نخستین خانه‌ مردم/ چرا «کعبه» قبله مسلمانان شد؟

به گزارش حلقه وصل، آیت‌الله مکارم شیرازی در جلد 1 تفسیر نمونه ذیل آیه 96 سوره مبارکه «آل‌عمران» به جایگاه کعبه اشاره کرده و درباره ادعای یهودیان مبنی بر برتری بیت‌المقدس بر کعبه مطالبی آورده کرده است که متن آن در ادامه می‌آید؛

که در ادامه مشروح آن را می‌خوانیم؛

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

«إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًى لِّلْعَالَمِینَ؛ نخستین خانه‌اى که براى مردم (و نیایش خداوند) بنا نهاده شد، همان است که در سرزمین مکّه است که پربرکت، و مایه هدایت جهانیان است». (آل‌عمران/ 96)

همان طور که در ذیل آیات سابق گفتیم، یهود به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) دو ایراد داشتند که پاسخ نخستین ایرادشان در آیات سابق آمد، و پاسخ دومین ایراد که درباره فضیلت بیت المقدس و برترى آن بر کعبه بود، در این آیات آمده است.

نخست مى‌فرماید: «نخستین خانه‌اى که براى مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است که پر برکت و مایه هدایت جهانیان است» (إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدىً لِلْعالَمینَ).

به این ترتیب، اگر کعبه به عنوان قبله مسلمانان انتخاب شده است، جاى تعجب نیست زیرا این نخستین خانه توحید است، و بى‌سابقه‌ترین معبدى است که در روى زمین وجود دارد.

هیچ مرکزى پیش از آن، مرکز نیایش و پرستش پروردگار نبوده. خانه‌اى است که براى مردم و به سود جامعه بشریت در نقطه‌اى که مرکز اجتماع و محلى پربرکت است ساخته شده است.

تاریخ و منابع اسلامى هم به ما مى‌گوید: خانه کعبه به دست آدم(علیه السلام) ساخته شد، در طوفان نوح(علیه السلام) آسیب دید و به وسیله ابراهیم خلیل(علیه السلام) تجدید بنا گردید.

بنابراین، انتخاب پرسابقه‌ترین خانه توحید براى قبله از هر نقطه دیگرى شایسته‌تر است.

جالب توجه این که: در این آیه خانه کعبه که نام دیگرش «بیت اللّه» است به عنوان خانه مردم معرفى شده، این تعبیر بیان کننده این حقیقت است که: آنچه به نام خدا و براى خداست باید در خدمت مردم و بندگان او باشد، و آنچه در خدمت مردم و بندگان خدا است براى خدا محسوب مى‌شود.

ضمناً از این آیه، اهمیت سابقه داشتن در مسیرهاى الهى و سازنده، روشن مى‌شود، لذا در آیه فوق، نخستین فضیلتى که براى خانه کعبه ذکر شده همان سابقه ممتد و طولانى آن است و از اینجا پاسخ ایرادى که در مورد احترام «حجر الاسود» مى‌شود نیز روشن مى‌گردد:

زیرا عده‌اى مى‌گویند: یک قطعه سنگ چه ارزش و اهمیتى دارد که همه سال میلیون‌ها نفر از مردم براى «استلام» آن (دست گذاشتن بر آن) بر یکدیگر پیشى گیرند و به عنوان یک مستحب مؤکد در برنامه زائران خانه خدا گنجانیده شود؟!

ولى توجه به تاریخچه این سنگ مخصوص، نشان مى‌دهد: امتیازى در آن است که در هیچ سنگ دیگرى در جهان نمى‌توان پیدا کرد و آن این که: پرسابقه‌ترین چیزى است که به عنوان مصالح ساختمان، در یک مرکز عبادت و پرستش خداوند، به کار رفته چرا که تمام معابد روى زمین و حتى کعبه که نخستین پرستشگاه است بارها تجدید بنا شده و مصالحى که در ساختمان آنها به کار رفته، تغییر یافته است تنها همین قطعه سنگ است که با مرور هزاران سال هنوز به عنوان مصالح ثابت در این معبد پر سابقه پا بر جا مانده است.

بنابراین اهمیت آن در واقع همان سابقه داشتن در مسیر خدا و خدمت به مردم است. به علاوه این سنگ، تاریخ خاموشى از نسل‌هاى فراوان مؤمنان در قرون و اعصار مختلف است.

این سنگ زنده کننده خاطره استلام انبیاى بزرگ و بندگان خاص خدا است که در کنار آن به نیایش پروردگار برخاستند.

موضوع دیگرى که توجه به آن در اینجا لازم است این است که آیه فوق مى‌گوید: این نخستین خانه‌اى بوده که براى مردم ساخته شده است.

روشن است: منظور نخستین خانه عبادت و پرستش است، بنابراین، هیچ مانعى ندارد که بپذیریم قبل از آن، خانه‌هاى مسکونى دیگرى در روى زمین وجود داشته است.

و این تعبیر، پاسخ روشنى است به آنها (مانند نویسنده تفسیر المنار) که مى‌گویند: خانه کعبه نخستین بار به دست ابراهیم(علیه السلام) ساخته شد و ساخته شدن آن را به دست آدم(علیه السلام) در ردیف افسانه‌ها قلمداد مى‌کنند.

در حالى که به طور مسلّم قبل از ابراهیم(علیه السلام)، معبد و پرستشگاه در جهان وجود داشته و انبیاى پیشین همچون نوح(علیه السلام) از آن استفاده مى‌کردند، بر این اساس چگونه ممکن است خانه کعبه که نخستین معبد جهان است به دست ابراهیم(علیه السلام) ساخته شده باشد؟

به هر حال، در این آیه براى کعبه علاوه بر امتیاز «نخستین پرستشگاه بودن» به دو امتیاز «مبارک» و«مایه هدایت جهانیان» بودن آن نیز اشاره شده است.