«جشنواره فکر فجر» برای نخستین بار برگزار شد/ جشنواره‌ای برای تحقق «نقشه خدا و هندسه الهی»

به گزارش حلقه وصل؛ «جشنواره فکر فجر» به همت اندیشکده یقین و با ابتکار استاد حسن عباسی، امسال برای نخستین بار در کشور اتفاق افتاد و مراسم اختتامیه آن پنجم و ششم اسفند 1400 در اندیشکده یقین برگزار شد. 

حسا‌م‌الدین حائری‌زاده جانشین اندیشکده یقین و دبیر جشنواره فکر فجر است. در مورد این جشنواره گفتگویی با وی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

جشنواره فکر فجر را معرفی بفرمایید.

جشنواره فکر فجر، جشنواره تولیدات فکری انقلاب اسلامی است. دهه فجر به طور کلی، جشنواره انقلاب اسلامی است؛ یعنی انقلاب باید داشته‌ها و یافته‌های خود را (هم از ابتدای انقلاب و هم در یک‌سال گذشته) در این دهه نمایان کند و پیروزی‌ها و رویش‌های انقلاب را به رخ مستکبران جهان بکشد. اما متاسفانه در این چند دهه‌ای که از انقلاب ۵۷ گذشته، این رویداد به مرور به برگزاری یک جشنواره هنری فروکاست شده که فقط سینما، تئاتر، موسیقی، هنرهای تجسمی و .. را در بر می‌گیرد و از آن بدتر این که عملا جشنواره سلبریتی‌هاست!

مطالبه‌ای که مطرح است این که جشنواره علمی و به ویژه جشنواره فکری انقلاب چه می‌شود؟ بالاخره هنر اصلی انقلاب اسلامی این بود که یک فکر، باور و ایدئولوژی جدید را به دنیا عرضه کرد که جهان را دگرگون نمود. این امر مغفول مانده است و نتیجه آن این که ضد انقلاب و مناقفین هر لحظه در حال سم‌پاشی هستند تا تصویر نادرستی از انقلاب ایجاد کرده و به مردم تلقین کنند که انقلاب اسلامی هیچ کاری نکرده است. این نقیصه تا حدی جدی بود که رهبر معظم انقلاب در دیدار با فرماندهان نیروی هوایی ارتش در 19 بهمن امسال فرمان «جهاد تبیین» را صادر فرمودند.

بحمدلله ما در عرصه انقلاب اسلامی تولید فکر و اندیشه در حجم زیاد داشته‌ایم و مشت جبهه فکری انقلاب اسلامی در این زمینه پر است. اما جشنواره‌ای برای عرضه این افکار و اندیشه‌ها نداشته‌ایم تا به چشم آیند. از سوی دیگر، شاخص‌ها و معیارها روشن شوند. البته مثلا جشنواره‌هایی مثل جشنواره علوم انسانی فارابی داریم اما چه فایده که نه تنها در پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی جریان‌ساز نیستند، بلکه گاهی انحراف در آنها به حدی می‌رسد که جایزه‌شان به امثال سید جواد طباطبایی می‌رسد که اساساً ضد انقلاب هستند!

در حال حاضر ما هیچ جشنواره تراز و با کیفیتی نداریم که به خصوص در دهه فجر و جشن پیروزی انقلاب به مردم گزارش عملکردهای انقلاب در حوزه فکر و اندیشه را ارائه نماید. این‌ها از وظایف نهادهای کلانی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده است اما متاسفانه حواسشان در این حوزه پرت بوده. بنابراین نمی‌شد دست روی دست گذاشت، ان‌شاءالله این رویداد در آینده ای نزدیک به سنت جاریه‌ای تبدیل می‌شود.

محل برگزاری جشنواره کجا بود؟

با توجه به اینکه این جشنواره، امسال نخستین دوره خود را تجربه می‌کرد، در همان اندیشکده یقین برگزار شد و تبلیغات رسانه‌ای گسترده و پر سر و صدا انجام نگرفت؛ به اصطلاح نمونه پایلوت بود. دبیرخانه این جشنواره برای ساماندهی فعالیت‌های آتی نیز در اندیشکده یقین ایجاد شده است.

