مسجدی که با راه‌اندازی مرکز نوآوری و شتابدهی، جوانان را به خانه خدا آورد+عکس

به گزارش حلقه وصل: این روزها فعالیت و کار مراکز نوآوری و شتابدهی در شهرهای مختلف کشور رونق گرفته که بستری برای کار جوانان هم شده است. در ارتباط با یک مرکز دانش‌بنیان خبردار شدم محل کار و فعالیت آنان یک مسجد است. این موضوع برایم جالب شد تا سراغ این مسجد بروم. آن‌ها در مسجد جامع محمدیه در محله دبستان تهران فعال بودند.

ورودی مسجد جامع محمدیه در محله دبستان

راه‌اندازی مرکز نوآوری در مسجد

این مسجد بسیار باسابقه است و از سال ۱۳۴۲ سنگ بنای آن گذاشته شده است. حجت‌الاسلام سیدمحمدمهدی میرشریفی از قبل انقلاب در این مسجد اقامه نماز می‌کرد. این روند ادامه داشت تا حدود ۸ سال پیش که به دلیل کهولت سن، کسوت امامت جماعت مسجد را به فرزند خود سیدجواد میرشریفی سپرد. مشی او مانند پدر مردمی بود و از زمان حضور، ایده‌های جدیدی با روحیه جوانی در مسجد عملیاتی کرد. میرشریفی پدر سال‌ها در این محله با صبر و مردم‌داری زندگی کرده بود و با آنان ارتباط برقرار کرده بود. فرزندش هم همین رویه را پیش گرفت. یکی از این ایده‌ها راه‌اندازی یک مرکز نوآوری در مسجد بود. با پرس‌وجو مسئول این مرکز نوآوری را پیدا کردم و با او به گفت‌وگو نشستم.

هیأت اندیشه‌ورز مرکز نوآوری مسجد در کنار حجت‌الاسلام میرشریفی

مسجد را متناسب با شرایط روز جامعه متحول کردیم

سیدعلی صدرایی، مسئول مرکز نوآوری مسجد جامع محمدیه می‌گوید: «از حدود ۵ سال پیش اعلام کردیم که در کنار انجام کارهای سنتی در مسجد که بسیار هم خوب و به جاست، باتوجه به تغییرات جامعه و شرایط روز نیاز داریم که اتفاقاتی متناسب با زمانه هم رخ دهد تا نخبگان جوان ارتباط بهتر و بیشتری با مسجد برقرار کنند و نقش اجتماعی مسجد هم احیا شود.»

بنا داشتیم کاری کنیم جوان بیش‌تری به مسجد بیاید

او ادامه می‌دهد: «برای این امر دو کار کردیم. اول بازتعریفی از کارکردهای مسجد را انجام دادیم یعنی برخی از فرایندها را بهینه سازی کردیم. با این اقدام، کارکردهای اجتماعی مسجد بازتعریف شد. چشم اندازی تعریف کردیم و مأموریتی را برای مرکز نوآوری تعریف کردیم تا بتواند نیازهای اجتماعی محله را برطرف کند. این مهم نیازمند نهادسازی و تشکیلات بود. برای ایجاد تشکیلات ابتدا نیازمند استراتژی بودیم. رویکرد این بود که استراتژی‌ها محلی باشد زیرا کار ما در سطح و محدود محله خودمان بنا بود کارایی داشته باشد. رویکرد این بود تصدی‌گری نداشته باشیم و با تسهیل‌گری حضور جوانان را با استراتژی سازمان‌دهنده، پیشگام بودن و نوآوری در مسجد افزایش دهیم. در گام اول مسائل محله را شناسایی کردیم.»

تعبیه فضای کار اشتراکی در طبقه دوم مسجد

پاسخ جالب امام جماعت به مخالفان تغییر کاربری آشپزخانه مسجد

این جوانان بخشی از فضای جنبی مسجد را تغییر دادند و برخی از ظرفیت‌های محیطی بلااستفاده مسجد را با کمک امام جماعت فعال کردند. یکی از آن‌ها زیرزمین مسجد بود که قبلاً آشپزخانه بود و حالا به فضایی برای کارگاه تولیدی شرکت‌های دانش‌بنیان تبدیل شده بود. در همین ابتدای کار از او پرسیدم حضور و فعالیت آشپزخانه عمدتاً برای بزرگترها نگاه درآمدی برای مسجد دارد، چگونه با این چالش کنار آمدید؟ صدرایی می‌گوید: «امام جماعت مسجد ما به هیأت امنا گفت که مگر شما ۲۰ سال برای فرزند خود هزینه نمی‌کنید تا روزی به باردهی برسد؟ این مرکز نوآوری هم در ابتدا نیاز به حمایت دارد و روزی به موفقیت می‌رسد که می‌تواند جبران کننده تمام این مسائل باشد. حاج آقا میرشریفی با نگاه حمایتی خود کمک بسیاری به کار ما کرده است.»

