"برزخی‌ها" مستندی که "افراطی‌های سینمای پس از انقلاب" را رسوا می‌کند

حلقه وصل: اول ـ کوتاه درباره شانزدهمین جشنواره سینما حقیقت:

هوای آغازین این دوره از جشنواره برایم بسیار مطبوع است، در همین 2 روزی که از آن می‌گذرد با تعدادی مستند مواجه شده‌ام که تماشای آنها حال آدم را خوب می‌کند هرچند که حاوی تلخی‌هایی باشند، زیرا آنچه تاکنون دیده‌ام روشنگر است، سیمایی صحیح و حقیقی از آموزه‌های اسلام و انقلاب اسلامی در مواجهه با موضوعات متعدد فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نشان می‌دهد و در این رهگذر، حقیقت چهره‌ها و فعالان این حوزه‌ها را نیز ترسیم و مکشوف می‌کند و از این جهت باید به صاحبان آثار و هیأت انتخاب جشنواره تبریک گفت.

اگر بخواهم مستندهای واجد اوصاف فوق را نام ببرم تا اینجای کار که 2 روز از جشنواره می‌گذرد و معدودی از مستندها را تماشا کرده‌ام، می‌توانم از برزخی‌ها، برای پس از مرگم، غیر مسکونی، پاییز پنجاه سالگی، ردی از یک مرد و خونه مامان شکوه نام ببرم که ترسیمی حقیقی از سوژه‌های خود داشته‌اند.

دوم ـ درباره مستند برزخی‌ها:

مستند برزخی‌ها را عارف افشار کارگردانی کرده است. او هنرمندی جوان، محقق، خوش‌ذوق و اینک که مستندش را عرضه کرده است، با این کار پا به عرصه جهاد تبیین در عرصه فرهنگی نهاده است.

او مستندی ساخته است که تماشایش می‌تواند ضمن برداشتن نقاب از چهره عده‌‌ای و بازخوانی رویکرد رهبران انقلاب اسلامی سال 1357 ، نسبت صحیح انقلاب اسلامی ایران و سینما را ترسیم کند و به بسیاری از سوء تفاهم‌های جامعه سینماگران ایران با انقلاب خاتمه دهد.

این مستند که اولین فیلم توقیفی پس از انقلاب را به نام برزخی‌ها سوژه خود قرار داده است، در قالب بررسی این واقعه تاریخی، اهداف سازندگان و شکل‌گیری سناریوی این فیلم سینمایی را نقطه آغاز خود قرار داده، پس از آن، واکنش‌های گوناگون اطراف ماجرا به این اثر سینمایی را مورد بازخوانی قرار می‌دهد؛ یک طرف، رهبران و سیاستگذاران اصلی انقلاب و مردم و طرف دیگر، انقلابی‌های لانه کرده در برخی از نهادهای نوخاسته، که آن زمان دچار افراط و سپس دچار تفریط شدند و اکنون نیزعده‌ای از آنها اپوزوسیون نظام در اروپا و آمریکا شده، حتی سر از اسرائیل هم درآورده‌اند!

تماشای مستند برزخی‌ها مرا به یاد حکمت هفتادم نهج‌البلاغه می‌اندازد که امیرمؤمنان فرمود: لاَ تَرَى الْجَاهِلَ إِلاَّ مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً ؛ جاهل دیده نشود مگر در افراط یا تفریط.

برزخی‌ها قطعا مستندی روشنگر و عبرت‌آموز برضد مشی جاهلانه افراط و تفریط است و به‌خوبی نشان می‌دهد که جاهلان ـ اگر از نفوذی بودن آنها صرف نظر کنیم ـ چگونه علاوه بر مخدوش کردن چهره رحمانی اسلام و انقلاب برآمده از آن، ادامه حیات هنری و معیشت عده‌ای را نابود می‌کنند و ادامه این مسیر جاهلانه اکنون تبدیل به تفریط و حتی پشت کردن به انقلاب و رو کردن به دشمنان ایران و انقلاب اسلامی شده است.

سوم ـ درباره اهداف و انگیزه ساخت فیلم سینمایی برزخی‌ها

سعید مطلبی نویسنده برزخی‌ها در مستندی که عارف افشار ساخته است می‌گوید با توجه به اینکه در اوایل انقلاب احساس می‌کردم عده‌ای در حال خط‌کشی بین مردم‌اند، تصمیم به نوشتن فیلمنامه‌ای بر این اساس گرفتم.

