تهران: جهت انقلابی یعنی توجه به نقص‌ها در عین نمایش داشته‌ها/ عدم صدق در رفتار مدیران جفا به رهبر انقلاب است

به گزارش حلقه وصل، شامگاه پنج‌شنبه 21 دی ماه، مستندسازان دیداری صمیمی را با رهبر انقلاب برگزار کردند. در این دیدار که با پرسش و پاسخ این هنرمندان از رهبر انقلاب همراه بود، مقام معظم رهبری توصیه‌هایی کلیدی به آنان داشتند. پس از این دیدار، نامه‌ی رهبر انقلاب، خطاب به مستندسازان منتشر شد که دوشنبه در حوزه‌ی هنری از آن رونمایی شد.

متن کامل گفت‌وگو با سید محمد مهدی طباطبایی‌نژاد مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در ادامه منتشر می‌شود.

هنرمندان مختلفی در طول سال و حتی در برنامه‌های منظم مثلا در ماه مبارک رمضان با رهبر انقلاب دیدار می‌کنند. چه اتفاقی باعث شده تا توجهات به سمت مستندسازان جلب شود؟

در ابتدا باید مراتب قدردانی و سپاس خودم و همه مستندسازان را به مقام معظم رهبری تقدیم کنم که عنایت فرمودند و ما را به سخنان راه‌گشایشان مفتخر کردند. دیدار رهبری با هنرمندان، مدت‌ها است که اتفاق می‌افتد اما هیچ کدام از این دیدار‌ها منجر به این نشده است که پیام مکتوبی بعد از دیدار منتشر شود. به نظرم من این نکته حائز اهمیت است و نشان از اهمیت فیلم مستند در نگاه ایشان دارد. البته این موضوع وظیفه‌ی ما را مهم‌تر و سنگین‌تر از قبل می‌کند و باید جدی‌تر از قبل به این کار توجه کنیم. به نظرم این موضوع خیلی مهم است که از منظر عالی‌ترین شخصیت نظام، فیلم مستند دارای جایگاه ویژه و اهمیت فراوان نسبت به دیگر ابزارهای اثر‌گذاری دارد.

همه تکنیک‌زده شده‌ایم و در جشنواره‌هایمان فیلمی که تکنیک بهتری دارد جایزه می‌گیرد و اصلا به حال آن فیلم فکر نمی‌کنیم. به نظرم این موضوعات برای منِ مدیر هم تذکر است.

نکته‌ی مهمی که وجود دارد این است که در بسیاری از موارد، فرمایشات مقام معظم رهبری مورد جفای مدیران واقع می‌شود اما برای خودمان باید به این موضوع توجه کنیم. متاسفانه ما مدیران، صحبت‌های ایشان را تبدیل به چند بیلبورد و بنر و مراسم رونمایی می‌کنیم و عامل به صحبت‌هایشان نیستیم. واقعا در سینمای مستند با خود عهد کرده‌ایم و اراده داریم که نسبت به فرمایش ایشان سطحی نگاه نکنیم و خودمان را عامل به فرمایش ایشان بدانیم. این صحبت، موضع ما نسبت به منشور مستند انقلاب اسلامی است. قطعا برای ما چراغ راه خواهد بود. به نظرم همه‌ی صحبت‌های ایشان در آن نامه، عملیاتی و اجرایی است و باید نصب‌العین ما قرار بگیرد.

جهت انقلابی یعنی توجه به نقص‌ها در عین نمایش داشته‌ها

در بخشی از این نامه ایشان فرمودند که جهت انقلابی را حفظ کنید. این موضوع راهگشای سینمای مستند ما در سال‌های آینده خواهد بود. البته این که جهت انقلابی چه تعریفی دارد، خود مهم است. جهت انقلابی به معنای خدمت به مردم و تلاش برای ساختن آینده‌ی بهتر است. جهت انقلابی یعنی توجه به نقص‌ها در عین توجه به بیان داشته‌ها. این که بخواهیم فقط سیاهی‌های جامعه را ببینیم و به خوبی‌‌ها، رشد‌ها و داشته‌هایی که به برکت انقلاب اسلامی به دست آمده است توجه نکنیم، جفا کرده‌ایم.

