شهید بهشتی از خودسازی تشکیلاتی می‌گوید

سرویس پرونده: شهید بهشتی یکی از معدود نظریه‌پردازان امر تشکیلات در انقلاب اسلامی است که مطالب دقیق نظری از وی برجای مانده است.  نگاه ایشان به مقوله خودسازی و برنامه عملیاتی برای ساختن خود، جذاب و شیوا و تازه است. این سخنان در جمع اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا گفته شده و برای همه ما کاربردی است. *

***

برنامه روشن است؛ برنامه مستمّر خودسازي با استفاده ازهمه عوامل مؤثر در خودسازي، اما نه خودسازي خانقاهي، كه خودسازي اسلامي مدنظر است. انسان در اجتماع و در ميدان عمل و تلاش، نه انسان تك و تنها. ماركس انسان را فرزند كار و عمل معرفي مي­كند و قبل از او هگل با همان ايده­آليسم خويش چنين كرد.

ولي اسلام فراتر و جامع­تر از همه، انسان را ساخته عمل معرفي مي­نمايد و اين مساله در روايات اسلامي مكرر گفته شده است. البته بسياري از روايات با زبان خاص زمان خويش بيان شده و چون با زبان زمان ما همطراز است، گويايي خاصي دارد. در بعضي روايات آمده كه در روز رستاخيز عده زيادي از افراد بشر در قالب حيواناتي چون خوك، گاو، مار، افعي، عقرب، مور، رتيل و امثال اينها محشور مي­‌شوند.

زيرا آن اندام طبيعي را كه طبيعت و خداي طبيعت به ايشان داده بود، با عمل خويش به هيكل و قالب جديد تبديل كرده­اند. يعني قالب­هاي روز قيامت، قالب­هاي من­ساخته و شماساخته است. انسان با يك سلسله استعدادها، با يك سلسله مايه­‌ها و دستمايه­‌ها به وجود مي­‌آيد؛ اما انسان آينده، ساخته دست عمل است. با بينش صحيح و با بسيج كردن همه استعدادهاي نهفته براي عمل و قرار گرفتن در حلقه خوبان تلاشگر، سختكوش و مقاوم مي­توانند چنين شوند. با بلال­ها معاشرت داشته باشيد و معاشرت داشته باشيم كه بسيار مؤثر است.

گُل لجن‌زار

اولين مسأله­‌اي كه در ايجاد انجمن­هاي اسلامي در خارج از كشور، در شهرهاي اروپايي و آمريكايي برايم مهم بود اين بود كه يك جوان وقتي مي­‌آيد اگر در جوّ كوچك دو سه نفري قرار بگيرد فرهنگ و ساخت اسلامي آن برايش كمك بزرگي است. بله! خيلي مهم است. براي انسان‌هاي متعارف خيلي مهم است.

اين درست كه انسان‌هاي برجسته زبده گاهي گل­هايي هستند كه در لجن‌زار روييده­‌اند؛ در سرتاسر تاريخ، گل­‌هاي زيادي داريم كه در لجن‌زار روييده­‌اند و بعد گل­هايي نيرومند شده­اند و لجن‌زار را به گلزار تبديل كرده­اند. اين در جاي خودش. ولي انسان­هاي معمولي به مصداق شعر سعدي كه «گلي خوشبوي در حمام روزي ...»

از همنشين و محيط زندگي تأثيرپذيرهستند: من توصيه مؤكد دارم كه اين جا خانم‌­ها، آقايان، خانواده­‌هاي همفكر، همراه و هم‌عمل حتماً با همديگر معاشرت بيشتر داشته باشند. مأنوس‌­تر باشند و نگذارند خلأهاي روحي، راه را براي نفوذ فسادهاي گوناگون باز كند. ابتكار به خرج دهيد. به راهي برويد كه بتواند تأثيرات آن، محيط داخلي و حتي بسياري از رخنه‌هاي محيط خارجي را از بين ببرد. فرموديد چگونه مي‌­شود از آن چهار گروه به گروه اول** آمد و يا كساني را آورد. يكي از دوستان پرسيد چگونه مي‌­شود آورد؟

