تهران: فاجعه منا نباید به عرب‌ستیزی و ملی‌گرایی افراطی منجر شود

سرویس دریچه: نشست «بررسی زمینه‌های بروز فاجعه منا و پیامدهای آن» عصر دیروز (یکشنبه 12 مهر) با حضور ابراهیم فیاض، پژوهشگر و استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

فیاض طی سخنرانی خود ابتدا درباره اهمیت و زیبایی‌های مناسک مذهبی در بین همه ادیان نظیر ایام حج و عید پاک مسیحیان توضیحاتی داد و گفت: متأسفانه امسال و سال‌های گذشته یکی از زیباترین مناسک مسلمانان در منا به فاجعه‌ تبدیل شد و مردم را عزادار ساخت، در این نشست تصمیم دارم به ریشه یابی این مسائل بپردازم.

وی در ادامه یادآور شد:‌ امام علی(ع) در خطبه دوم نهج البلاغه می‌فرمایند که یکی از تجلیات توحید در ایام حج است پس نظام نشانه شناسی توحید با تمام ابعاد آن در حج خلاصه می‌شود. مرحوم شریعتی تنها کتابی را که با دستخط خود می‌نویسد، حج است و جلال آل احمد نیز پس از رفتن به حج تبدیل به انسان دیگری می‌شود بنابراین حج نشانه بزرگی در اسلام محسوب می‌شود اما وهابیتی که کاملاً ضد نشانه شناختی است با این مناسک مسلمانان در ایام حج مشکل دارد و نمی‌تواند آن را هضم کند.

فیاض درباره ویژگی‌های خاص وهابیت گفت: وهابی‌ها تلاش دارند به زبان حجاز قدیم و بت‌پرستی قبیلگی و ضد عقلی، تمدنی و شهری خود باز گردند به همین دلیل هم هست که وهابیت علاقه به مناطق بیابانی دارند. اسلام وهابیت اسلام روشنفکری قرن نوزدهمی نظیر بهاییت است بنابراین با همین ساختار هم هست که پذیرش شرایط حج برایشان دشوار است.

وی با تأکید بر اینکه وهابیت و آل سعود از ابتدا نیز بحث حج را در این ایام بالاجبار پذیرفتند، گفت: خود داعش بارها اعلام کرده که قصد دارد خانه خدا را خراب کند و آن را نماد شرک و الحاد می‌داند، وهابیت اگر می‌توانست کاری می‌کرد که مردم اصلا به حج نیایند به همین دلیل هم در مناسک حج با مردم به پرخاش و ارعاب و حتی حالت مسخره برخورد می‌کنند و شنیده‌ام که شرطه‌هایشان می‌گویند که این مردم بیکار هستند که چنین اعمالی انجام می‌دهند!

این استاد جامعه شناسی دانشگاه که ادعا دارد تا به حال به حج نرفته است و مباحثش براساس تحقیقات و شنیده‌ها است، توضیح داد: با توجه به شرایط جوامع سرمایه داری همه مردم علاقه مند هستند و تمایل دارند که به مناسک حج بروند و این وهابیت نمی‌تواند چنین جمعیتی را تحمل کند و ارتباطات میان فرهنگی بین دیگر فرهنگ‌ها و فرهنگ اعراب داخل عربستان فراهم شود یکی از دلائل تأیید چنین امری نیز نبود خط راه آهن در عربستان است، عربستان خط راه آهن در کشور خود نمی‌کشد تا همه زوار به سرعت با هواپیما بیایند و بروند و شرایط برایشان کنترل بیشتری داشته باشد درحالیکه با خط راه آهن ارتباطات بین فرهنگی زیادی بین مردم ملل مختلف فراهم می‌شود.

وی با بیان اینکه مناسک حج نظام قبایلی داخل عربستان را تهدید می‌کند چرا که نظام بازی است که همه مردم بی رنگ و مشترک با هم حضور می‌یابند درحالیکه این شرایط با نظام بسته عربستان جور در نمی‌آید، گفت: برعکس همه جای دنیا که کشورها دوست دارند گردشگران از مکان‌های دیدنی و مقدس آنها بازدید کنند اعراب چنین علاقه‌ای ندارند و از شرایط ایام حج کلافه می‌شوند و تنها ویزای شهرهای مکه و مدینه را به مردم کشورها می‌دهند حتی سالی که به بهانه برائت از مشرکین در ایام حج کشتار راه انداختند نیز به عمد این کار را کردند.

