بازار گرم «مستندنگاری» در صنعت نشر

به گزارش حلقه وصل: در سال‌های اخیر استقبال از ناداستان‌ها، جستارها و مستندنگاری‌ها در ادبیات، چه از طرف نویسندگان و چه از طرف مخاطبان مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است. تا جایی که اگر روزی نوقلمان برای کارگاه‌های داستان و رمان صف می‌کشیدند، اکنون بازار کارگاه‌های روایت‌نویسی و جستارنویسی حسابی گرم است. این نکته را نه صرفا از روی مشاهدات کلی بلکه آمارها بیان می‌کند؛ چنان که در مهم‌ترین جایزه ادبی کشور یعنی جایزه جلال بخش مستندنگاری بعد از رمان، پراثرترین بخش این جایزه بوده است و این با مستندنگار و روایت‌نویس بودن جلال آل احمد تناسب دارد. 

مستندنگاری در ایران سال‌ها پیش با روایت حوادث سال‌های دفاع مقدس آغاز شد اما امروز گسترده‌تر شده و پایش به سایر حوزه‌ها به ویژه در حوزه اجتماعی باز شده است.

هرچند که از طرف مخاطبین این حوزه مورد استقبال است، نویسندگان این حوزه تقاضا دارند که توسط سازمان‌ها بیش از پیش به رسمیت شناخته شوند. چندی پیش محمدحسن یادگاری نامزد بخش مستندنگاری جایزه جلال نیز با توجه به حضور پررنگ نویسندگان در بخش مستندنگاری جایزه جلال به خبرنگار فارس گفت: جوایز و جشنواره‌های بیشتری را در بخش مستندنگاری نیاز داریم. 

او حتی پیشنهاد داد سازمان‌ها و ارگان‌هایی مانند شهرداری و نیروی انتظامی می‌توانند بحث مستندنگاری آسیب‌های اجتماعی و یا جنایی را مطرح کنند و به نویسندگان سفارش کار دهند.

گلعلی بابایی یکی از پیشکسوتان مستندنگاری و نویسندگان تاریخ شفاهی دفاع مقدس است که در هفدهمین دوره جایزه جلال نامزد این بخش بوده و علاوه بر آن در مراسم اختتامیه به پاس قدردانی از زحمات او در این حوزه، از او تقدیر شد. 

این نویسنده با اشاره به استقبال نویسندگان از مستندنگاری گفت: ضمن احترام به ادبیات خلاقه و اذعان به اینکه این گونه از ادبیات، بیشتر از گونه‌های دیگر در بطن جامعه جریان‌سازی می‌کند، اعتقادم بر این است که امروزه مستندنگاری، خاصه مستندنگاری دفاع مقدس پیشرو در ادبیات معاصر است و تنوع موضوعات در آن جای کار فراوانی را برای نویسندگان ایجاد کرده است.

این نویسنده به تنوع آثار در بخش مستندنگاری جایزه جلال اشاره و بیان کرد: این اتفاق نشان می‌دهد که بخش مستندنگاری نیازمند بازنگری است.

چرا که تنوع موضوعات در این گروه تصمیم‌گیری‌ها را برای داوران مشکل می‌کند. کما اینکه  دکتر کوثری دبیر محترم علمی هم در نشست خبری اعلام کردند که در حوزه مستندنگاری آثار متفاوتی داریم که همه یکدست نیستند و باید بخش‌هایی از آن‌ها به جشنواره‌های دیگر سپرده شوند. و این به معنی لزوم بازنگری و تغییر پارامترهای موجود در این بخش است. 

طبعا مانند هر امر تازه و بدیعی، این مسیر و این گونه نیز با آزمون و خطاهایی همراه است. اگرچه از حیث موضوعات این بخش پیشرفت چشمگیری داشته است اما از لحاظ قلم و سبک نگارشی می‌تواند جای رشد داشته باشد. چنان که این مطلب در جایزه ادبی جلال امسال نیز نمود داشته است.

مسعود کوثری دبیر هفدهمین دوره جایزه جلال در مراسم اختتامیه جایزه جلال در بخشی از بیانیه این جایزه درمورد بخش مستندنگاری گفت: مستندنگاری می‌تواند این گونه را به قالب ادبی خواندنی تبدیل کند، گرچه هنوز در این حوزه ضعف قلمی برای خواندن و پیگیری آثار مشهود است. سبک نوشتن توصیفی و انتقاد در این قالب محدود است.

با وجود کم و کاستی‌ها، بازار مستندنگاری‌ها و ناداستان‌ها گرم است؛ گویی مخاطبان و نویسندگان، دیگر از خیالات دست کشیده و بیشتر تمایل به واقعیت‌ها و صحنه‌های حقیقی زندگی دارند. مستندنگاری به واسطه لمس حقیقت و تجربه زیسته، همدلی بیشتری را برای مخاطب فراهم می‌آورد؛ چیزی که شاید نقطه گم شده در بیشتر آثار ادبی ما است. 

بدیهی است که با جدی گرفتن این حوزه و پرورش دادن قلم نویسندگان آن، می‌توان این بخش را بیش از پیش توسعه داد و تنور آن را گرم‌تر از قبل کرد.