تیم‌های نوآور و خلاق در ۵ موضوع راهبردی فعال شده‌اند

ارتباط تنگاتنگ مسجد و دانشگاه

در این محله مشکلات اجتماعی مثل کودکان کار ، مسائل تربیتی کودک و نوجوان و مسائل مربوط به نقش آفرینی اجتماعی بانوان و مسائل فرهنگی مرتبط با خانواده وجود داشت و البته برخی از مسائل و مشکلات هم با دیگر محله‌ها مشترک بود. این جوانان ابتدا این مسائل و مشکلات را شناسایی کردند و بعد برای برطرف کردن این مسائل، گام به گام دست به اقدام زدند. صدرایی می‌گوید: «بخشی از فضای طبقه دوم مسجد را برای فضای کار اشتراکی در نظر داشتیم. در آبان سال ۱۳۹۹کلنگ تغییرات را در بنای مسجد زدیم. بخشی از فضای اداری که همیشه بلااستفاده بود تغییر کرد و بخشی از فضای طبقه دوم هم به این امر اختصاص پیدا کرد. زیرزمین هم به مراکز دانش‌بنیان اختصاص پیدا کرد. در مسجد ما با توجه به همجواری با دانشگاه خواجه‌ نصیر، زیر زمین در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان مسجد قرار گرفت تا در این محل به کار بپردازند. این مکان قریب ۸۰ متر است که تاکنون ۲ شرکت دانش‌بنیان دانشگاهی در آن مشغول به کار شده‌اند.»

برگزاری کلاس آموزشی آنلاین در مرکز نوآوری

تیم‌های نوآور باید ۵ موضوع ماموریتی ما را پوشش دهند

در فضای طبقه دوم مسجد هم تیم‌های نوآوری مشغول به کار شدند که هرکدام روی موضوع خاصی در حال کار و فعالیت هستند. ماموریت تیم‌های نوآور مسائل فرهنگی و اجتماعی است. ویژگی ممتاز تیم‌ها این است که هر کدام یک پاسخ نوآورانه متناسب با فرهنگ دینی و ملی ما به مسائل و چالش‌های فرهنگی اجتماعی داده‌اند. صدرایی می‌گوید: «۵ موضوع ماموریتی تعریف کردیم که شامل تعلیم تربیت کودک، و نوجوان، مسائل زنان، خانواده، امور دینی و مسائل محلی است که تیم‌های نوآور فعال در این عرصه‌ها می‌توانند در مسجد ما مشغول به کار شوند. در حال حاضر هم بیش از  5  تیم نوآور در مسجد مستقر و مشغول به کار هستند.»

استودیوی صوتی طراحی شده در مرکز نوآوری برای تولیدات تیم‌های نوآور

راه‌اندازی صندوق حمایتی برای کمک به تیم‌های نوآور

او ادامه می‌دهد: «در کنار تمام این اقدامات با کمک اهالی محله و خیرین، صندوق نوآوری ایجاد شد تا برای ایده‌ها و پروژه‌های جوانان حمایت‌های مالی داشته باشد. تمام تیم‌هایی که در مسجد مستقر شدند از حمایت‌های این صندوق استفاده کردند و حتی جدای از آن، مسجد بستر سرمایه‌گذاری افراد روی این ایده‌ها و پروژه‌ها را فراهم کرده است. یکی از تیم‌های فعال در مسجد در زمینه پسماند زباله‌ها فعال شد که خدمات بسیاری برای محل داشت. این تیم با ایجاد پلتفرمی مدیریت پسماند را به صورت آزمایشی در محله ما عملیاتی کرد و به دنبال گسترش آن بود که متاسفانه به دلیل مافیای موجود در این عرصه با مشکلات بسیاری مواجه شد. این ایده درحال حاضر تنها در محله ما جریان دارد و فرصت توسعه به سایر محلات و مساجد از آن سلب شد.