چرا اندیشکده یقین بنیان‌گذار این رویداد شد؟
چون ابتکار آن از سوی رییس اندیشکده یقین استاد حسن عباسی ارائه شد. ابتدا در سال ۱۳۹۷ این ایده ارائه شد و حتی پوستر آن نیز در رسانه‌های اندیشکده منعکس گردید. اما به دلیل این که افکار عمومی کشور درگیر انتخابات شورای شهر و مجلس و ریاست جمهوری و موضوعات دیگر بود، ترجیح دادیم به تعویق بیاندازیم. امسال که آغاز قرن پانزدهم اسلام است، شاید موقعیت مناسبی بود که پرچم این جشنواره برافراشته شود. ضمن این که خود اندیشکده یقین در حوزه تولید فکر و اندیشه‌های مربوط به انقلاب اسلامی پیشتاز بوده، در طول حدود دو دهه، طولانی‌ترین دوره کرسی نظریه‌پردازی با بیش از هزار جلسه برگزار کرده که فهرست و بخش زیادی از محتوای آن در سایت‌های اندیشکده موجود است. بنابراین در این زمینه تجربه زیادی داشتیم.

معیار اصلی جشنواره فکر فجر برای سنجه‌گذاری تولیدات فکری چه بوده است؟
به مسأله بسیار مهمی اشاره کردید. در مقیاس کلی، همان مبنایی که انقلاب اسلامی را شکل داد، مبنای اندیشه و فکر فجر هم هست؛ یعنی توحید و هندسه دینی. البته این تعابیر ما نیست، این بر اساس دیدگاه امام خمینی بنیانگذار انقلاب اسلامی و امام خامنه‌ای است. ببینید ممکن است این شاخصه‌ها خیلی کلی و پیش‌فرض و بدیهی در نظر آیند و سریع از آنها رد شویم، اما برای این که بهتر جا بیفتد بگذارید ابتدا در این جا به یک فاجعه اشاره کنم:

مرحوم حجت‌الاسلام دکتر احمدی که موسس و مدیر مادام‌العمر سازمان سمت (سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها) بوده است در آخرین مصاحبه‌ای که از ایشان منتشر شده گفته بود: « من هیچ وقت در ۴۰ میلیون نسخه کتابی که در سازمان سمت منتشر شد، ادعا نکردم در حال اسلامی‌سازی علوم انسانی هستم، چون هنوز نمی‌دانم اسلامی کردن علوم یعنی چه؟ » می‌دانید که سازمان سمت منتشر کننده اصلی متون دانشگاهی در حوزه علوم انسانی است. آیا این یک فاجعه نیست که کسی در حد ایشان بعد از انتشار چهل میلیون کتاب درسی دانشگاهی در حوزه علوم انسانی دانشگاه‌ها بگوید من نمی‌دانم اسلامی کردن علوم یعنی چه!

حالا ببینید نگاه رهبر معظم انقلاب در این حوزه چقدر روشن است؛ ایشان در هشتم شهریور 1388 در دیدار اساتید دانشگاه‌ها فرمودند: «طبق آنچه که به ما گزارش دادند، در بین این مجموعه عظیم دانشجوئی کشور که حدود سه میلیون و نیم دانشجو داریم، حدود دو میلیون اینها دانشجویان علوم انسانی‌اند! این به یک صورت، انسان را نگران می‌کند. ما در زمینه علوم انسانی، کار بومی، تحقیقات اسلامی چقدر داریم؟ کتاب آماده در زمینه‌های علوم انسانی مگر چقدر داریم؟ استاد مبرزی که معتقد به جهان‌بینی اسلامی باشد و بخواهد جامعه‌شناسی یا روانشناسی یا مدیریت یا .. درس بدهد، مگر چقدر داریم، که این همه دانشجو برای این رشته‌ها می‌گیریم؟ این نگران کننده است. بسیاری از مباحث علوم انسانی، مبتنی بر فلسفه‌هائی هستند که مبنایش مادیگری است، مبنایش حیوان انگاشتن انسان است، عدم مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال است، نداشتن نگاه معنوی به انسان و جهان است».

آیا این قاعده‌ای که ایشان در باب مبانی انسان‌شناختی علوم انسانی غربی گوشزد کردند این قدر عجیب و غیر قابل فهم است که مرحوم احمدی سمت متوجه آن نمی‌شد؟! یا اساسا کسی حواسش به این حرف‌ها نبود. رهبری چیزی می‌فرمود و آقایان هم کار خودشان را می‌کردند. دقیقا یکی از اهداف جشنواره فکری فجر این است که با تاکید بر همین مبانی روشن، مبانی فکری علوم انسانی را اصلاح نماید و تولیدات فکری و اندیشه‌های توحیدی را به جامعه معرفی نماید.

رهبر انقلاب در دیدار استادان دانشگاه‌ها در سال 93 نیز فرمودند «مبنای علوم انسانی غربی غیرتوحیدی، غیرالهی و مادی است». ما این نگاه را مبنا قرار دادیم، نه اینکه فقط به بیانات ایشان اکتفا کرده باشیم بلکه تحقیقات و بررسی‌های مبسوط صورت گرفت، گزارش‌های آن جمع‌بندی شد، صدها جلسه تدریس شد که مطالب تدریس‌ شده آن هم موجود است. و در ادامه و به پشتوانه همه آن‌ها الان جشنواره فکر فجر را داریم.