فیاض در ادامه تأکید کرد: با همه این اوصاف حج برای عربستان یک تحمیل است که نه می‌تواند آن را رها کند و نه آن را به خوبی اجرا کند هرچه هم جلوتر می‌رود این فشارها زیادتر می‌شود چرا که ساختار ذهنی، سیاسی و اجتماعی عربستان اجازه نمی‌دهد تا همه با هم در ارتباط باشند، مردمی هم که هر سال از مناسک حج باز می‌گردند با مریضی‌ها  و مشکلات بسیار از مشکلات جسمی، روحی، بهداشتی و ... باز می‌گردند و دچار بحران‌های فراوان می‌شوند.

وی افزود: نکته‌ای که اینجا باید تأکید کنم شرایط خاص خاورمیانه از قرن نوزدهم و ورود یکباره به قرن بیست و یکم است و این امر بحران‌های زیادی را تا مرحله فروپاشی به خود می‌بیند و این فروپاشی‌ها از اجتماعی تا سیاسی و مذهبی را در بر می‌گردد.

وی افزود: امروز مشاهده می‌کنیم که خشونت در جامعه نسبت به عربستان بالا گرفته است، حتی سیاست‌های ما نیز در برخورد با اعراب دچار مشکل است ،ما خودمان هم با فضای حج برخورد درستی نداشتیم و از سال 66 که برای حجاج ما اتفاقاتی افتاد و در ایام حج کشتار راه افتاد، تا الان تئوری مشخصی برای این موضوع طراحی نکرده‌ایم.

فیاض توضیح داد: ما هنوز هم نتوانستیم در ایام حج یک فضای بازی فراهم کنیم تا مسلمانان با هم در ارتباط باشند و این ارتباط به بحث‌های جدی نیانجامد! بنابراین امروز ملی‌گرایی و عرب ستیزی و ایمان ستیزی امروز در جامعه فراوان شده است، هر جا که می‌رویم خشونت علیه اعراب دیده می‌شود، حتی گاهی صدا و سیما هم به این امر دامن می‌زند و حج‌ستیزی به صورت غیر مستقیم در حال تبلیغ است! متأسفانه علت این امر هم درک ضعیف از مناسک حج و تحلیل‌های نادرست از این شرایط است.

این استاد جامعه شناسی ضمن نقد رسانه ملی مدعی شد: صدا و سیما ابتدا این فاجعه را سانسور کرد و سپس ناشیانه شروع به گزارش ماجرا کرد، به طوریکه نفرت عمومی از اعراب پدید آورد، مردم هم در این اثنی رها هستند چرا که موضع گیری‌های رسانه‌ای کاملاً بی خلاقیت و با بیشترین بحران‌های اجتماعی با این موضوع همراه بود و  که قدرت درک درست را نداشتیم تا بدانیم برنامه‌ها را چطور هدایت کنیم.

وی گفت: پارادایم حج باید در ایران تغییر کند و اینطور نمی‌توان با خشونت و پرخاشگری پیش رفت، باید یک شورای عالی گردشگری به ریاست رییس جمهور تأسیس کنیم تا برای حج هر سال برنامه‌ریزی داشته باشند و برای گردشگری در دیگر کشورها نیز به همین منوال مطالعات عمقی کند تا بهداشت روانی، جسمانی و ... مردم تأمین شود، بنابراین با فحش‌دادن به عربستان کاری از پیش نمی‌رود.

فیاض در پایان اظهار داشت: برای از بین بردن برخی از این مشکلات در سال‌های اخیر نیاز به یک سیستم حمل و نقل بین‌المللی در عربستان، ساخت راه آهن، هتل با همکاری پیمانکاران ایرانی و تسهیل شرایط اسکان زائران هستیم که اینها هر کدام فعالیت زیادی را می‌طلبد.