سرویس سیاست حلقه وصل - رهبر معظم انقلاب- مهر ۹۴- در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور، شروط ۹ گانه ای را درخصوص اجرای برجام مطرح کردند. در بخشی از این نامه تاکید شد: «از آنجا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریمهای ظالمانه اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرائی شدن آن در برجام به بعد از اقدامهای ایران موکول گردیده، لازم است تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرفهای مقابل، تدارک شود، که از جملهٔ آن اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتّحادیهٔ اروپا مبنی بر لغو تحریمها است. در اعلام اتّحادیهٔ اروپا و رئیس‌جمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریمها بکلّی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر این‌که ساختار تحریمها باقی خواهد ماند، به‌منزلهٔ نقض برجام است».
در بخش دیگری از این نامه تاکید شد: «در سراسر دورهٔ هشت‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساختهٔ تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبهٔ مجلس، اقدامهای لازم را انجام دهد و فعّالیّتهای برجام را متوقّف کند».
در بند ۳ «قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» مصوب مهرماه سال ۱۳۹۴ مجلس شورای اسلامی آمده است: «دولت موظف است هرگونه"عدم‌پایبندی" طرف مقابل در زمینه لغو مؤثر تحریمها یا بازگرداندن تحریمهای لغوشده و یا "وضع تحریم تحت هر عنوان دیگر" را به‌دقت رصد کند و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف نماید و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد به‌طوری‌که ظرف مدت دو سال ظرفیت غنی‌سازی کشور به یکصد و نود هزار سو افزایش یابد».
موارد مذکور تنها بخشی از شروط ۲۸ گانه خطاب به دولت درخصوص اجرای برجام است. شروطی که متاسفانه دولت در اجرای آن قصور و تقصیرهای فراوانی داشته و دارد.
از نقض فاحش تا خروج از برجام
برجام از اولین روز اجرا در دی ماه ۹۴ توسط دولت اوباما به صورت فاحش نقض شد. نقض فاحش برجام در دولت ترامپ نیز ادامه یافت. عهدشکنی آمریکا تا جایی پیش رفت که رسماً در اردیبهشت ۹۷ از توافق هسته‌ای خارج شد.
مقامات ارشد دولت در پاسخ به خروج آمریکا از برجام اعلام کردند که واکنش ایران، غیرقابل تصور، دردناک و پشیمان کننده خواهد بود. در همین راستا «عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه- اسفند ۹۶- همزمان با زمزمه مقامات آمریکایی مبنی بر خروج از برجام گفت: «اگر آمریکا خارج شود، ما هم از توافق خارج می‌شویم، لذا به اروپایی‌ها هم گفتیم اگر نتوانند آمریکا را در برجام حفظ کنند، ایران هم از برجام خارج خواهد شد».
اما پس از خروج امریکا از برجام، روحانی در اظهارنظری تأمل برانگیز گفت که یک موجود مزاحم از برجام رفت و ایران، برجام منهای آمریکا را با دیگر اعضای ۱+۵ و از جمله اروپا ادامه می‌دهد!
از ۱۱ تعهد برجامی تا کانال توهین آمیز اینستکس
قرار بود اروپا نهایتاً ظرف چند هفته درباره اجرای تعهدات برجامی خود و احقاق حقوق برجامی ایران تضمین بدهد. ماه‌ها گذشت، اروپایی‌ها در واکنش به عهدشکنی آمریکا به ابراز تأسف بسنده کرده و در مقابل تاکید کردند که ایران باید بدون هیچ چشم داشتی یکطرفه به تعهدات خود ادامه دهد.
اروپا ۱۱ تعهد در برجام داشت که خرید نفت ایران و پرداخت نقدی پول نفت در کنار برقراری مبادلات بانکی و مبادله کالاهای تحریمی با ایران از جمله آن بود. طرف اروپایی بدون توجه به تعهدات خود، در ابتدا این تعهدات را کانالی موهوم به نام «اس پی وی» تقلیل داد و در مرحله بعد، این کانال به کانال پرداخت اینستکس تقلیل پیدا کرد.
اعضای اروپایی برجام طبق سازوکار اینستکس، به هیچ عنوان از ایران نفت نمی‌خرند و تبادلات بانکی را نیز برقرار نمی‌کنند؛ بلکه صرفاً از طریق این کانال، در ازای خرید نفت ایران توسط کشورهای غیراروپایی، به جای پرداخت پول، در اقدامی توهین آمیز صرفاً غذا و دارو (اقلام غیرتحریمی آمریکا) را در اختیار ایران قرار می‌دهند!
نکته قابل توجه اینجاست که اروپا حتی همین وعده نسیه و توهین آمیز را هم انجام نداد و آن را موکول به اقدام نقد ایران در اجرای دستورات FATF کرد.
ضرب الاجل برجامی
یکسال از خروج آمریکا از برجام سپری شد. ایران در سالگرد خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با اعلام ضرب الاجل برجامی، مهلتی ۶۰ روزه به اروپا داد و همزمان با این ضرب الاجل، تعهدات برجامی خود را نیز کاهش داد.
این اقدام- هر چند دیرهنگام و حداقلی بود اما- شوک بزرگی به آمریکا و اروپا وارد کرد. آمریکا ابتدا به لاف زنی درباره گزینه نظامی اقدام کرد و در ادامه واسطه‌ها- یا به عبارتی دلال‌ها- را به تهران فرستاد.
مقامات دولت ترامپ که پیش از این در نمایشی مضحک برجام را بدترین توافق تاریخ نامیده بودند، پس از اعلام ضرب الاجل تاکید کردند که ایران نباید از برجام خارج شود. این اقدام واشنگتن بیش از پیش ثابت کرد که مخالفت نمایشی ترامپ با برجام، صرفاً ترفندی برای تحمیل برجام های بعدی است.
همزمان با ضرب الاجل برجامی، دولتمردان اظهارات متعددی بیان کردند. اما متاسفانه روح حاکم بر این اظهارات، ارائه تضمین به طرف اروپایی بود. اقدامی که بجای ضریب دادن به ضرب الاجل، از تاثیرگذاری آن می‌کاست.
دولتمردان بجای بکارگیری ادبیات طلبکارانه نسبت به طرف اروپایی، با ادبیاتی منفعلانه اعلام کردند که به محض آنکه حرکتی از جانب اروپا مشاهده شود، ایران بلافاصله ضرب الاجل را متوقف کرده و به شرایط پیش از ضرب الاجل برمی گردد!
در آخرین نمونه، روحانی- ۱۳ شهریور- علیرغم سپری شدن ۱۲۰ روز از ضرب الاجل برجامی و ۱۶ ماه از خروج آمریکا از برجام و ۵۰ ماه از امضای برجام، در جلسه هیات دولت در اظهارنظری تأمل برانگیز گفت: «فرصت ۲ ماهه دیگری برای بازگشت به تعهدات، مذاکره وتوافق پیش روی اروپاست».
متاسفانه این رویکرد هیچگاه به امتیازگیری ایران از طرف اروپایی منجر نخواهد شد. دولت باید رفتار برجامی خود را به شکلی اساسی تغییر دهد.
مقامات دولت بارها اعلام کرده‌اند که اروپا به تعهدات برجامی خود عمل نمی‌کند. علت مشخص است. علت اصلی این رفتار اروپا، امتناع دولت آقای روحانی در اجرای اقدام متقابل در واکنش به رفتارهای گستاخانه اروپاست.
آمریکا و اروپایی‌ها تنها زبان اقتدار را می‌فهمند. به عبارت دیگر، این اقتدار است که احترام می‌آورد، نه انفعال.