تهران: مصائب تولید مستند دفاع مقدسی/ هنر باید دوباره مردمی شود

سرویس معرفی: سی و نهمین نشست فیلمسازان جوان سینمای انقلاب اسلامی، با بررسی فعالیت‌های مردمی پشت جبهه و با نمایش مستند «گروه کوچک ما» با حضور کارگردانی فرود عوض‌پور و دکتر والی‌زاده از اعضای گروه سرود نوجوانان لرستان در دوران جنگ تحمیلی برگزار شد.

این مستند به کارگردانی فرود عوض‌پور، موفق به دریافت فانوس پنجمین جشنواره مردمی فیلم عمار در بخش حرکت‌های خودجوش مردمی شده بود.

مستند «گروه کوچک ما» در مورد یک گروه از نوجوانان استان لرستان است كه با شروع جنگ تحميلی گروه سرود تشكيل داده‌اند و با حضور در مناطق عملياتی و پشت جبهه‌ها در جهت افزایش روحیه رزمندگان تلاش می‌کردند.

نقش آفرینی 12 ساله ها با سلاح سرود در جنگ

دکتر والی زاده از اعضای گروه سرود نوجوانان لرستان در زمان جنگ تحمیلی در این نشست، گفت: جنگ زوایای مختلفی داشت، جنگ، تنها آنهایی که سلاح به دست داشتند، نبود بلکه آنهایی هم که خانواده‌هایشان در پشت جبهه فعالیت داشتند و فضای اجتماعی را آماده می‌کردند، جزو جنگ بودند.

وی ادامه داد: این گروه سرود که میانگین سنی آن‌ها 12-13 سال بیشتر نبود، از سال 64 تا پایان جنگ در فضای جنگ با هنر شعر و موسیقی در خدمت جنگ بود، به طوری‌که در همه اعزام‌ها، تشییع پیکر شهدا و فضای قبل از عملیات که فضای حسی و هیجانی که باید شکل می گرفت، حضور داشت.

والی‌زاده افزود: استاد عیسی سپهوندی که از موزیسین‌ها و هنرمندان شناخته شده غرب کشور بود، این گروه سرود را تشکیل داد و چون از ما شناخت داشت و دنبال استعدادها بود تا در فضای حرفه‌ای‌تری کار شود، از من هم برای حضور در گروه سرود، دعوت کرد و من از اوایل سال 65 در همه اجراها و فعالیت‌های گروه، اعم از مناطق عملیاتی یا پشت جبهه حضور داشتم.

ماجرای اجرای سرود در ورزشگاه آزادی

والی‌زاده درباره اجرای شاخص گروه در استادیوم آزادی، هنگام اعزام لشکر محمد رسول الله(ص) بیان کرد: در سال 65 اعلام شده بود که سال سرنوشت‌ساز جنگ است و قرار است نتیجه جنگ، مشخص شود، بنابراین عملیات‌های کربلای 4 و 5 در دستور کار قرار گرفت، اما قبل از اعزام رزمندگان مقرر شده بود که آن‌ها در ورزشگاه آزادی حاضر شوند و پس از آن به مناطق عملیاتی فرستاده شوند.

وی ادامه داد: با توجه به این که قرار بود فضای حماسی شکل بگیرد، سراغ گروه ما آمدند و ما همراه با سپاه 100هزار نفری لشکر محمد رسول الله(ص) به جبهه‌ها اعزام شدیم ولی آن روز، گروه ما از ساعت چهار و نیم صبح تا بعد ظهر ـ که همه سخنرانی‌ها و رژه اجرا شد ـ بدون پذیرایی بیش‌تر از 10 ساعت برنامه برای ایجاد فضای حماسی اجرا کرد.

این عضو گروه سرود نوجوانان لرستان افزود: اجرای ورزشگاه آزادی، مهم‌ترین اجرای این گروه بود که بعد از اجرا، در مطبوعات و رسانه‌های آن موقع هم بازتاب زیادی داشت و الان هم تصویری از آن به شکل تندیسی بزرگ در ایستگاه مترو امام خمینی(ره) نصب شده است.

