مداح، انسانی هنرمند است با ابزار شعر

•    آقای بیوکافی بفرمایید چند سال است که به این کار مشغول هستید و کجا آموزش لازم برای مداحی را گذراندید؟
من تقریبا 14-15سال است که مداحی می‌کنم و همه جا می‌خوانم. از دوران جوانی و نوجوانی هم به یکسری کلاس‌ها برای آموزش مداحی می‌رفتم.
•    آیا مداحی به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود؟
بله. معمولاً مداحی در 4 قالب مختلف انجام می‌شود. اول مناجات خوانی و دعا خوانی، دوم مرثیه‌خوانی و روضه، سوم ضرب‌خوانی و سینه‌زنی و چهار مولودی است و آن مداح‌هایی که حرفه‌ای کار می‌کنند در هر چهار قالب می‌خوانند. البته خیلی از مداح‌ها در بعضی از این 4 قسمت خبره‌تر هستند مثلاً بعضی از عزیزان هستند که در مناجات ‌خوانی تبحر دارند. البته نه اینکه روضه نخوانند یا سینه‌زنی بلد نباشند، بلد هستند اما در این قسمت به حد اعلی رسیدند. بعضاً هم کسانی پیدا می‌شوند که جامع و کامل نیستند و نمی‌توانند در چهار قالب بخوانند.

•    فکر می‌کنید که یک مداح در طول مدت مداحی به چه میزان می‌تواند وارد موضوعات دیگر و حاشیه شود و نظرات و علایق شخصی خودش را از طریق تریبون عمومی برای همه مطرح کند؟
ببینید حواشی، اطلاق خیلی خوب نیست. وقتی شما می‌گویید حاشیه یعنی موضوع فرعی، که اگر بعضاً به آن نپردازیم خیلی جایگاه ما والاتر و بهتر است. خب اساساً مداحی صرف این نیست که ما فنونی را اجرا کنیم و بخوانیم. مداحی یک روش تبلیغی است و نگاهی که حضرت آقا دارند این است که شما مداحان معلم هستید. وقتی آنجا می‌ایستید احساس کنید یک معلمی هستید که دارید تدریس می‌کنید و آموزش می‌دهید. اصل مطلب آموزش و تربیت فرهنگی در جامعه است. بنابراین فرم، تنها یک ابزار برای رسیدن به این هدف می‌شود و آن چیزی که مهم است محتوای مطالب مطرح شده می‌باشد. وقتی هم که محتوا و مضمون تأثیرگرفته از اهل‌بیت(ع) باشد و آنها را به وسیله شعر و ابزار دیگر معرفی کند دیگر هیچ چیزی حاشیه نمی‌شود. همه چیز مدح و مهم‌ترین بخش مجالس ما تمهیدات اخلاقی می‌شود. مداح باید مداحی‌اش را بکند و بتواند منظورش را برساند. وظیفه خطابه خوانی با سخنران است و مداح هم باید مثلاً در قالب مداحی اشعاری را بخواند. منتها گاهی مداح می‌آید و سخنرانی می‌کند و خیلی از اوقات هم خیلی‌ها نسبت به آن موضع می‌گیرند. سخنرانی این مداح هم به یکسری چیزها بستگی دارد. بعضی اوقات غلط است و بعضی اوقات درست. بعضی اوقات مداح به عنوان یک مسلمان وظیفه دارد که یک تذکری را بدهد ولی یک موقعی این تبدیل به سخنرانی می‌شود که شاید این را خیلی‌ها نپذیرند و قبول نکنند. ولی این را هم نباید از یاد ببریم که مداح یک انسان هنرمند است که با ابزاری که دارد و با فنونی که بلد است مسائل را می‌تواند منتقل کند. بنابراین از قبل نمی‌توان گفت که صحبت مداح درست بود یا غلط، بلکه باید دید چه گفته است.

