هر که هستیم از محبانیم در را باز کن...‏

سرویس حاشیه نگاری _مهدی چراغ‌زاده: خبر درگذشت شاعر فرزانه و دلسوخته اهل‌بیت(ع)، حبیب چایچیان (حسان)، جامعه شعرکشور و بویژه شاعران اهل‌بیت و هیأت کشور را داغدار کرد. چایچیان بیش از ۷۰ سال در عرصه شعر آیینی فعالیت داشت و در این مدت آثار ماندگار و خاطره‌انگیز زیادی برای‌مان خلق کرد.

صحبت کردن درباره مرحوم چایچیان در حد توان همچون من نیست چرا که هم از نظر قدرت معنوی و هم از نظر معلومات و دانش ادبی و دینی کوچک‌تر از آن هستم که درباره آن پیرغلام و شاعر پیشکسوت اهل‌بیت سخنی بگویم. اگر بخواهیم درباره اشعار او سخنی بگوییم همان بهتر است بگوییم او شاعری بود که علامه امینی(ره) بارها از اشعار پرمحتوا و با پشتوانه علمی و دینی وی تعریف و تمجید کرده بود. چایچیان به حسب ارادت به اهل‌بیت تخلص خود را از نام «حسان بن ثابت» شاعر مطرح واقعه غدیر برگرفته بود.

شاید جزو معروف‌ترین آثار او که همگان با آن آشنا هستند «آمدم‌ ای شاه پناهم بده» و «امشب شهادت‌نامه عشاق امضا می‌شود» باشد، اما آثار اینگونه ماندگار حسان کم نیست و بسیاری دیگر از شعر‌های ماندگار انقلاب، دفاع‌مقدس و آیینی مشهور که در خاطره‌ها نقش بسته از اشعار این شاعر فرزانه است.  اگر تورقی در آثار او به حسب تاریخ سرودن اشعارش بیندازیم خواهیم دید که چایچیان در عرصه شعر آیینی به عنوان شاعری خلاق و نوجو شناخته می‌شود که هم از لحاظ استفاده از قالب‌های متنوع و کم‌کاربرد در شعر اهل‌بیت مانند چهارپاره، مستزاد و... و هم از لحاظ مضامین چه در آثار مدحی و چه در آثار مرثیه‌ای، کارهای بکر و جدیدی انجام داده است.

قالب مستزاد با توجه به مصرع کوتاه کناری آن قابلیت استفاده در نواهای مرثیه‌خوانی و سینه‌زنی را دارد و حسان یکی از آشناترین مستزاد‌های آیینی را سروده که هر ساله از زبان مداحان و مرثیه‌خوانان در ایام محرم شنیده می‌شود:

خیمه‌ها می‌سوزد و شمع شب تار عزاست/ کربلا ماتم سراست

مجمع پیغمبران در قتلگاه کربلاست/ کربلا ماتم سراست

استفاده از اوزان نادر، قافیه‌های تازه و غریب و نیز ردیف‌های تاثیرگذار از همین خلاقیت‌ها و نوجویی‌های او حکایت دارد؛ چنانکه در شعری که سال 48 سروده شد، ردیف «آهسته‌آهسته» به کار برده شده که بعدها در آثار شاعران مختلف تکرار شده است.

«به میدان چونکه می‌رفت آن جوان آهسته آهسته

ز جسم شه برون می‌رفت جان آهسته آهسته

چنان هجران او بر قلب شاهنشه گران آمد

که پشت شاه خم شد چون کمان آهسته آهسته»

اگر موضوع «زبان» را قدری کنار بگذاریم - هرچند زبان شعری حسان، زبان شعر اکثر پیشکسوتان و اساتید شعر امروز است و حتی ابداعات و نوجویی‌های زیادی دارد-یکی دیگر از ویژگی‌های شعری حسان که امروز جای خالی‌اش در شعر بسیاری از شاعران آیینی به وفور احساس می‌شود «اندیشه» و محتواهای شعری بر مبنای کلام خدا و قرآن، احادیث و روایات اهل‌بیت است که این ویژگی شاید به‌خاطر ارتباط و مصاحبت مرحوم چایچیان با علما و دانشمندانی چون علامه امینی‌(ره) بوده است.

در مطالعه آثار این شاعر فقید و دلسوخته اهل‌بیت با اشعاری آشنا و خاطره‌انگیز مواجه می‌شویم  که سال‌هاست در هیئات و تکایای اهل‌بیت زمزمه زبان‌هاست و مردم حال و هوای خاصی با آن دارند. مانند:

بر لب آبم و از داغ لبت می‌میرم
هر دم از قصه جانسوز تو آتش گیرم
مادرم داد به من درس وفاداری را
عشق شیرین تو آمیخته شد با شیرم
***
اینان که طبل خاتمه جنگ می‌زنند
دیگر چرا به خیمه ما سنگ می‌زنند
***
بار بگشایید اینجا کربلاست
آب و خاکش با دل و جان آشناست
السلام ‌ای سرزمین کربلا
السلام ‌ای منزل نور خدا
***
بوی خوش می‌آید اینجا عود و عنبر سوخته
یا که بیت‌الله را کاشانه و در سوخته
***
نماز بی‌ولای او عبادتی است بی‌وضو
به منکر علی بگو نماز خود قضا کند

در پایان باید گفت آنچه امروز به عنوان شعر آیینی وجود دارد مرهون تلاش‌ها و آثار و اشعار ماندگار شاعران بزرگی همچون حسان است که حلقه اتصال شعر آیینی قدما از دعبل و فرزدق و...گرفته تا محتشم و مقبل با شعر آیینی معاصر بوده و این دو را به هم وصل کردند.

افرادی مانند حسان، مرحوم سبزواری، استاد مجاهدی و بسیاری از دیگر پیشکسوتان، شعر آیینی امروز را از دوران قبل از انقلاب اسلامی پایه‌گذاری کردند و بعد از انقلاب نیز در عرصه شعر دفاع‌مقدس و پیوند آن با حماسه عاشورا تلاش‌های بسیاری کردند و این تلاش‌ها ادامه داشت تا امروز که می‌بینیم شعر آیینی نه‌تنها در جامعه و در میان مردم جایگاهی درخور پیدا کرده بلکه محافل زیادی در سراسر کشور با عنوان شعر آیینی به مناسبت‌های مختلف برگزار می‌شود و شاعران بسیاری نیز به سمت سرودن اینگونه اشعار گرویده‌اند.