او می‌افزاید برای ساخت این فیلم بازیگران بزرگ پیش از انقلاب را برای کارگردانی و نقش‌آفرینی در نظر گرفته و پیشنهاد دادم تا نتایج زیر را بگیریم:

1. به جامعه این پیام را بدهیم که هنرمندانی مثل مرحوم محمدعلی فردین، مرحوم ایرج قادری، سعید راد و... همراه با انقلاب مردم‌اند و از این جهت خط‌کشی بین مردم انقلابی و هنرمندان وجود ندارد.
2. ادامه حیات هنری این هنرمندان را تضمین کنیم
3. بقای سینمایی که هنرمندان در آن کار می‌کنند را تضمین کنیم

چهارم ـ واکنش اطراف ماجرا به حضور هنرمندانی همچون فردین در سینمای پس از انقلاب

عارف افشار در مستند خود درباره برزخی‌ها به بازنمایی نظر رهبران اصلی انقلاب اسلامی درباره ادامه حیات سینما و نقش‌آفرینی هنرمندان مطرح قبل از انقلاب در آن می‌پردازد و نظر امام خمینی را درباره مخالفت انقلاب اسلامی با فحشا و عدم مخالفت آن با سینما برجسته می‌کند. رهبری الهی که معتقد بود هرکس به انقلاب لبیک گفته است باید بایستد و کار کند و خدا درِ توبه را برای همه باز گذاشته است.

حمایت شهید بهشتی از فکر نهفته در پشت ساخت فیلم سینمایی برزخی‌ها، دیگر مسئله‌ای است که در این مستند به آن پرداخته شده است، آنجا که او در این باره می‌گوید از شما می‌خواهیم در مقابل محرمات الهی حساس باشید و همه اینها به راه عفت بیایند، با نامشان کاری نداریم.

مستند برزخی‌ها آیت‌الله خامنه‌ای را به عنوان رئیس جمهور وقت موافق فیلم سینمایی برزخی‌ها معرفی و نظر ایشان را مبنی بر اینکه صرف بازی کردن فردین یا دیگری در این فیلم دلیل بر توقیف آن نمی‌شود را مطرح می‌کند.

طبق آنچه در این مستند مطرح می‌شود، عبدالمجید معادیخواه وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مهدی کلهر معاون سینمایی وقت نیز جزو مدافعان ساخت و اکران این فیلم سینمایی بوده‌اند.

پنجم ـ عاقبت محمدعلی فردین و هم‌قطارانش

مستند برزخی‌ها با بازنمایی عملکرد موافقان و مخالفان حضور چهره‌هایی همچون فردین در سینمای پس از انقلاب، تشت مخالفان این حضور را به‌خوبی از بام انداخته، مدعیان دروغین حمایت از هنر و هنرمند را رسوا می‌کند.

این مستند به خوبی روشن می‌کند که این طیف چگونه به واسطه اقدامات ناجوانمردانه خود، برخلاف مرام اصیل رهبران انقلاب اسلامی، حیات هنری و معیشت تعدادی از هنرمندان را که عملاً به انقلاب اظهار وفاداری، همراهی و توبه کرده بودند، نابود کرده است. فردین در رأس این هنرمندان قرار دارد که حتی در دولت‌ کسانی که مدعی آزادی و تساهل و تسامح بودند فرصت بازگشت به روی پرده نقره‌ای را نیافت، اما با این حال محبوب از دنیا رفت.    

مهدی کلهر معاون سینمایی زمان اکران فیلم سینمایی برزخی‌ها در مستند عارف افشار درباره این فیلم می‌گوید من به خاطر همان سابقه فردین از او خوشم نمی‌آمد، اما همواره این سؤال را داشتم که چرا او محبوب است، تا اینکه خودش برایم تعریف کرد که ماجرایی همچون ماجرای حضرت یوسف برایش پیش می‌آید، ازاین قرار که اشرف پهلوی در بیمارستان تجریش برایش دامی پهن کرده بوده است که با نذر دو گوسفند برای امام حسین و حضرت عباس علیهماالسلام از این دام نجات می‌یابد.

خواهر محمدعلی فردین می‌گوید فردین دوست داشت در محرم بمیرد

محمدعلی فردین در ماه محرم سال 1421 قمری مصادف با 18 فروردین‌ماه 1379 درگذشت.

ششم ـ شرطی که نباید فراموش شود

مستند برزخی‌ها هرچند که رویکردی صحیح به موضوع و سوژه خود داشته است، اما با توجه به اینکه ایران به تازگی از فتنه‌ای جدید عبور کرده و جامعه با کشف حجاب و رویگردانی عده‌ای از هنرمندان مواجه است و این مستند در این شرایط دیده و تحلیل خواهد شد، شاید این انتظار را در اذهان ایجاد کند که انقلاب اسلامی اکنون نیز باید رویکردی منطبق بر رویکرد رهبران انقلاب در سال‌های نخستین آن اتخاذ کند و این‌بار دیگر اجازه میدان‌داری به جاهلان و یا نفوذی‌ها را ندهد.

این انتظاری صحیح است، یعنی گرفتن میدان از نگاه‌ها و افراد افراطی و فراهم کردن ادامه فعالیت هنرمندانی که در فتنه‌های گوناگون از جمله فتنه اخیر دچار خطا شدند، اما در خود این رویکرد نیز نباید دچار افراط شد، بدیهی است که عقل سلیم اجازه فعالیت به هر هنرمندی را نخواهد داد و مبتنی بر نگاه اصیل اسلام و انقلاب اسلامی، تنها هنرمندانی شامل این مسئله خواهند شد که از راه به خطا رفته بازگردند، شرایط عفیفانه جامعه و سینمای ایران اسلامی را رعایت کنند و از ظلمی که نسبت به انقلاب اسلامی کردند توبه کنند./ تسنیم