صدرایی می‌گوید: «تا به امروز در دو حوزه ماموریتی توانستیم از تیم‌ها حمایت کنیم. یکی حوزه تعلیم و تربیت است و یکی هم حوزه فعالیت‌های مرتبط با بانوان. در حوزه تعلیم و تربیت ۶ تیم در مرکز نوآوری فعال هستند. یکی مجموعه دبستان مهارت‌آموزی بردار است که تمرکزش روی نوآوری آموزشی و طراحی برنامه‌های آموزشی شخصی سازی شده برای کودکان است. این مجموعه در حال حاضر خدمات آموزشی و تربیتی خود را به اهالی محل ارائه می‌دهد. مجموعه دوم مرکز امید ایران است که مرکز تخصصی حمایت‌های تحصیلی و تربیتی از کودکان مستعد مناطق محروم است. این مجموعه پا را نه از محله که از شهر تهران هم فراتر گذاشت و الان در سه استان کشور سه شعبه راه اندازی کرده است و در زمینه عدالت آموزشی به یک الگوی موفق رسیده است. مجموعه سوم مرکز تربیت مربی راستاست که تمرکز بر مهارت افزایی برای مربیان و معلمان دارد. مجموعه چهارم مرکز مسئله محوری عطف است که با رویکرد مسئله‌محوری به موضوعات تعلیم و تربیتی می‌پردازد. مجموعه پنجم رسانه پادکستی بردکست است که در زمینه ترویج تجربیات فعالان تعلیم و تربیت کار می‌کند. یک استودیو صوت کوچک در مرکز نوآوری ایجاد کردیم و بسیاری از فعالان تعلیم و تربیت را دعوت کردیم، از تجربیات شون استفاده کردیم و با فضای مسجد آشنا کردیم. مجموعه ششم هم تاگیمز نام دارد که در زمینه بازی‌های فکری و رومیزی فعال است و بستر بسیار مناسبی برای جذب نوجوانان محلی به مرکز است.»

ایجاد شبکه‌ای از فعالان تعلیم و تربیت

غیر از مجموعه‌های فعال در زمینه تعلیم و تربیت دو مجموعه هم در زمینه فعالیت‌های مرتبط با بانوان در مرکز ایجاد شده است. موسسه بهترین مادر دنیا که در زمینه آموزش مادران و جمعیت فعال است و جمعیت مادران نشاط و امید که در زمینه سازی شبکه سازی زنان فعال در موضوعات اجتماعی فرهنگی فعالیت می‌کند. این مجموعه‌ها تا به امروز فعالیت‌های زیادی را انجام داده‌اند. علاوه بر خدماتی که به مسجد محل ارائه می‌کنند. بواسطه استفاده از نوآوری و خلاقیت  از محله فراتر رفته شبکه‌ای از فعالان را در سراسر کشور ایجاد کرده‌اند. امروز افراد یا گروه‌های دغدغه‌مندی از 20 استان کشور با آن‌ها در ارتباط هستند.

ایده پردازی طرح مدیریت پسماند در مرکز نوآوری مسجد جامع محمدیه

بازی بُرد ـ بُرد برای مسجد، محله و تیم‌های نوآور

عمدتاً در مراکز نوآوری رویکرد این است که در قرارداد شتابدهی ثبت می‌کنند که به مرکز عددی حمایت داده می‌شود که بخشی از محل صندوق و بخشی هم فضای کار است و در عوض باید درصدی از درآمد را به ما بدهید. روند این مسجد متفاوت است. صدرایی می‌گوید: «ما در تعامل با تیم‌های نوآور می‌گوییم که ما حمایت مالی انجام می‌دهیم و فضا در اختیار می‌گذاریم اما به شرطی که به مسجد و محله خدمات دهید. این روند امکانی برای مسجد است تا برنامه‌های آموزشی و تربیتی خود را از طریق این مراکز تخصصی به مردم محله ارائه کند. این روند عملاً بازی بُرد ـ بُرد است که اهالی محله خدمات با کیفیت فرهنگی و تربیتی دریافت می‌کنند و تیم‌های نوآور هم می‌توانند برنامه‌های خود را پیش ببرند. در نهایت مسجد هم منتفع است و سرمایه اجتماعی‌اش ارتقا پیدا می‌کند. 

