آیا جنگ «قیمت نفت» با پوتین باعث سقوط بن سلمان خواهد شد؟

سرویس جنگ نرم حلقه وصل - اندیشکده مطالعات خاور زمین آکادمی علوم روسیه در مقاله‌ای به قلم ولادیمیر کولیکوف کارشناس ارشد این مؤسسه به بررسی جنگ قیمت نفت میان روسیه، عربستان و آمریکا پرداخت و نوشت: محمد بن سلمان ولیعهد عربستان شاید در خصوص جنگ با پوتین بر سر قیمت نفت لقمه‌ای بزرگ‌تر از دهانش برداشته باشد. هرچه باشد، روسیه کشوری است با یک اقتصاد واقعی که در آنجا مردم واقعاً کار می‌کنند و نیازی به  نیروی کار مهاجر و خارجی ندارد.

یکی از بازیگران کلیدی در بازار جهانی سوخت‌های فسیلی عربستان است که از ثروت و نفوذ برخوردار است و در حال حاضر بحران شدیدی را تجربه می‌کند. در پسِ ثبات ظاهری عربستان، اختلافات و شکاف‌های عمیق، نارضایتی خواص، و تنش‌های اجتماعی مشاهده می‌شود. نرخ بالای بیکاری در میان جوانان، فقر گسترده، و تنش نه تنها در میان خانواده سلطنتی بلکه همچنین میان مسلمانان سنی و شیعه همگی موجب شده‌اند تا توانایی حاکمان سعودی جهت حفظ ثبات در درون کشور و حفظ قدرت در بلندمدت زیر سؤال برود.

محمد بن سلمان آل سعود ولیعهد عربستان با تکیه بر برنامه‌هایی نظیر چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان وعده نوآوری و اصلاحات بنیادین به مردم داد. با این حال، ایجاد تغییر در درون یک جامعه مذهبی محافظه‌کار ساده و آسانی نیست و گام‌های سؤال‌برانگیز دیگری که محمد سلمان برداشته است صرفاً وضعیت را بدتر می‌کنند. تنش‌هایی که از دیرباز در درون جامعه بسته عربستان شکل گرفته‌اند هرلحظه ممکن است به دلایل بسیاری فوران کنند. برخی از مردم از شتاب تغییرات پیشنهادی محمد بن سلمان ناراضی‌اند و برخی نیز از روند کُند این تغییرات ناخرسندند.

- عربستان در مقطعی سرنوشت‌ساز قرار دارد

این اندیشکده در ادامه مقاله خود آورده است: در حال حاضر، عربستان در مقطعی سرنوشت‌ساز قرار دارد، زیرا وضعیت اقتصاد و استاندارد زندگی در این کشور بواسطه قیمت پایین نفت خام رو به وخامت گذاشته است؛ جنگ یمن و محاصره قطر به شکست انجامیده‌اند و نفوذ ایران در لبنان، سوریه، و عراق در حال گسترش است. جانشینی تاج‌وتخت در عربستان نیز همچنان جای سؤال دارد.

علاوه بر این، مشکلات شخصی ولیعهد نیز تأثیر منفی بر روابط وی با واشنگتن گذاشته‌اند. مؤلف این سطور معتقد است محمد بن سلمان در جریان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا «بر روی اسب بازنده شرط‌بندی کرد» و علیرغم آنکه وی به مهارت و چیره‌دستی در خصوص سیاست‌ورزی پنهان معروف است، پس از شکست دموکرات‌ها در انتخابات سال ۲۰۱۶، رابطه وی با اصلی‌ترین حامی خود، یعنی آمریکا، رو به وخامت گذاشت.

به باور مؤلف، دونالد ترامپ حمایت فعالانه ولیعهد عربستان از رقیبش را فراموش نکرده و ظاهراً حتی تلاش کرد در پاییز سال ۲۰۱۷ به کودتا در عربستان دامن بزند. هدف از کودتا این بود که یک ولیعهد وفادارتر به ترامپ قدرت را در دست گیرد. این گام اول دونالد ترامپ در خصوص زیرورو کردن تاج‌وتخت در عربستان در ماه نوامبر ۲۰۱۷ اتفاق افتاد. محمد بن سلمان که به تازگی ولیعهد شده بود ۱۱ نفر از شاهزادگان، ۴ نفر از وزرای دولت وقت، و ده‌ها نفر از وزرای سابق، کارآفرینان، و دیگر افراد قدرتمند را در آن مقطع بازداشت نمود. آنها رسماً به اتهام فساد بازداشت شدند، اما اتهام آنها در واقع توطئه جهت کودتا بود.