•    یکی از مولفه‌های تاسوعا و عاشورا استکبارستیزی است. مداحان چقدر در این زمینه می‌توانند ورود پیدا کنند؟
در رابطه با بحث استکبارستیزی باید نوع نگاهمان را قدری اصلاح کنیم. مرحوم علامه مطهری می‌گویند که شمر زمان خودتان را بشناسید. حضرت آقا هم یک نکته‌ خیلی قشنگ و زیبا دارند که عزت ما در گرو استکبار ستیزی ماست. یکی از شاخصه‌های نظام اسلامی هم همین روحیه استکبارستیزی است. یک روز امام(ره) می‌فرمود که جا و مکان مهم نیست هر جایی و در هر مکانی که موقعیتش وجود داشته باشد و من بتوانم در آنجا با ظلم مبارزه کنم این کار را انجام می‌دهم. نکته این است که اگر بخواهیم این سوال را جواب دهیم باید معنای استکبار را بگوییم و بدانیم که استکبار به چند بخش تقسیم می‌شود و الان ما دچار چه مشکل و مسئله‌ای هستیم. خب ما به عنوان یک مسلمان وظیفه پیدا می‌کنیم که هر کدام به اندازه وسع و اندازه معرفتمان و ابزاری که در اختیار داریم بسیاری از مفاهیم را مطرح کنیم. مثلاً من با ابزاری که در اختیار دارم می‌توانم بسیاری از مفاهیم را منتقل کنم و یک نوحه بسیار قوی بسازم. ضمن اینکه زمان انقلاب وقتی این جریان مبارزه با طاغوت و خوی استکباری وجود داشت همین نوحه‌های مرحوم ناظم که شب خوانده می‌شد صبح فردا در راهپیمایی‌ها از آن سبک‌ استفاده می‌شد و شعرهای انقلابی را راهپیمایان فریاد می‌زدند. لذا اینکه یک مداح نباید به این مسائل ورود کند به این معنا درست نیست. شاید شایسته نباشد که مداح فقط اشک دربیاورد. چون جریان حق و باطل همیشه در عالم وجود دارد و همیشه با هم در درگیری هستند. نمی‌شود یک انسانی مثل مداح بیاید از امام حسین(ع) بگوید، از کربلا بگوید و به مفهوم عاشورا هم اعتقاد داشته باشد و خودش را هم در مسیر جبهه حق تعریف کند ولی بگوید من هیچ موضعی نسبت به جریان استکبار ندارم. در صورتی که در حال حاضر استکبار به معنای واقعی دیده می‌شود و مشخص است. ضمن اینکه چون ما شیعه هستیم بحث جنود و سربازان امام زمان(ع) را هم داریم و یکی از مباحث‌مان همین است که وقتی حضرت ظهور می‌کنند و با طاغوت‌های زمان می‌جنگند ما باید در کنارشان باشیم.
•    پس مشخص شد که مداح به مسائل مهم می‌تواند و باید ورود کند؛ حالا بفرمایید این ورود در چه میزان و به چه شکلی می‌بایست باشد؟
سلیقه و نظر خودم برداشت بنده از مسئله‌ای بود که حضرت آقا بیان کردند. که اگر قرار است بنده به عنوان یک مداح در مجلس عمومی روضه، در خصوص یک موضوع خاص موضع بگیرم تا مردم بیدار و آگاه شوند باید از ابزار خودم که همان شعر است استفاده کنم. همانطور که حضرت آقا فرمودند گاهی اوقات یک شعر خیلی اثرش بیشتر از یک ساعت سخنرانی کردن است. خب اگر من از زاویه مداحی می‌خواهم به این موضوع بپردازم باید از ابزار و هنری که دارم استفاده کنم. حالا یا با شعر یا با روضه. نه با سبک و ملودی.

•    می‌توانید یک مدل مداحی را مثال بزنید که در آن مداح توانسته باشد در لحظه اثرگذاری زیادی داشته باشد؟
بله. مثلاً در راهپیمایی 9 دی مداحان باعث شدند که راهپیمایی از یک عزاداری سنتی به یک عزاداری محتوایی با یک سیر مشخص تبدیل شود. چون مداحی در هیئات یک جریان تبلیغی است که قرار است به عنوان یکی از مهم‌ترین رسانه‌های شیعه، مفاهیم را منتقل کند و هیچ ایرادی هم ندارد که ما در این جریان بیاییم و یک روش جدید را تولید و طراحی کنیم. 9دی را هم فقط یک هیئت می‌توانست به وجود بیاورد و یک سمینار یا سخنرانی خشک علمی هیچ وقت نمی‌توانست آن همه آدم را برای ولایت به خیابان‌ها بیاورد. چون مداحان به صرف اشک روضه نخواندند. مداحان توانستند به مردم تبیین کنند که اگر پای ولایت وسط بیاید دوباره داستان کوفه تکرار نمی‌شود. دیگر آن جریان شورای سقیفه تکرار نمی‌شود و دیگر حضرت امیر در روز عاشورا با 72 نفر تنها نخواهد ماند. ما درست روضه خواندیم، ما روضه حضرت زینب (س) را به صرف روضه خواهر- برادری و صرفاً عاطفی نخواندیم. روضه‌ای خواندیم که اینجا پای امام وسط است . چون امروز هیئت یک پدیده اجتماعی است که با تمام لایه‌های جامعه در ارتباط است و توانسته به خاطر آن فضای عاطفی که بر آن حاکم است با مردم ارتباطی از جنس عاطفی و روحی برقرار کند که همه لایه‌ها هم درگیر می‌شوند. این فراگیری و این وسعت را هم هیچ هنری و هیچ رسانه‌ای ندارد. مثلاً شما اگر بگویید روزنامه من می‌گویم ندارد.