تهران: «گلستان یازدهم»؛ سفر به جهان آشفته یک زن در جنگ

به گزارش حلقه وصل، عزیزی می‌گفت که به تعداد آدم‌هایی که از سال 59 تا 67 در ایران بوده‌اند، می‌توان خاطره از جنگ گفت، اما به نظرم می‌توان تعداد راویان جنگ از این هم بیشتر در نظر گرفت. می‌توان میدان جنگ را از سال 67 تا همین الآن کش داد و کش داد و از میان همین دایره روایت‌های مختلف از جنگ شنید.

حالا بعد از گذشت بیش از سه دهه از هشت سال دفاع مقدس، جنگ چهره دیگری در تألیفات و کتاب‌های مرتبط با آن به خود گرفته است؛ دیگر جنگ تنها در میانه میدان روایت نمی‌شود؛ حالا چند سالی است که چهره شوم جنگ بر خانه‌ها و در میان خانواده‌ها روایت می‌شود. جنگ از پشت جبهه‌ها چهره مخوف‌تری دارد؛ جغد شومی که بر بام خانه‌ها نشسته و هر آن بال‌های گسترده خود را باز می‌کند و خانه‌ای را نشان می‌کند تا تنها خاطرات باقی بماند برای چند نفر باقی‌مانده از یک خانه.

بهناز ضرابی‌زاده از جمله نویسندگانی است که در حوزه دفاع مقدس کارهای متعددی چه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان و چه بزرگسال انجام داده اما نام ضرابی‌زاده با کتاب «دختر شینا» گره خورده است. کتابی که به روایت خاطرات قدم‌خیر محمدی می‌پردازد؛ خاطرات یکی از همسران شاخص شهر همدان از دوران کودکی تا بعد از شهادت همسر. ضرابی‌زاده پس از موفقیت این کتاب، به سراغ دیگر همسران شهدا در شهر خود رفته است. او همدانی است و گویا با انتشار کتاب جدیدش قصد دارد خاطرات همسران شهیدانی را بنویسد که حرف‌های زیادی برای گفتن دارند،‌ اما حرف‌هایشان از طرف نویسندگان شنیده نشدند و بکراند و بکر.

«گلستان یازدهم» یک عاشقانه آرام در دل جنگ است. خاطرات زهرا پناهی روا، همسر علی چیت‌سازیان از سرداران شهید استان همدان است. کتاب در 17 فصل تدوین شده و از زمان تولد فرزند شهید آغاز می‌شود تا این روزهای راوی ادامه می‌یابد. کتاب در مقایسه با «دختر شینا» جذابیت بیشتری برای خواندن دارد. اگر در کتاب قبلی ضرابی‌زاده این روایت ساده و شیرینی خاطرات بود که مخاطب را به سمت خود جلب می‌کرد، در «گلستان یازدهم» نثر نویسنده به پختگی بیشتری رسیده؛ به طوری که ضرابی‌زاده تلاش دارد تا با استفاده از تکنیک‌های جدید، فضای متفاوتی را ایجاد کند. ایجاد جریان سیال ذهن در روایت خاطرات، فضاسازی، حفظ لهجه شخصیت‌ها در کتاب و شخصیت‌پردازی با استفاده از گفت‌وگو از جمله تکنیک‌هایی است که در این کتاب بیشتر از «دختر شینا» قابل درک است. 

پناهی روا از جمله همسران شهیدی است که فرزندش پس از شهادت همسر، متولد می‌شود. ضرابی‌زاده نیز کتاب را با همین قسمت از زندگی راوی آغاز می‌کند، به نظر می‌رسد که یکی از جذاب‌ترین بخش‌های کتاب را در فصل نخست با عنوان «زندگی‌ام فیلم می‌شود» انتخاب و روایت می‌کند. نویسنده با این انتخاب خواننده را ناگزیر می‌کند که در فصل‌های بعد به دنبال شخصیت غایب و در عین حال حاضر شهید بگردد؛ در واقع ضرابی‌زاده با این انتخاب خواننده را در وسط ماجرا رها می‌کند تا در فصل‌های بعد شخصیت اصلی را بهتر بشناسد.

فصل‌های بعد نیز به دیگر بخش‌های زندگی پناهی روا اختصاص دارد؛ بخش‌هایی که با شهید چیت‌سازیان ارتباط مستقیم دارد. «گلستان یازدهم» چهره دیگری از یکی از شهدای دفاع مقدس را نشان می‌دهد. مردی که در خانه‌اش یک همسر مهربان است، با تکیه کلام‌های منحصر به خودش، و در بیرون از خانه یکی از بسیجی‌های امام خمینی(ره) که اگر جنگ 20 سال دیگر هم طول بکشد، باید در جبهه باشد.

کتاب هرچند نشان‌دهنده ویژگی‌های یک شهید است، اما بیش از آن می‌توان وضعیت خانواده‌های شهرستانی در جنگ را دید. خانواده‌هایی که چند فرزند را به جبهه فرستاده‌اند و هیچ‌کدامشان بازنگشته‌اند و در عین ناراحتی و حزن، سعی دارند به آینده امیدوار باشند و راه شهیدشان را ادامه دهند. سبک زندگی مطرح شده در کتاب‌هایی مانند «گلستان یازدهم» مخصوص دهه 60 است؛ سبکی که گاه با ورق زدن آلبوم‌های عکس دوباره به یاد می‌آیند.

آتش تفنگ‌ها خاموش شده، اما جنگ هنوز برای خیلی از مردم هنوز زنده است. زنده در خاطراتی که با آن گره خورده‌اند و زنده با سال‌هایی که سال‌ها از آن گذشته اما ثانیه ثانیه‌اش را حس می‌کنند. برای این دست از آدم‌ها خاطراتی زنده‌ است که زمان نوشتن آنها فرارسیده و شاید کمی دیر هم شده باشد. روایت این دست از خاطرات در سال‌های اخیر با استقبال خوبی از سوی مخاطبان همراه شده است. «گلستان یازدهم» از جمله این کتاب‌هاست که گمشده بسیاری از خانواده‌هاست.