تهران: آیا اربعین حکومتی شده است؟

به گزارش حلقه وصل، حجت‌الاسلام والمسلمین داود مهدوی‌زادگان عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی در کانال شخصی‌اش یادداشتی با عنوان «آیا اربعین حکومتی شده است» نوشت که در ادامه می‌آید:

*آیا اربعین حکومتی شده است؟

برخی در تحلیل مراسم اربعین بر این باورند که اربعین به این شکل و ساختار به عنوان امری حکومتی و سیاسی در آمده است. ولی آنان هیچ توضیحی درباره مفهوم حکومتی شدن و شکل و ساختار آن ارائه نمی‌کنند. گویی صرف چنین توصیفی برای انتقال معنا کفایت می‌کند. اما اگر مقصود از حکومتی شدن، معطوف به اهداف سیاسی و قدرت شدن است؛ باید ملاحظه کرد که آیا چنین تفسیری در مورد راهپیمایی اربعین درست است یا خیر.

متأسفانه انتظاری که از جامعه‌شناسی در ایران برای تحلیل چنین واقعه‌ای وجود دارد، برآورده نشده است. در چند روز اخیر، تحلیل علمی روشنگرانه‌ای مشاهده نکردم و به قول دکتر شجاعی زند، اربعین در جامعه‌شناسی دیده نشده است. و البته دلیل این امر قابل بررسی است. گمان می‌کنم توصیف حکومتی شدن اربعین نوعی توجیه کم‌کاری جامعه‌شناسی است و الا در این باره آزادانه رطب و یابس‌های غیر علمی زیادی به هم بافته‌اند. اما به هر روی، آیا اربعین حکومتی شده است؟

گمان می‌کنم، حکومتی شدن اربعین به معنای مورد نظر این برخی‌ها، اتفاق نیافتاده است و چنین گفته‌ای صرف ادعا است و واقعیت امر خلاف این ادعا را ثابت می‌کند. زیرا این مراسم معنوی خارج از قلمرو حاکمیتی ایران برگزار شده است و حکومت ایران در انجام آن هیچ گونه سلطه‌ای نداشته است و حضور مقامات ایرانی در این مراسم هم همچون حضور شخصی مردم بوده است و نه حضور رسمی در عراق.

شواهد امر هم نشان می‌دهد دولت عراق سلطه سیاسی بر این مراسم ندارد یا نخواسته است. از سوی دیگر، رفتار دولت و برخی مسئولان کلان شهر مانند تهران و مشهد با اربعین امسال تامل برانگیز بود. دولت بر خلاف سال‌های گذشته و روال عادی سفرهای خارجی، هزینه سفر به عراق را گران کرده بود و برای برخی فعالیت‌های امدادی که رایگان است، عوارض تعیین کرده بود.

هزینه پارکینگ‌های مرزی گران شده بود. شورای شهر تهران از ادامه فعالیت شهرداری همچون سال‌های قبل خودداری کرد. برخی از دولتمردان نه تنها در تحریض مردم به حضور گسترده در این راهپیمایی معنوی اقدامی به عمل نیاوردند بلکه بعضاً طعنه‌های تلخی مانند قضیه زباله‌های بر زمین مانده را طرح کردند. البته این سخن به معنای مخالفت دولتمردان با این مراسم دینی نیست، بلکه صرف بیان عدم نقش داشتن دولت در مدیریت اربعین است.

در واقع مدیریت راهپیمایی اربعین خودجوش و مردمی بود و کمک‌های دولتی به این عمل مردمی امری قهری بود. زیرا پذیرفتنی نیست که بیش از سه میلیون شهروند در مراسم مذهبی شرکت کنند و دولت هیچ نوع خدمت‌رسانی نداشته باشد. بنابراین، نامعقول‌ترین سخن این است که گفته شود اربعین فرایند حکومتی شدن را طی کرده است.

اما سخن معقول‌تر این است که اربعین در حال احیای سیمای واقعی خود که همان سیمای سیاسی و اجتماعی است، می‌باشد. زیرا حقیقت اربعین در زنده نگهداشتن مبارزه سیاسی - عبادی سالار شهیدان ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام است و این حقیقت، طی قرن‌های متمادی به ویژه در دوران معاصر، در اثر وقوع فرآیندهایی از فردی‌سازی و جماعت‌گریزی و سیاست‌زدایی پنهان مانده است و اکنون، اربعین در حال بازگشت به جایگاه حقیقی خود است و دقیقاً استقبال گسترده و میلیونی مردم از سراسر جهان برای همین خاطر است.

قوت و شدت هویت‌یابی سیاسی اربعین به قدری است که برخی حاکمیت‌ها را به دنبال خود کشانده و برخی دیگر را علیه خود تحریک ساخته است. چون حکومت‌های زیادی هستتد که به شدت با حضور دین در عرصه سیاست و جامعه مخالفند.

به هر حال، چنین به نظر می‌آید که حکومت‌ها در سال‌های آتی از پی عاشورا و اربعین، دوان باشند.