تصاویر گروه سرود؛ از پشت جلد دفاتر تا تیتراژ خبر سیما

والی‌زاده در بخش دیگری از سخنانش، اظهار داشت: تعدای از تصاویر اجرای گروه سرود در ورزشگاه آزادی، پشت جلد برخی از دفترچه‌ها چاپ شده است و و لحظاتی از این اجرا، سال‌ها بخشی از شروع اخبار شامگاهی بود و سال‌های سال با آن اجرا و تصاویر، ما را می‌شناختند.

با سلاح سرود می جنگیدیم

والی زاده درباره شهرت و شناخت مردم از این گروه سرود، بیان کرد: آن سال‌ها، سال‌های کسب رزومه و ایجاد شهرت نبود، فقط حس می‌کردیم که خداوند عنایتی کرده و ما می‌توانیم هنرمان را به جامعه عرضه کنیم، یعنی زیبایی و حظ درونی ما به این سمت بود که ما هنری داریم که جامعه به آن نیاز دارد و این برای ما قشنگ بود، اما از این‌که همه ما را می‌شناختند، لذت نمی‌بردیم، لذت ما اجرای کار بود، این‌که هنر ما دیده شده و موثر بود.

عضوگروه سرود سال‌های دفاع مقدس ادامه داد: فکر می‌کردیم در سنین 12-13 سالگی که کسی تفنگ به دست ‌نمی‌گیرد، ما می‌توانیم با زبان هنرمان، سهمی در جنگ داشته باشیم.

هنر باید دوباره مردمی شود

والی زاده در قسمت دیگری از سخنانش، در خصوص دیدار اعضای گروه سرود با مقام معظم رهبری، گفت: بعد از حضور رزمندگان لشکر محمد رسول الله(ص) در ورزشگاه آزادی، خدمت ایشان که رییس جمهور بودند رسیدیم و رهبری، چند دقیقه به طور ویژه، درباره گروه و مرحوم سپهوندی صحبت کردند و با اشاره به نقشه هنر در جامعه، از گروه قدردانی کردند و این ارزشمند است کسی که در جایگاه کلان مدیریت کشور قرار دارد، متوجه ارزش هنر و ارزش کار یک گروه سرود کوچک باشد.

والی زاده تصریح کرد: حضور در این جلسه برای ما هدیه بود و به غیر از این، چفیه و سربند هم، جزء هدایای این دیدار بود.

عضو گروه سرود نوجوانان لرستان، اظهار داشت: ماهیت انقلاب اسلامی با فرهنگ و هنر یک رابطه مستقیم داشت و در واقع هنر در تمام زوایای دفاع مقدس، قابل مشاهده بود. به طور کلی، زبان انقلاب اسلامی یک زبان هنر بود، هنری که مردمی بود و مردم با ساده‌ترین شکل تراکت درست می‌کردند، شعار دیواری می نوشتند و سرود پخش می‌کردند.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر نقش گروه‌های سرود کم‌رنگ شده است، ادامه داد: متاسفانه بخشی از این ارزش‌ها را در پستوی ذهنمان فراموش کردیم که لازم است دوباره به سمت آن‌ها برگردیم که همان ادبیات ابتدای انقلاب و سالهای دفاع مقدس است.

استاد سپهوندی فقط معلم هنر نبود

والی زاده در مورد مرحوم عیسی سپوندی استاد گروه سرود، بیان کرد: استاد سپهوندی تنها یک هنرمند و استاد هنری نبود، بلکه یک معلم اخلاق هم بود کسی که اتفاقأ به نقش تربیتی بیشتر از اجرای هنری صرف اهمیت می داد، به طوری که ما، بچه‌های سرود فکر می‌کردیم در یک کلاس تربیتی داریم کار می‌کنیم بعد یک هنر هم می‌آموزیم.

وی خاطرنشان کرد: عموم بچه های این گروه سرود، امروز در جامعه آدم های موفقی هستند، چندین مدیر رسانه، روحانی و استاد برجسته داریم و هیچ یک هم با اینکه حتی استاد دانشگاه شدند سهمیه ایثارگری و رزمندگی ندارند ولی افتخار می‌کنیم آدمهای بی تفاوتی نسبت به تاریخ و جامعه کشورمان نبودیم.

