بخش جنگ بود

مدیر مؤسسه فرهنگی روایت ایثار با بیان این‌که نبود آثار و اسناد خلأ بزرگی است، اظهار داشت: متاسفانه سازمانی نداریم تا برای آغاز هرکار هنری در خصوص جنگ، چارت و پیش فعالیت‌هایی را تعریف کند تا بر اساس واقعیات فیلم ساخته شود و ولی امروز اگر کسی بخواهد درباره جنگ فیلم بسازد، می‌تواند با استفاده از تصاویر و اسنادی که ما جمع کردیم، تصویر درستی از آن ارائه دهد.

جوزی با بیان این‌که تمام جنگ ما، درخاکریزها، نبود و 90 درصد جنگ، در منازل و پشت جبهه‌ها اتفاق افتاده است، بیان کرد: باید با نشان دادن سوژه‌های مختلف دفاع مقدس، حقایق به خوبی معرفی شوند.

وی با بیان خاطره‌ای از مادر شهیدی که خاطرات خوبی از فرزندش می‌گفت اما اسنادی از وی نداشت، ادامه داد: پس از شهادت فرزند این مادر، منزل این خانواده، مورد اصابت موشک قرار گرفت. مردم منتظر بودند تا واکنش این مادر را ببینند و او بر روی یک پلاکارد نوشت: فرزندمان شهید شد، منزلمان هم با خاک یکسان شد، خودمان هم آماده شهادت در راه خمینی و اهدافش هستیم و این پلاکارد را بر روی خرابه‌ها نصب کرد.

خانه شهید، مرجع اسناد شهدا شده است

این فعال حوزه دفاع مقدس، ضمن تقدیر از حرکت مردمی جشنواره عمار، بیان کرد: نشان دادن اتفاقات و احساسات مردم در طول جنگ 8 ساله، مهم است و خودم فکر می‌کنم اگر این راه را نرفته و سوژه‌ها را مستند نکرده بودیم، نمی‌توانستیم پاسخگوی خیلی از افرادی که به دنبال آگاهی از جنگ هستند، باشیم.

وی ادامه داد: افتخار می‌کنم که به عنوان مثال وقتی یک خبرگزاری درباره شهیدی، اطلاعات لازم دارد، به راحتی منابع لازم در اختیارش قرار می‌دهیم مثل «ننه علی» که به راحتی چهار ساعت فیلم را در اختیار متقاضی، می‌گذاریم.

جوزی با بیان این‌که آن قدر سوژه‌ها زیاد و جذاب است که قابل شمارش نیست، افزود: همچنین برای مثال درباره قیام 17 و 19 دی 57 در قم که نقطه عطف انقلاب است و حتی بحث کشف حجاب که کسی نمی‌تواند اطلاعات قابل قبولی ارائه دهد، مجموعه ما، به راحتی امکان این کار را دارد.

گریه بازدید کننده خارجی در آغوش «ننه علی»

جوزی با اشاره به حضور بازدیدکننده‌های خارجی در خانه شهدای بهشت زهرا^(س) گفت: یکبار خانمی آفریقایی که با مترجم به دیدار «ننه علی» در کنار مزار پسرش در بهشت زهرا (س) رفته بود، بدون اینکه حرف‌های او را بفهمد، یک ساعت تمام، در بغل «ننه علی» گریه می‌کرد.

وی ادامه داد: وقتی با خبرنگار خانم فرانسوی که مسلمان هم نبود، 4 ساعت صحبت کردیم، به من گفت خبرنگار جنگم و شهید آوینی، برای من، اسطوره است، با خودم، عهد کرده بودم که اگر تهران آمدم، بر سر مزار شهید آوینی بروم.

جوزی با اشاره به درخواست این خانم برای بردن او بر سر مزار شهید آوینی افزود: من سعی کردم او را از لابلای گلزارهای شهدا ببرم تا آن فضا را هم ببیند، این خانم فرانسوی وقتی مزارهای مطهر شهدا را دید به من گفت تنها هنرتان باید این باشد که این مجموعه بی نظیر آثار شهدا را به شکل دست نخورده حفظ کنید.

این فعال فرهنگی، بیان داشت: باید آثار بجا مانده شهدا و مزار آنان به همان شکل تاریخی حفظ شود، اما در حال حاضر، می‌بینیم که  به بهانه‌های مختلف، تخریب‌های جبران ناپذیری اتفاق می‌افتند و حتی قصد دارند تمام مجموعه بهشت زهرا^(س) را هم تغییر دهند.