از وظایف استادان انقلابی ما این است که طبق اصل «لا اله الا الله»، یک رشته علمی را بررسی کرده، مبانی غیرتوحیدی آن را مشخص کرده و در مقابل، مبنای توحیدی آن را روشن کنند. این خط‌مشی جشنواره فکر فجر است.

چرا جشنواره فکر فجر بعد از دهه فجر برگزار شد؟!

این مناسبتی دارد. ششم اسفند هر سال روز ملی «نقشه خدا و هندسه الهی» است. این ابتکار رهبر معظم انقلاب در سال 88 بود. سالی که اوج فتنه بود و شاید برخی گمان می‌کردند انقلاب از دست رفته است! اما ایشان کاملاً خودباورانه و با ایمان قوی، دو هفته بعد از 22 بهمن تاریخی آن سال، این اصطلاح را جعل کردند. در بیاناتی که در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری در ششم اسفند 1388 داشتند فرمودند:

«اطاعت از خدای متعال، چند مرتبه دارد: یک اطاعت، اطاعت موردی است. در مواردی خدای متعال می‌فرماید که این عمل را انجام دهید - ولو این مسئله، مسئله‌ی شخصی است - مثلاً نماز بخوانید، یا فرض کنید که صوم و زکات و بقیه‌ی امور. این یک جور اطاعت است که انسان امر الهی را اطاعت می‌کند، نهی الهی را اطاعت می‌کند. از این مهمتر، اطاعت خطی است. یعنی روش و راه و نقشه‌ای که خدای متعال برای زندگی معین می‌کند؛ این را یک مجموعه‌ای از مردم اطاعت کنند تا این نقشه تحقق پیدا کند. این نقشه با اَعمال فردی حاصل نمی‌شود؛ این یک حالت دیگری است، یک مسئله‌ی دیگری است، مسئله‌ی بالاتری است؛ یک کار جمعی نیاز دارد تا اینکه نقشه‌ی الهی، هندسه‌ی الهی در وضع جامعه‌ی اسلامی تحقق پیدا کند.

نظام اسلامی به انسانها سعادت می‌دهد. نظام اسلامی هم یعنی آن نظامی که مبنی بر هندسه‌ی الهی است برای  جامعه؛ مبنی بر نقشه‌ی خداست در جامعه...

آن چه مهم است این که اساس نظام، هندسه کلی نظام، نقشه جامع نظام است؛ این را باید در نظر داشت و نسبت به آن باید حساس بود. باید دید حرفی که زده می‌شود و کاری که دارد انجام می‌گیرد، در مقایسه با این نقشه کلی در چه وضعیتی قرار دارد. روی این مسأله اصلی نظام و نقشه نظام و کلیت نظام، هیچ اهمالی را نباید روا بداریم.»

الان سوالی که مطرح می‌شود این است که نقشه‌ی جامع نظام چیست؟ حضرت آقا به عنوان نمونه تا به حال چند مورد را فرموده‌اند که باید در آن عرصه‌ها تولید علم شود: نقشه جامع علمی کشور، نقشه مهندسی فرهنگی کشور، نقشه جامع سلامت کشور و ... تعداد این نقشه‌ها زیاد است و خود اینها بر اساس نقشه‌های مبنایی‌تر مانند نقشه ایمان، نقشه انسان، نقشه معرفت و... هستند. خوب تولید اینها، تولید فکر و اندیشه می‌خواهد. بنابراین جهت‌گیری کلی جشنواره فکر فجر تقویت این خط‌مشی نظام اسلامی است و زمان برگزاری جشنواره را هم منطبق بر این تاریخ قرار دادیم که دقیقا چهارده روز بعد از ۲۲ بهمن است.

جشنواره شامل چه محورهایی بود؟

جشنواره فکر فجر چهار محور کلی داشت: اندیشه‌ها، اندیشمندان و اندیشکده‌ها. 