گروه‌های سرود با هم رقابت می‌کردند

والی زاده در خصوص شکل گیری گروه سرود آباده به عنوان رقیب آنها گفت: گروه ما بدون اغراق معروف‌ترین گروه هنری دانش آموزی در فضای عملیاتی آن زمان بود و همان موقع گروه آباده با اجرای زیبای «مادر» یک دفعه گل کردکه بعد از رقابتی بین ما شکل گرفت و گروه سرود آباده هم شناخته شد.

وی ادامه داد: اوج این رقابت، مسابقات رامسر بود که ما دوسال گروه اول کشور شدیم ولی در سال سوم، بچه های آباده، اول شدند که هضم این مسئله برای ما دشوار بود، در نهایت مسئولان که نمی‌خواستند دل ما را بشکنند، گفتند: آباده گروه اول و شما گروه برتر هستید و با یک ساعت مچی ما را قانع کردند.

وی در پایان سخنانش گفت: با توجه مرحوم استاد سپهوندی، سه تا از کارهای گروه ما درباره مقام مادر شهید بود که گروه آباده نیز در آن زمان با این مضمون ماندگار شد.

علت نام‌گذاری؛ گروهی کوچک با کارهایی بزرگ

در ادامه این نشست کارگردان مستند «گروه کوچک ما» سخنان خود را با بحث در خصوص نامگذاری مستند آغاز کرد. فرود عوض پور، گفت: اتفاق‌های جالبی در طول تولید این پروژه افتاد و بارها اسامی مختفی مطرح شد، اعضای این گروه، چون کوچک و کم سن و سال بودند و تعدادشان هم کم بود، این اسم انتخاب شد، گرچه این گروه کوچک کارهای بزرگی که انجام دادند که ماندگار شدند.

عوض پور با اشاره به اینکه این مستند هنوز بعد از گذشت دو سال از تولیدش فرصت اکران عمومی پیدا نکرده است، اضافه کرد: در اجراهای این گروه می بینیم که بعد از سال دوم، زبان کارهایشان بین الملی می شود و در مجموعه 70 دقیقه‌ای این مستند به اجراهای عربی کاملا پرداخته شده است و این بخاطر ارتباط با مخاطبین عرب زبان جنگ بود و بعد از آن نیز کارها به زبان انگلیسی هم اجرا شد تا مخاطب جهانی هم در نظر گرفته شود.

آغاز راه ؛ فرآیند سه ساله تولید مستند

کارگردان مستند گروه کوچک ما درباره انگیزه ساخت این مستند، گفت: من عاشورای سال 64 به جبهه رفتم و در موقعیت شهدای حاج عمران در مقری مستقر شدیم که آنجا خیلی وقت اضافه داشتیم و کلاسهای مختلف می گذاشتند، اما این روند خسته کننده شده بود تا اینکه یک روز به ما گفتند که امروز بعد ظهر غافلگیر می شوید و یک برنامه خوب داریم.

وی ادامه داد: غروب همان روز بود که یک گروه سرود و یک گروه نمایش اجرا کردند و از آنجا همان تصویر در ذهن من مانده بود و سال ها بعد این گروه را در مدارس و موقعیتهای مختلف دیدم

عوض پور افزود: بعد از گذراندن دوره عکاسی و فیلمسازی در سالهای 65 و 66، در سینمای جوان شروع به فیلمسازی کرده بودم و با این بچه ها در ارتباط بودم ولی نمی دانستم که همان بچه ها هستند. به عنوان مثال یک کار انیمیشن ساختم که آقای دکتر سلیمانی تیتراژ آن را کارکرده بود و یک تئاتر که آقای حبیب سلیمانی کار تهیه آهنگ آن را انجام داده بود و یک کار در تلویزیون را آقای رحمتی زحمت آهنگ را کشیده بود.

وی ادامه داد: بعد از ورود به دانشگاه در سال 72، یک شب مهمان آقای دکتر سلیمانی در حال مرور خاطراتش بودیم که عکسی از این گروه دیدم و از آقای سلیمانی پرسیدم که آیا اعضای این گروه را می‌شناسد که وی شروع به معرفی گروه کرد. از آن موقع بود که به صورت جدی به تولید این پروژه فکر کردم تا اینکه در مراسم ختم مرحوم سپهوندی صحبت شد تا هر یک از دوستان هر عکسی و مطلبی از این گروه دارند به من برسانند تا آنها را برای تولید مستند ارزیابی کنم.