مسجد ما در تمام ساعات روز باز است

یکی از دغدغه‌های اصلی متولیان مساجد این است که مسجد در ساعات بیشتری از روز باز باشد و به مردم خدمات دهی داشته باشد و این روند تنها منحصر به زمان اقامه نماز نباشد. مسجد جامع محمدیه این روزها با راه‌اندازی این مرکز نوآوری توانسته این دغدغه را پوشش دهد. مسئول این مرکز نوآوری می‌گوید: «مسجد ما در تمام روز باز است. مسجد ما هرروز به غیر از ساعات نماز، از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب فعال است و پویایی لازم را دارد. جدای از این، بسیاری از اهالی محله با مسجد مرتبط هستند. ما به واسطه ایجاد جذابیت و نشان دادن اینکه در فضای مسجد حاضر شوید، حرفه‌ای می‌شوید، جوانان را به مسجد بیشتر جذب هم کردیم. این مرکز پاتوق مهارت افزایی و جذاب برای جوانان شده است. این جوانان در مسجد کار یاد می‌گیرند و جذب مسجد هم می‌شوند.

جوانان، نمازخوان و مسجدی شدند

این مسجد در ایام دهه فجر عمدتاً به تیم‌های نوآور زمانی اختصاص می‌دهد تا فعالیت و اقدامات خود را در صحن مسجد بعد از نماز جماعت ارائه کنند. این هم‌نشینی و ارتباط موجب شده که بسیاری اهل نماز و مسجد شوند. این اتفاق اصلاً اجباری هم نبوده است و بلکه این اقدامات حمایتی موجب جذب آنان شده است. روزی یکی از مسئولان دانشگاه به امام جماعت مسجد گفته بود: «برخی از افراد تیم‌های نوآور و دانش‌بنیان را باور نمی‌کردیم که اهل مسجد باشند و نمازخوان شوند.»

کاری کردیم تا در نهایت مشکلات محله برطرف شود

صدرایی می‌گوید: «مسجد ما مرکز نوآوری راه نینداخته است که با مراکز نوآوری و شتابدهنده دیگر رقابت کند، بلکه ما با این مرکز نوآوری به دنیال حل و برطرف کردن مشکلات محله هستیم. بسیاری از راهنمایان این مراکز نوآوری اهالی همین محله هستند که در وقت آزاد خود با درخواست مسجد، زمانی را اختصاص دادند تا به پیشرفت این تیم‌های نوآور کمک کنند. یکی از اهالی محله ما استاد دانشگاه و فعال علمی است که وعده داده است در طول ماه، یک ساعت برای مسجد و این تیم‌های نوآور اختصاص دهد.

نحوه جذب جوان و نوجوان به مسجد تغییر کرده است

برخی تصور می‌کنند مسجد تنها محل عبادت و هیأت و ... است اما این مسجد نشان داد که می‌تواند با شرایط روز پیشرفت کند و خدمات ارائه دهد. مهراد معارف‌وند، عضو هیأت مدیره مرکز نوآوری و مسئول هیأت مادرم فاطمه زهرا(س) می‌گوید: «درحال حاضر تیم های نوآور و دانش‌بنیان در مسجد ما مستقر هستند و بسیاری از تیم‌ها دیگر هم درخواست حضور دارند اما ما ظرفیت نداریم. این اتفاق درحالی است که ما تبلیغاتی هم نداشتیم. این طرح در راستای حکمرانی محله مسجد رقم خورده است یعنی باید رهبری محله را داشته باشد. نحوه جذب جوان و نوجوان به مسجد تغییر کرده است و این طرح‌های روز می‌تواند زمینه جذب باشد.»

مساجد دیگر اختلافات را کنار بگذارند، می‌توانند فعال شوند

مساجد دیگر هم که ظرفیت لازم را دارند می‌توانند در این زمینه فعال شوند و بستری برای فعالیت مراکز نوآوری باشند. صدرایی می‌گوید: «در گام اول اختلافات مسئولان مسجد از امام جماعت، بسیج، کانون مساجد و هیأت امنا باید کنار گذاشته شود و امام جماعت محوریت داشته باشد. ما آماده مدل سازی و ارائه این الگو هستیم. حضور مراکز دانش‌بنیان‌ در مسجد می‌تواند زمینه درآمدزایی برای مسجد هم داشته باشد که مسجد ما این درآمد را در صندوق حمایت می‌ریزد. هر مسجدی با هرظرفیتی با تغییر نگاه و ایجاد بسترهای لازم می‌تواند در این عرصه‌های روز وارد شوند و روند کاری خود را از رخوت آغاز کند. هرمسجدی که در این موضوعات نیازمند مشاوره و راهنمایی است و می‌تواند از طریق masjededabestan.ir با ما ارتباط بگیرد.»