تهران: «الف لام خمینی» حرکت اول برای شناخت امام خمینی(ره) است

به گزارش حلقه وصل، «الف‌لام خمینی» از زمره کتاب‌هایی است که در اولین روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب مشتاقان و علاقه‌مندان خاص خود را داشت. زندگینامه تازه‌ای از بنیان‌گذار کبیر جمهوری اسلامی که با شیوه‌ای جدید و محققانه از سوی هدایت‌الله بهبودی تالیف شده بود. سابقه خوش کتاب «شرح اسم» هنوز در خاطر علاقه‌مندان، محققان و پژوهشگران تاریخ و انقلاب است. 

در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: «چهره‌های بزرگ و بزرگوار تاریخ بر دوگونه هستند: آنان که میهمان تاریخ هستند و آنان که تاریخ را میهمان خود می‌کنند. آن که به میهمانی تاریخ آمده است، مثل همه میهمان‌ها، جایگاه «خود» را جستجو می‌کند و به نگاه و رفتار و کردار و قضاوت و توجه میزبان (در اینجا تاریخ) می‌اندیشد و مشغول است؛ و کارش در این «به خود اندیشی» و توجه به «خود»، گاه تا مرز بی اعتنایی‌های خسران‌بار به منافع و مصالح «قوم» پیش می‌رود. اما آن‌که تاریخ را میهمان خود می‌کند، به تنها چیزی که نمی‌اندیشد، «خود» و «قضاوت تاریخ» درباره خود است.

انبیا و اولیا همان بزرگانی هستند که تاریخ میهمان آنها است. آن‌ها قبل از شکستن بت‌ها و درهم شکستن قدرت طاغوت‌ها، بت «خود» را شکسته‌اند؛ و از همین رو است که به «قضاوت تاریخ» درباره خود کاری ندارند؛ رسالتی بر دوش خویش احساس می‌کنند و به انجام رساندن آن را وظیفه و «تکلیف» خویش می‌دانند. خمینی از این قبیله بود.»

هدایت‌الله بهبودی درباره انگیره خود از تالیف این کتاب گفت: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی تألیف زندگینامه رهبر فعلی و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی را در برنامه کاری داشت که البته به دلایلی نوشتن زندگینامه آیت‌الله خامنه‌ای را جلو انداخت تا بتواند در برابر تحریف‌هایی که خصوصاً خارج کشور صورت می‌گیرد یک اقدام عملی انجام داده باشد والا به‌صورت طبیعی اول باید زندگینامه امام خمینی نوشته می‌شد. آن کتاب منتشر شد و الحمدالله کارکردهای داخلی و خارجی خود را هم داشت که وقتی آن پیشنهاد به من داده شد من پذیرفتم و به لطف خدا به سرانجام رسید.  

وقتی پیشنهاد نوشتن کتاب زندگینامه امام خمینی را به من دادند به واسطه علقه به امام آن را به‌عهده گرفتم و بعد از پنج سال کار تحقیق و نوشتار تمام شد. درباره این کتاب نگرانی خاصی نداشتیم چرا که پیش از این زندگینامه‌هایی ناقص از امام منتشر شده بود اما وقتی کتابی منتشر می‌شود و زمان می‌گذرد زمان اسناد و مدارک و گفته‌ها و خاطرات جدیدی هم به عرصه می‌آید که شاید در منابع قبلی دیده نشده باشد، بنابراین اگر یک سیر درست تاریخ‌نگاری و تاریخ‌پژوهی در کشور وجود داشته باشد نوشتن از موضوعات، اشخاص، جریان‌های واحد هر چند دهه باید تجدید شود، بنابراین «الف لام خمینی» آخرین کتاب در مورد زندگینامه حضرت امام است تا زمانی که اسناد و مدارک و یادمانده‌های جدیدی منتشر شود و در واقع این کتاب آجری است روی آجرهای قبلی.

باید دانست که زندگینامه‌‌نویسی در گرایش تاریخی یک فن است و ما با این نگاه فقط کتاب «زندگینامه سیاسی امام خمینی» نوشته محمدحسن رجبی را داشتیم و بعد از آن زندگینامه امام در مقدمه برخی کتاب‌ها یا به‌صورت جزئی در لابه‌لای حوادث و نهضت اسلامی ذکر شده بود. زندگینامه‌ای که از ابتدا تا انتها روی شخصیت امام از خاندانشان تا پیروزی انقلاب اسلامی نداشتیم. ضمن اینکه ما حق داشتیم با انتشار اسناد و مدارک جدید درباره امام یک کار جدید و تازه‌ای به‌دست بدهیم در واقع یک جای‌خالی را هم به این وسیله پر کردیم.