در محور اندیشه‌ها سه حوزه مورد توجه بود:
•    نقشه خدا و هندسه الهی
•    سه ساحت: تفکر، تخیل و تعقل
•    تفکر تفریحی

نقشه خدا و هندسه الهی را که اجمالا توضیحاتی دادم، مجلدی هم در این زمینه رونمایی کردیم. در حوزه تفکر مقاله‌ای برگزیده شد که به تفکیک پارادایم نظر و عمل نسبت به پارادایم ایمان و عمل مبتنی بر چهارچوب سوره مبارکه مدّثر پرداخته بود. در حوزه تخیل مقاله‌ای برگزیده شد که به موضوع بسیار مهم تمایز دیرین‌گونه‌ها پرداخته بود و تمایز دیرین‌گونه‌های حقیقی از اسطوره‌ای. در حوزه تعقل هم مقاله‌ای برگزیده شد با عنوان «درآمدی بر قاعدة القواعد مبتنی بر چهارچوب قرآن کریم»

محور دوم، به اندیشمندان اختصاص داشت که دو زیرمحور را شامل می‌شد: جهاد تبیین و اقدامات مستشاری. شأن این دو حیطه این است که اندیشه پس از تولید باید در قالب جهاد تبیین به کار روشن کردن افکار عمومی جامعه آید. لذا صرف تولید اندیشه کافی نیست، مطلوب این است که در قالب جهاد تبیین استمرار یابد. نکته مهم این است که جهادگران عرصه تبیین باید مشرف به این تولیدات فکری باشند و خودشان وجهی از اندیشمندی داشته باشند وگرنه از پس کار تبیین برنمی‌آیند. در همین راستا تعدادی از پیشکسوتان و جوانان عرصه تبیین تجلیل شدند.

در موضوع جهاد مستشاری هم تعدادی از فعالان این عرصه معرفی و تجلیل شدند. منظور از مستشاری این است که وقتی فکری تولید می‌شود، باید به کار حکومت و اداره جامعه هم بیاید. یکی از مشکلات جدی که جمهوری اسلامی تجربه کرده است این که اگر در بهترین حالت، فکری هم تولید ‌شود که درست و خوب باشد باید به ادبیات حکومت‌داری درآید. ما در جبهه فکری انقلاب اندیشه ناب تولید شده زیاد داریم اما علاج مشکلات نظام نیست چون مدیران ما مصرف روزمره دارند و این فکر هم تا به ساحت روزمرگی و لایه عملیاتی نزدیک بشود نیاز به طرح‌ریزی دارد. افرادی که تخصص مستشاری دارند باید هیئت مستشاری نظام را تشکیل دهند. کار این مستشاران این است که خودشان به اندیشه‌های تولید شده در حوزه انقلاب اسلامی مسلط باشند و آن‌ها را به حکومت برسانند. البته شاید در مواردی هم خود آن مستشار در جایگاه مدیریتی قرار گیرد.

در حوزه سوم به نهادسازی حوزه فکر و اندیشه تحت عنوان اندیشکده پرداخته شد. در این زمینه بر اساس پنج شاخص، از برخی اندیشکده‌های برگزیده تجلیل به عمل آمد. بحمدلله در زمینه نهادسازی فکری در انقلاب موفقیت‌های خوبی داشته‌ایم؛ امروز اگر در فضای ایران لفظ اندیشکده را بشنوید به احتمال زیاد به یک مجموعه متعلق به فضای گفتمانی انقلاب اسلامی ارجاع داده می‌شوید.

اندیشکده یک نهاد کاملا بومی و متعلق به انقلاب اسلامی است و حدود 30 سال است که مطرح شده و چون اندیشکده یقین پرسابقه‌ترین بوده است، در زمینه تبیین شاخص‌های نهادسازی در این حوزه ادبیات تولید شده خوبی داشتیم.

شیوه انتخاب و داوری چگونه بوده است؟
روال کاری برخی جشنواره‌ها به این صورت است که افراد برای شرکت در آن می‌بایست آثار خود را صرفا مختص آن جشنواره تولید کنند. برخی دیگر مانند اسکار الزامی برای این امر ندارند و از میان تمام آثاری که در طول یک سال تولید شده داوری صورت می‌گیرد. جشنواره فکر فجر شیوه دوم را اتخاذ کرده است. در واقع شرکت‌کنندگان این جشنواره تمامی تولیدات فکری متعلق و مرتبط با اهداف و مبانی انقلاب اسلامی در بازه یک‌ساله بین دو جشنواره است.

امکانات و هزینه‌های لازم برای برگزاری جشنواره از کجا تامین شد؟

ما این جشنواره را در سال نخست با امکانات موجود اندیشکده یقین برگزار کردیم. نیروی انسانی هم تماما کادر اندیشکده و اندیشه‌جویان بودند که فی سبیل الله کار می‌کردند. بنابراین بار مالی سنگینی نداشت.

برای برگزیدگان این جشنواره نیز جوایز نقدی مثل سایر جشنواره‌ها در نظر گرفته نشد؛ بلکه صرفا یک لوح ویژه تقدیم گردید. چون اصل آن، معرفی و برجسته‌سازی اندیشه‌ها، اندیشمندان و اندیشکده‌های برگزیده برای الگوسازی در چهارچوب نقشه خدا و هندسه الهی بوده است.