این مستندساز افزود: آقای سلیمانی همه فیلم ها را به من داد و بعد از آماده سازی طرح کار، آن را به موسسه روایت فتح دادم که خیلی استقبال شد اما بخاطر جابجایی های آن موقع موسسه روند آن خیلی طول کشید بنابرین طرح برای شبکه اول فرستادیم که در آنجا هم درگروه حماسه تصویب شد اما موسسه روایت فتح مجددا تماس گرفت و کار با حمایت آنها شروع شد.

عوض پور خاطرنشان کرد: وقتی کار را شروع کردم متوجه شدم منابع کمی در دست دارم به همین خاطر از خوزستان گرفته تا لرستان، مراکز آرشیو صدا و سیما، جام جم و خیلی جاهای دیگر را زیر و رو کردم که این یکی از مشکلات و معضلات موجود برای افرادی است که می خواهند در حوزه دفاع مقدس فعالیت کنند.

وی ادامه داد: از سال 89 تا92 به مدت سه سال کار مستند ادامه داشت که چون در داخل تدوین عکس یا صدای جدیدی پیدا می شد کار تدوین هم، شش، هفت ماه طول کشید.

مصائب تولید مستند دفاع مقدسی

عوض پور درباره کم توجهی به هنرمندان و فیلمسازان حوزه دفاع مقدس اظهار کرد: قشر هنرمند براساس تصوری که از فضای دفاع مقدس دارند، وقتی وارد این فضا می‌شوند، با موانع زیادی مواجه می شوند که فرد را به این نتیجه می‌رساند که کار اول آخر شما دفاع مقدس بشود.

وی اضافه کرد: یک مسئله دیگر، کمبود منابع دسته بندی شده در این حوزه است، من برای تولید این مستند بیشتر عکس ها را از آقای کندی که با دوربین شخصی خود عکس گرفته بودند تهیه کردم اما وقتی از موزه نشر و حفظ آثار دفاع مقدس پیگیر شدم متوجه شدم خود آنها به منابع نیاز دارند و هاردم و کارهای مختلفی را که در دست تولید داشتم به آنها دادم تا استفاده کنند ولی گفتند: ما حالا بعدا ازت می گیریم فعلا هارد نداریم!

عوض پور در همین باره ادامه داد: به مسئولان موزه نشر و حفظ آثار دفاع مقدس پیشنهاد دادم که دوربین آقای کندی را در موزه بگذارند چون وی که با این بچه ها سرود اجرا می‌کرده است از آنها عکس هم تهیه می‌کرده است و علی رغم اینکه در بعضی اجراها شاید سه دوربین موجود بوده است ولی از آنها تصاویری در دست نیست.

سوژه های ساخته نشده زیادند

وی در پاسخ به این سوال که آیا مطالبه گری بود یا خیر اظهار کرد: بعد از این پروژه اتفاق های خیلی خوبی برای من افتاد و به شخصه به نوعی در تولید آرشیوی و حدود 4 ، 5 کار فیلم آرشیوی ساختم. رابطه تاریخی ایران و مصر بواسطه نامگذاری خیابان های تهران زندگی شهید سلیمان خاطر فقط بر اساس آرشیو ساختم.

کارگردان مستند «گروه کوچک ما» با اشاره به اینکه در حال حاضر دسترسی به منابع آرشیوی بهتر شده است، گفت هنرمندان پر ایده‌ای داریم که می توانند در همان استان خودشان حتی استانهای شرقی که بی ارتباط با جنگ نبودند و قهرمانان زیادی دارند اثر هنری تولیدی کنند اما کمتر به این موضوع توجه می کنند که این به خاطر این است که فکر می کنیم مدیران ما باید دنبال هنرمندان بروند.

عوض پور با اشاره به فردی که تمام شعارهای انقلاب را بر روی دیوار اتاقش خوش نویسی کرده و مادرش هم آنها را پاک نکرده است، بیان کرد: بخش اصلی برای کار کردن مدیران هستند، آنها باید بخواهند در این حوزه وارد شوند در حالی که براساس سلایق شخصی عمل می کنند، مثلا اسم این شعارنویس را به عنوان یک سالن آمفی تأتر می گذارند و وقتی مدیر عوض می شود اسم سالن هم عوض می شود.