به گزارش حلقه وصل، بعضی بیماری‌های واگیر که امروزه هم نامشان آشناست به اندازه‌ها قرن‌ها و هزاره‌ها قدمت دارند؛ یک‌نمونه‌اش آبله که بیش از ۳ هزار سال از میان نسل‌های بشر قربانی گرفته است. همین آبله را از ۲۰۰ سال پیش و از زمان عباس میرزا قاجار و بعدها امیرکبیر در ایران مایه‌کوبی می‌کردند تا از دستش خلاص شوند و عاقبت در دهه ۵۰ شمسی بود که برنامه‌ای جهانی و ۱۰ ساله اجرا شد و در آبله دنیا و ایران ریشه‌کن شد. درواقع هیچ‌وقت کار واکسیناسیون و خلاصی از یک بیماری واگیر به این آسانی‌ها نبوده و هنوز هم نیست؛ هنوز سالانه بیش از ۱۹ میلیون کودک در سراسر جهان از واکسیناسیون محروم می‌مانند و سیاه‌سرفه و کزار نوزادی و هپاتیت و سرخک عامل یک‌چهارم کل مرگ‌ومیر کودکان در دنیا هستند. امسال که وضعیت بدتر است و به‌دلیل اختلال ناشی از شیوع کرونا در پیشبرد واکسیناسیون کشورها، بیش از ۸۰ میلیون کودک در سراسر جهان از دریافت واکسن محروم مانده‌اند.
ایران چه وضعیتی دارد؟ جزو بهترین کشورهای دنیاست و به رتبه پوشش ۹۹ درصدی واکسیناسیون رسیده است. این کار هم آسان نبوده؛ تا دهه ۵۰ پوشش واکسیناسیون در ایران فقط ۳۰ درصد بود و همین سرخک که حالا حذف شده تا دهه ۵۰ سالانه ۲۰ تا ۳۰ هزار ایرانی را می‌کشت. چگونه به این‌جا رسیدیم؟
طرح آبله‌کوبی در مناطق اطراف تهران در دهه ۳۰ شمسی
از آبله‌کوبی تَق‌ولَق تا واکسیناسیون ۳۰ درصدی!
مایه‌کوبی آبله که از زمان قاجار شروع شده بود و قانونی تَق‌ولَق هم برایش تصویب شده بود از سال ۱۳۲۲ در ایران سراسری شد؛ یک قانون جدید در مجلس شورای ملی تصویب شد برای آبله‌کوبی همگانی. تا آن‌موقع انستیتو پاستور ایران و سرم‌سازی رازی هم که حوالی سال ۱۳۰۰ شمسی تأسیس شده بودند آن‌قدر توانایی داشتند که واکسن کافی برای همه ایرانی‌ها تولید کنند. از سال ۱۳۵۳ نیز برنامه سراسری جدیدی همراه با آموزش عمومی برای واکسیناسیون کودکان در برابر ۶ بیماری رایج آغاز شد ولی چندان فراگیر نشد و پوشش واکسیناسیون در ایران در حدود ۳۰ درصد باقی ماند.
عکسی از اجرای واکسیناسیون محدود در دهه ۲۰ شمسی
عملیات ۱۲ ساعته واکسن در ایران!
در دهه ۶۰ با وجود شرایط نامساعد ناشی از جنگ تحمیلی پوشش واکسیناسیون در ایران به‌تدریج افزایش یافت تا جایی که یونیسف اعلام کرد ایران تنها کشور دنیا است که در زمان جنگ شاخص‌های بهداشتی آن بهبود یافت. در واقع در دهه‌های اخیر حتی جنگ هم نتوانسته سلامت را در جامعه ایران از اولویت بیندازد. در همان دوران جنگ یعنی از سال ۱۳۶۳ برنامه واکسیناسیون سراسری در ایران سازماندهی منسجم‌تری یافت و کودکان ایرانی در مقابل کزاز، سیاه سرفه، دیفتری، فلج‌اطفال، سل و سرخک واکسینه می‌شدند. در دهه ۷۰ نیز یک نقطه‌عطف تاریخی رخ داد و جهشی بزرگ ایجاد کرد.