در بخش دیگری از این پیام با صحبتی دقیق از ایشان مواجه می‌شویم. رهبر انقلاب فرمودند که مبادا تکنیک شما را از صفای باطن دور کند. وقتی از سینمای مستند اشراقی حرف می‌زنیم، همین معنا را دارد. در حقیقت مستندساز حال خود را فدای تکنیک نکند. به نظرم این صحبت ایشان ارجاعی به مستند اشراقی است. هم‌چنین بیان داشتند که انتقاد لازم است اما باید ناصحانه باشد. این منطق درستی است که جای آن در فیلم مستند است. فیلمی که از دردها سخن می‌گوید باید چنین ویژگی داشته باشد. فیلمی که تصویر چرک و نادرستی از جامعه عرضه می‌کند، به هیچ وجه ناصحانه نیست چرا که یک مستند ناصحانه، محاسن را هم می‌بیند. اگر از یک نقص صحبت می‌کند ناصحانه است.

موضوعات مهمی در این پیام بیان شده بود. به نظر شما کدام یک از کلیدواژه‌های مطرح شده عملیاتی‌تر بوده و برای جریان مستندسازی کاربردی‌تر است؟ 

یک موضوع مهمی که در این پیام بیان شده است، موضوع امیدآفرینی است. چرا مملکت ما به جایی رسیده است که همه‌ی ما متفقا زبان به نقد باز کردیم؟ از صدا و سیمای جمهوری اسلامی گرفته تا خود ما به عنوان بخشی از دولت، یک صدا شده‌ایم و از عیب‌ها حرف می‌زنیم. هیچ کس نیست که بگوید در این جامعه خدمت می‌شود و تلاش صورت می‌گیرد. چرا همه دست به دست هم می‌دهیم که بذر ناامیدی و یاس را در جامعه تزریق کنیم؟ انگار که ید واحد شده‌ایم که ناامیدی ایجاد شود. در این دیدار رهبر فرمودند که حرف‌ها باید امیدوارکننده باشد، فیلم باید امیدآفرین باشد. این موضوع پاسخ به همین ایجاد ناامیدی است. دقت کنید که در اتفاقات و نا آرامی‌هایی که اخیرا رخ داد، یک بخشی واقعی بود و فارغ از موضوع تحریکات دشمن، اعتراضات مردم بود اما بخش دیگری از آن غیرواقعی بود و تحت تاثیر فضای ناامید کننده‌ای ایجاد شده بود که خود ما ایجاد کردیم. دشمن و رسانه‌ی بیگانه از یک طرف بذر ناامیدی می‌پاشد و از طرف مقابل، خودمان در رسانه‌هایمان، از رسانه‌ ملی گرفته تا مستندساز و روزنامه نگار و ... با این کلا بزرگ که خودمان بیاییم از عیب‌هایمان سخن بگوییم، ناامیدی را ترویج دادیم.

اگر فیلمی از تلخی‌ها حرف می‌زند و به گونه‌ای آن را بیان می‌کند که در انتهای آن فقط با ناامیدی مواجه می‌شویم، عذرخواهی می‌کنم و می‌گویم که نمی‌خواهیم از فیلم نا امیدکننده حمایت کنم و آن را بسازم.