نامه عجیب شهردار وقت تهران به بنیاد شهید

مدیر مؤسسه فرهنگی روایت ایثار اظهار داشت: بعد از حضور در بنیاد شهید و همزمان با ورودم به بهشت زهرا^(س)، نامه‌ای از شهردار وقت تهران، کرباسچی رسید که در آن نوشته شده بود، جنگ تمام شده است و باید، هرچه سریع‌تر، امکانات و ساختمان‌های بنیاد شهید، در اختیار شهرداری قرار گیرد.

وی با اشاره به این نکته که این نامه، همزمان با تذکر مقام معظم رهبری درباره شبیخون فرهنگی دشمن بود، ادامه داد: با رهنمودهای محمدحسن رحیمیان، رییس وقت بنیاد شهید، برای بازدید به بهشت زهرا^(س)، رفتیم و سالنی را که ظرفیت خوبی برای تبدیل شدن به موزه شهدا و حفظ و ترویج فرهنگ ایثار داشت، انتخاب کردیم.

جوزی در ادامه با اظهار گله‌مندی از بنیاد شهید، مبنی بر عدم سرکشی از خانواه شهدا، بعد از خروجش از این نهاد، اظهار داشت: متأسفانه باور این است که بهشت زهرا، قبرستان است، خدمه‌ای داشتیم که می‌گفت همه فکر می‌کنند من مرده شور هستم، ولی ما در مقابل این فشارها ایستادیم و آن‌جا را ترک نکردیم.

جوزی اضافه کرد: در آن زمان یکی از کارهای ما، طراحی تصاویر شهدا و نقاشی بر روی دیوارها بود، همچنین نامگذاری‌های اتوبان‌ها، که تا آن موقع، 11 هزار اسم، بود، به 16 هزار رساندیم.

وی ادامه داد: وقتی وارد بنیاد شهید شدم، تصورم این بود که از همه شهدا اسناد و تصاویر آرشیوی دارند، اما اصلا چیزی وجود نداشت، در حالی‌که فقط 5 سال از جنگ گذشته بود.

مدیر مؤسسه فرهنگی روایت ایثار، با اشاره به این که امام^(ره) ایجاد بنیاد شهید را برای تداوم راه شهدا و فراموش نشدن آ‌ن‌ها، درنظر داشت، بیان کرد: علی‌رغم این موضوع، بنیاد شهید به این مسائل کم‌توجهی می‌کند و فعالیت‌هایش کم است.

وی افزود: بعدها، معاونت پژوهش را در موقع حضورم در بنیاد، راه اندازی کردیم که بالغ بر 6 میلیون اثر در آن‌جا نگهداری می‌شود که در حال حاضر، متأسفانه جز نگهداری، استفاده دیگری از آن‌ها، نمی‌شود.

جوزی اضافه کرد: بعد از جمع‌آوری آثار شهدا، به این نتیجه رسیدیم که باید در بهشت‌زهرا^(س) مستقر شویم چراکه بعد از ارتحال امام^(ره) بیش‌تر مراسم‌ها، به این مکان، منتقل شده بود.

طرح  یکسان سازی گلزارها، تخریب هویت تاریخی شهدا بود

جوزی با اشاره به طرح یکسان‌سازی گلزارهای شهدا، بیان کرد: این طرح، در واقع، اصالت و هویت فرهنگی گلزارها، را نابود کرد، هرقدر هم که ما اعتراض کردیم، صدایمان به جایی نرسید.

وی در همین باره ادامه داد: در ادامه این طرح می‌خواستند مثل کشته‌های جنگ جهانی قبور 27 هزار و 100 شهید بهشت زهرا^(س) را که سنگ نوشته‌های آنان خودش یک تاریخ و اتفاق مهم است، یکسان‌سازی کنند. در مقابل این اقدام هر چقدر می‌گفتیم کسی حرف ما را قبول نمی‌کرد تا این‌که پیشنهاد دادیم این طرح را روی قطعه 41 شهدای گمنام انجام دهند تا بازخورد را ببینند و در نهایت بعد از صرف میلیاردها تومان هزینه، پارکی تحویل ما دادند که محمل قدم زدن دخترها و پسرها شده است.

 این فعال حوزه دفاع مقدس، افزود: در نهایت، در اعتراض به این کار، مردم را در جریان این اقدام شهرداری و بنیاد شهید قرار دادیم و کار به مناظره و و رأی دادگاه کشید که قرار شد، موافقت خانواده شهدا را بگیرند.

وی ادامه داد: من با این کار هم مخالف بودم، چون بدون دادن اطلاعات کافی به خانواده‌های شهدا، نظرخواهی عملی نبود، حتی خیلی از خانواده‌ها فوت کرده بودند و ضروری بود که کار کارشناسی انجام شود، چرا که هر سنگ‌مزاری برگی از تاریخ ماست که بسیار مستند است، بخصوص که بیش‌تر آثار شهدای انقلاب تقریبا رو به محو شدن است.