سال ۱۳۷۳ به بسیجی‌های سراسر کشور فراخوان دادند و تمام! ۲۶ فروردین بسیجی‌ها ۱۶ هزار پایگاه و بیش از ۱۵۰ هزار گروه امدادی واکسیناسیون تشکیل دادند و در یک روزِ جمعه و در واقع در کمتر از ۱۲ ساعت حدود ۹ میلیون کودک ایرانی را در مقابل فلج‌اطفال واکسینه کردند. ۳۵۰ هزار بسیجی آمده بود پای کار و دیگران چه می‌کردند؟ ۵۰ هزار نفر از کارکنان وزارت بهداشت هم در میدان بودند و دیگران کارهایی می‌کردند در این حد که روزنامه کیهان فردای آن روز گزارش داد:«مرحله اول طرح ریشه کنی فلج‌اطفال با موفقیت کامل در سراسر کشور به اجرا درآمده است. در منطقه چهارمحال‌وبختیاری به‌علت بارش برف سنگین و مسدود بودن جاده‌ها، هوانیروز با اعزام چند فروند هلی‌کوپتر وارد عمل شد و امدادگران مربوطه را به مناطق موردنظر منتقل کرد. سه دسته کوهنورد نیز یک روز قبل از روز ملی ریشه‌کنی فلج‌اطفال برای رسیدن به نقاط صعب‌العبور زنجان اعزام شده بودند.»
عکسی منسوب‌به عملیات ریشه‌کنی فلج‌اطفال در سال ۱۳۷۳ شمسی
نتیجه این مشارکت یک‌روزه ولی با جان‌ودل این شد که سال بعدش معلوم شد فلج‌اطفال در ایران حذف شده است. اتفاق مشابهی در سال ۱۳۸۲ برای واکسیناسیون سرخک و سرخجه رخ داد و با مشارکت پایگاه‌های بسیج و وزارت آموزش‌وپرورش در یک ماه بیش‌از ۳۰ میلیون ایرانی زیر ۲۵ سال واکسینه شدند؛ اقدامی بی‌سابقه در جهان.
در سال ۱۳۹۸ شمسی که ایران گواهی حذف سرخک دریافت کرد شیوع این بیماری در اروپا و آمریکا موجب شد ترامپ از آمریکایی‌ها بخواهد واکسن بزنند
نتیجه چه شد؟
در دهه ۷۰ واکسن هپاتیت ب به برنامه واکسیناسیون سراسری کودکان ایران اضافه شد و در دهه ۸۰ واکسن سه‌گانه «سرخک، سرخجه، اوریون» هم آمد و حالا هر کودک ایران در نخستین سال‌های تولد ۱۰ واکسن دریافت می‌کند. نتیجه همه این تلاش‌های ۴۰ ساله این‌که در ایران آبله و فلج‌اطفال ریشه‌کن شده‌اند(دیگر رخ نمی‌دهند) و کزاز نوزادان و جذام و مالاریا و سرخک و سرخجه مادرزادی حذف شده‌اند(به ریشه‌کنی نزدیک شده‌اند) و دیفتری و سیاه‌سرفه و حصبه و سل و اوریون کنترل شده‌اند و این یعنی گسترش این بیماری‌ها متوقف شده است.
قسمت جالب‌تر ماجرا این‌که در همه این سال‌ها ایرانی‌ها با واکسن‌های ساخت ایران واکسینه شده‌اند. حالا هم ایران سازنده ۱۱ واکسن انسانی و ۳۷ نوع واکسن دام و طیور و آبزیان است و شاید خیلی‌ها نمی‌دانند که ایران جزو ۱۰ کشور برتر تولیدکننده واکسن در جهان است.
ایرانی جزو ۱۰ کشور برتر تولیدکننده واکسن در دنیاست
طی یک دهه اخیر بسیاری از کشورهای دنیا ازجمله در خاورمیانه در حوزه تولید واکسن سرمایه‌گذاری کرده‌اند و البته چون تولید واکسن انسانی سخت است بیشتر مشغول تولید واکسن‌های دام و طیور هستند. بالاخره ما در این حوزه «حق پیش‌کسوتی» و «همت عالی» و «نبوغ ایرانی» داریم دیگر!