به نظرم تمام آن چیزی که در پیام رهبر انقلاب به مستندسازان بیان شد، یک نگاه کارشناسانه و ناصحانه است و چراغ راهمان است. من این حرف‌ها را به عنوان یک مدیر نمی‌گویم بلکه به عنوان یک مستندساز و یک ایرانی می‌گویم. کجای صحبت‌های ایشان به نظر یک فرد منصف محل نقد است؟ ایشان اشاره‌ی مستقیم به جشنواره‌ها نداشتند اما اشاره کردند که مبادا نام و شهرت ما را از صفای انقلابی دور کند. این همان مستند اشراقی است که همه اهل معرفت از آن صحبت می‌کنند. چرا مستندهای شهید‌ آوینی هنوز هم تاثیرگذار است و اگر اکنون هم آن را ببینید اثر می‌گیرید؟ آیا تکنیک ویژه‌ای داشت؟ خیر اما یک حال خوش و صفای باطن در پشت آن حرف‌ها بود که فیلم را اثرگذار می‌کرد. این مستند اشراقی است. اکنون جای چنین مستندی خالی است.

همه تکنیک‌زده شده‌ایم

همه تکنیک‌زده شده‌ایم و در جشنواره‌هایمان فیلمی که تکنیک بهتری دارد جایزه می‌گیرد و اصلا به حال آن فیلم فکر نمی‌کنیم. به نظرم این موضوعات برای من مدیر هم تذکر است. این را باید بگویم که در همین چند روز می‌توانستم که در مرکز مصاحبه کنم و حرف بزنم اما پرهیز داشتم. هیچ گفتگویی با مرکز نداشتم برای این که همیشه منتقد رفتار مدیران نسبت به فرمایشات رهبری هستم. بالافاصله یک موضع مدیریتی می‌گیرند، چند بنر و تابلو به درد و دیوار می‌چسبانند و به اصل ماجرا عمل نمی‌کنند. با خود عهد کردم و به دوستان گفتم که نباید این‌چنین موضع بگیریم. در جلسه امروز مدیران به آقای حیدریان گفتم که این چنین موضع‌گیری خواسته رهبری نیست، بلکه خواسته ایشان این است که به فرمایش ایشان عمل کنیم. ما قصد داریم که به این فرمایشات عمل کنیم.

راحت می‌توان دست‌خط ایشان را قاب کرد و برای همه‌ی اتاق‌ها فرستاد/ عدم صدق در رفتار مدیران جفا به مقام معظم رهبری است

نمی‌خواهیم ادا و اطوار مدیریتی دربیاوریم. می‌توانیم خیلی راحت دست‌خط ایشان را قاب کنیم و برای همه‌ اتاق‌های مرکز، خانه‌های مستند و این طرف و آن طرف بفرستیم و بگوییم که این را به عنوان منشور مستند انقلاب اسلامی به دیوار اتاق‌هایتان نصب کنید. این رفتاری است که خیلی اوقات مدیران از روی عدم صدق انجام می‌دهند.

چرا مستندهای شهید‌ آوینی هنوز هم تاثیرگذار است و اگر اکنون هم آن را ببینید اثر می‌گیرید؟ آیا تکنیک ویژه‌ای داشت؟ خیر اما یک حال خوش و صفای باطن در پشت آن حرف‌ها بود که فیلم را اثرگذار می‌کرد. این مستند اشراقی است. اکنون جای چنین مستندی خالی است.

باید عامل این صحبت باشیم. به جای رفتارهایی که در جمهوری اسلامی ما مدیران باعث و بانی آن شدیم و بیش‌ترین جفا را به فرمایشات مقام معظم رهبری داشتیم، قصد داریم تا رفتار دیگری را پیش بگیریم. ما مستندسازان قصد نداریم تا این صحبت‌ها را بنر و تابلو کنیم و به دیوار اتاق بچسبانیم اما این‌ها را نصب‌العین خود قرار می‌دهیم و همواره جلوی چشمانمان نگه می‌داریم تا عامل به آن باشیم.

مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، وظیفه‌ی تولید بخش مهمی از سینمای مستند را برعهده دارد. شما اشاره کردید که متاسفانه همه به شدت تکنیک زده شده‌اند و حتی در جشنواره‌ها کسی برگزیده می‌شود که تکنیک بهتری داشته است. به نظر می‌رسد سیاست‌گذاری‌های شما قطعا دچار تغییر و تحولاتی جدی شود، درست است؟

ما به عنوان مدیریت تولید آثار مستند، همواره این موارد را باید در فیلم‌هایمان در نظر داشته باشیم. اگر فیلمی تولید می‌شود، جهت انقلاب داشته باشد و همان‌طور که گفتم جهت انقلاب به این معنی نیست که فیلم ذیل گفتمان انقلاب اسلامی باشد. معتقدم که فیلم محیط‌زیستی که راجع به یک مشکل مثلا بحران آب در کشور هم ساخته می‌شود، فیلم انقلاب است و باید درست حمایت و هدایت شود. فیلمی که ناصحانه و امید‌آفرین است باید مورد حمایت قرار گیرد.

اگر کسی بخواهد فیلم سیاه بسازد، عذرخواهی می‌کنم و حمایت نمی‌کنم

یکی از بزرگ‌ترین معضلات جامعه‌ ما هم‌دستی همه‌ی ما برای ناامید کردن ملت است و این موضوع بزرگ‌ترین ضربه‌ای است که به مردم می‌زنیم. نباید مردم را ناامید کنیم. اگر فیلمی از تلخی‌ها حرف می‌زند و به گونه‌ای آن را بیان می‌کند که در انتهای آن فقط با ناامیدی مواجه می‌شویم، عذرخواهی می‌کنم و می‌گویم که نمی‌خواهیم از فیلم نا امیدکننده حمایت کنم و آن را بسازم. برآیند کلی اثر باید مثبت باشد. نکته‌ای که رهبر انقلاب راجع به نقد فرمودند به این موضوع اشاره دارد. بیان داشتند که نقد در یک جا توهین است و درجای دیگر نصیحت است. باید در یک فیلم وجه توهین درنیاید و با وجه دوم آن سروکار داشته باشیم. در حقیقت نگاه انتقادی‌مان باید نصیحت و شفقت داشته باشد نه توهین.

اگر رضایت خدا در کار مهم شود، خود به خود تمام موضوعات قبلی به وجود می‌آید

اگر می‌خواهیم یک کار سفارشی به مستند‌ساز بدهیم، در ابتدا مستندساز حال فیلم را درک کند و با نگاه اشراقی به سمت آن برود. این موضوع را بدون تعارف می‌گویم.

رهبری در جایی فرمودند که زبان طنز می‌تواند موثر باشد. در همین سال‌های اخیر دیده‌ایم که مستندهایی که در سالیان اخیر، در کشور مطرح شدند و تاثیر گذاشتند، از این زبان استفاده کردند. می‌بینید که ظرایفی که در صحبت‌هایشان وجود داشت، اجرایی بود. حال جالب است که این‌ها سفارشات ایشان برای مستندسازان جوان بود اما به نظر من جوان و پیشکسوت مهم نیست و همه‌ی مستندسازان باید به آن توجه کنند. وقتی نگاه با حال خوش در کار مستندساز با سابقه نباشد و فقط به فرم و تکنیک بپردازد، مشخص است که کارش اثرگذار نیست. آنچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. علاوه بر این‌ها، فرمایش پایانی نیز خود بسیار مهم است. در نظر گرفتن رضایت خدا بسیار مهم است. البته این بدین معنی نیست که مستندساز بیاید و بگوید که من در راه رضای خدا فیلم می‌سازم. او برای معیشت خود کار می‌کند و به عنوان مستند‌ساز حرفه‌ای کار تولید می‌کند تا پول بگیرد اما چه خوب است که در تمام رفتارهایش رضایت خدا را درنظر داشته باشد. وقتی این موضوع را رعایت کرد خود به خود تمام موضوعات قبلی اتفاق می‌افتد. یعنی نقدش ناصحانه می‌شود، نگاهش امید‌بخش می‌شود و ... چنین شخصی نمی‌تواند از ناامیدی حرف بزند.

منبع: تسنیم