این نویسنده درباره استفاده از اسناد و مدارک جدید در کتاب «الف لام خمینی» اینچنین توضیح داد: اسناد مرتبط با امام پیش از این در پنج‌جلد اسناد شهربانی و 22‌جلد مربوط به ساواک منتشر شده بود اما من از موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی خواستم که اصل اسناد امام در ساواک را در اختیار من قرار بدهند تا برخی اسنادی‌را که به هر دلیلی در این کتاب‌ها نیامده است در استنباط‌ها و استنتاج‌های خودم دخالت بدهم. ما اخیراً به یکی، دو نسخه خطی رسیدیم -که البته اطلاعات بسیار کمی درباره امام داشت- و از اطلاعات آن استفاده کردیم. برخی مصاحبه‌ها هم ناگفته‌هایی از زندگی امام داشت که مورد استفاده ما قرار گرفت. این کتاب را نمی‌توانیم بگوییم حاوی اسناد متعدد منتشر نشده است بلکه می‌توان گفت نگاه و نگرشی جدید هست و تحلیل‌های نسبتاً تازه‌ای نسبت به منابع پیشین انجام داده است.

یکی از مسائلی که پژوهشگران را رنج می‌ دهد بحث کمبود اسناد و مدارک است. خاصه این که کتابی هم قرار باشد درباره زندگی امام خمینی نوشته شود. بهبودی درباره این که این مسئله چگونه مدیریت کرده است گفت: اگر دو کتاب اقلیم خاطرات خانم فاطمه طباطبایی و خاطرات بانو‌قدس همسر امام منتشر نشده بود ما دستمان در مورد زندگی امام تا پیش از سال 42 خالی بود. این دو منبع کمک بسیاری به ما کردند تا حرف‌های نگفته زندگی امام را بگوییم البته که هنوز حرف‌های بسیاری در مورد زندگی امام هست.  

برای کسی که‌با تاریخ سروکار دارد کمبود اطلاعات یک دردسر دارد و زیادی اطلاعات هم دردسرهای خاص خودش را دارد. با وجود این چون نگاه من به زندگی امام همراه با زمانه ایشان بوده این جاهای خالی با یادآوری زمانه امام تا حدی پر شده و خواننده وقتی زندگی امام تا قبل از سال 42 را می‌خواند احساس خلأ نمی‌کند و تا حد زیادی سیراب می‌شود.

نویسنده کتاب «پا به‌ پای باران» درباره انتشارا آثار دیگری درباره امام پیش از کتاب خود هم این چنین می‌گوید: در نگاه از بالا این کتاب‌ها هیچ تزاحمی با هم ندارند و هر یک کارکرد خودش را دارد. آنچه من ادعا می‌کنم در مورد کتاب «شرح اسم» و «الف لام خمینی» ارائه شناخت به خواننده است. عالی‌ترین باوری که هر انسان می‌تواند نسبت به یک پدیده پیدا کند شناخت است یعنی وقتی عقل گردشی 360‌درجه درباره یک پدیده می‌کند در نهایت به شناخت می‌رسد‌. علاقه‌مندی و دوست داشتن با شناخت فرق دارد. مثلاً من امروز به دلایل خوش‌پوشی و‌... از کسی خوشم می‌آید که این جور تمایل و علقه است و یک موقعی کسی را به‌خاطر ذات پایدار و ارزشمند دوست دارم.

من عقیده دارم دو کتاب «الف لام خمینی» و «شرح اسم» نسبت به رهبر پیشین و رهبر فعلی ایران شناخت ایجاد می‌کند یعنی اگر روزی به هر علتی از آیت‌الله خامنه‌ای خوشش آمده ممکن است روز دیگر به علتی نظرش متفاوت شود که ما با این کتاب نسبت به این شخصیت‌ها شناخت ایجاد می‌کنیم و عقل را وادار به گردش می‌کنیم که خواننده را به یک باور پایدار نسبت به افراد می‌رساند.

سخن پایانی هدایت‌الله بهبودی راجع به پایان‌بندی اثر است. البته بهبودی درباره احتمال ادامه کتاب نیز می‌گوید: قرار بود کتاب 22بهمن به پایان برسد اما به‌دلیلی کتاب را در دهم اسفند و زمان بازگشت امام به قم به پایان رساندم با به نقل قولی که از امام آوردم تا خواننده به مقصود برسد. قرار هم بود کتاب از خاندان امام شروع و تا انقلاب اسلامی تمام شود. بعد از انقلاب ما با فراز و فرودها و اخبار و اطلاعاتی روبه‌رو هستیم که تن دادن به آن ممکن نیست مگر این که در یک مجلد جداگانه دیگری با چنین حجمی فراوری شود.

من فعلاً بدون این‌که رد کنم کتاب «الف لام خمینی» جلد دومی خواهد داشت می‌گویم این حرکت اول است برای شناخت امام خمینی و عمدتاً هم به‌دلیل سن پایین نفوس کشور است. کسانی که الان 40‌سال دارند به یک معنا خبرکاملی از امام ندارند و این کتاب می‌تواند خبر کامل را راجع به امام به آنها بدهد.