ديگري پرسيد چگونه مي­‌شود آمد. پاسخ هر دو اين است: با خودسازي برخاسته از اين عواملي كه عرض شد. بينش سالم، فن و تاكتيك و محيط كوچك و مساعد ساختن، كه البته اين­ها عملي است. كدام نهضت را سراغ داريد كه هسته‌­هاي نخستين آن در محيطي كه به وجود آمدند وصله ناهمرنگ نبوده باشند؟ كدام نهضت مترقي سازنده را در طول تاريخ مي‌­شناسيد كه گروه نخستين و بنيانگذارانش وصله ناهمرنگي بر جامه جامعه زمانشان نبوده باشند؟ بنيانگذاران نهضت­‌ها از اقليت بودند يا از اكثريت؟ اكثريت‌پسند بوده­اند يا نه؟

همه نهضت‌هاي مترقي اين طور بودند. يعني با يك، دو و چند نفري شروع شده‌­اند كه آن چند نفر از نظر طرز فكر، آرمان و از نظر رفتار در ارتباط با محيط زمانشان، ناهمرنگ بوده‌اند. پيغمبر اكرم(ص) بعد از چهل سال قابل هضم بودن براي محيط خويش به محض اينكه آن رستاخيز و قيام و انبعاث و آن بعثت دروني را به ياري خداوند در خودش به وجود مي‌­آورد، احساس مي‌­كند به فردي تبديل مي‌­شود كه مي‌گويند اين آدم، مجنون و ديوانه است؛ به هر حال يك عنصر ناجور و نامطلوب است.

همه اين‌­ها متهم بودند به آنكه يك عنصر نامطلوب هستند. عنصر نامطلوب طبيعي است كه با محيط خودش دمسازي ندارد. يك انسان داراي آرمان، يك دنياست. براي خودش دنيايي است حاكم بر دنياي بيرون.

رام‌شدن برابر حق

توانا باشيد! احساس توانايي كنيم! باز به اين سازندگي‌­ها توصيه مي‌­كنم، به شرط اينكه بفهميد و اهميت بدهيد. درباره نماز، روزه و تمرين­‌هاي عبادي از قبيل انفاق در اشكال گوناگونش، تعاون، همكاري و نقش سازنده اين عبادت­‌هاي گوناگون- به شرط اينكه واقعاً آهنگ عبادت داشته باشد.

يعني روح انسان را در برابر خدا هموار و رام كند- عرض كنم كه عبادت يعني رام كردن خويشتن در برابر حق، خود را رام كنيم. چون ما در برابر عبادت سركشيم. مقابل عبد چيست؟ طاغوت. بدانيد همه ما يك شاخه طاغوتي داريم. بنده خودم را مي­گويم كه به ديگران جسارت نباشد.

ما يك شاخه طاغوتي داريم. يك جوانه طاغوتي در ما هست كه اگر به آن ميدان بدهيم با سرعت رشد مي­‌كند. خاصيت نيلوفر دارد، اصلاً جا براي هيچ چيز نمي­گذارد. اين مَِِرْغ­ها را در كشتزارها ديده­ايد؟ مَرْغ و گياه‌هاي مَرْغي اين خاصيت را دارند كه سريع رشد مي­‌کنند. ما يك جوانه مَرْغی طاغوتي داريم كه اگر به آن ميدان بدهيم تمام پهنه وجود ما را مي­‌گيرد.

تقوا يعني چه؟ يعني خودمهاري؛ يعني گفتار، رفتار، نگاه و برخوردمان همگي مهار شده باشد. اين‌هاست كيفياتي كه با آن مي­شود از چهار گروه بعدي به گروه اول آمد و آورد.

....

*این مطلب از کتاب «سه گونه اسلام» شهید بهشتی انتخاب شده است.

** در این کتاب گروندگان به هر نهضتی را در پنج دسته تقسیم می­کند که تنها گروه اول جست­وجوگران راستین حقیقتند. برای شناخت بیشتر به خود کتاب رجوع کنید.