رسانه‌های عربستان فوراً گزارش دادند که یک کمیته جدید مبارزه با فساد دست به تحقیقاتی زده که به دستگیری‌های فوق انجامیدند. اکثر بازداشتی‌ها به مدت ۱۰۰ روز در هتل ریتز کلایتون، مجلل‌ترین هتل پایتخت، تحت حصر بودند. این افراد صرفاً پس از آنکه پذیرفتند هرگونه زیان وارده به دولت را جبران کنند، از حبس آزاد شدند. این رقم بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار بود.

با این حال، ناآرامی‌های بیشتری روز ۶ مارس ۲۰۲۰ اتفاق افتادند (عملاً همان روزی که الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه و شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان همتای عربستانی وی نتوانستند بر سر تولید نفت به توافق برسند). طی آن روز، تعدادی از شاهزادگان و افراد قدرتمند (مجموعاً ۳۰۰ نفر) بار دیگر به اتهام «فساد» بازداشت شدند. بازداشتی‌ها از جمله محمد بن نایف آل سعود (برادرزاده ملک سلمان و پسرعموی ولیعهد) و احمد بن عبدالعزیز آل سعود (وزیر کشور سابق) تنها برادر تنی باقیمانده شاه کنونی که طبق قواعد جانشینی در عربستان قبل از محمد بن سلمان وارث تاج‌وتخت بود را شامل می‌شدند. روزنامه نیویورک‌تایمز گزارش داد که سومین بازداشتی نیز شاهزاده نواف بن نایف بوده است.

احمد بن عبدالعزیز آل سعود ۷۸ ساله یکی از سه عضو خاندان سلطنتی انگاشته می‌شود که در ماه ژوئیه ۲۰۱۷ با ولیعهدی محمد بن سلمان مخالفت کرد. از میان ۳۴ عضو شورای بیعت که بازمانده فرزندان ابن سعود (بنیانگذار و اولین پادشاه عربستان) یا وارثان درجه‌یک آنها را شامل می‌شود، تنها ۳۱ نفر به ولیعهدی محمد بن سلمان رأی دادند. این احمد بن عبدالعزیز آل سعود است که همچنان از سیاست‌های ولیعهد انتقاد می‌کند. دو منبع به روزنامه گاردین گفته‌اند که دستگیرشدگان به «تلاش جهت انتصاب شاهزاده احمد به پست ریاست شورای بیعت که در حال حاضر خالی است» متهم شده‌اند.

محمد بن نایف آل سعود یکی از پرنفوذترین افراد و همچنین ولیعهد سابق عربستان است. او به مدت ۱۳ سال رئیس برنامه مقابله با تروریسم بود و حتی لقب «شاهزاده ضدتروریسم» به وی داده شده بود. محمد بن نایف آل سعود از دید دولت آمریکا و سیاستمداران اروپایی یک شریک معتمد قلمداد می‌شد. در مقایسه با اینها اما فرزند پادشاه کنونی جوان خام و بی‌تجربه‌ای است و به همین خاطر بود که ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود قادر نبود وی را بی‌درنگ جانشین خود کند. محمد بن نایف آل سعود بخش اعظم اوقات خود را مشغول سفرهای کاری بود و به همین خاطر به حاشیه رانده شد. با این وجود، به نظر می‌رسد ولیعهد سابق همچنان به تاج‌وتخت نظر دارد.

- ترامپ در حال انتقام گرفتن از محمد بن سلمان است

باید خاطرنشان ساخت که همه بازداشتی‌ها به داشتنِ روابط حسنه با آمریکا معروفند. از این رو، عجیب نیست که در درون گروه‌های مخالف سعودی بحث و گفتگوهایی در خصوص دلیل اصلی بازداشت‌ها بلافاصله درگرفت. به گفته منابع غیررسمی، دلیل اصلی در واقع توطئه کودتا از طرف بازداشتی‌ها بوده است. این افراد حتی «عوامل آمریکا» خوانده می‌شوند.

به باور مؤلف، تلاش قبلی واشنگتن (در سال ۲۰۱۷) در راستای انتقام گرفتن از محمد بن سلمان به خاطر «کوته‌اندیشی» در قبال عرصه سیاست داخلی آمریکا کاملاً قابل درک بود. اما این روزها دلیل اصلی جدیدترین اقدام علیه ولیعهد در واقع وضعیت نفت شیل آمریکا در بازارهای جهانی و راهبرد آشکار دونالد ترامپ مبنی بر ارتقای منافع تولیدکنندگان نفت آمریکایی در سرتاسر دنیاست.

مرحله اول توافق تجاری میان آمریکا و چین که در ماه ژانویه منعقد شد، به وضوح شاهدی بر این مدعاست. از این رو، در حال حاضر ساده‌ترین راه‌حل برای مشکلات آمریکا دامن زدن به ناآرامی در عربستان است. این امر، طبق نقشه آمریکا، عربستان را از مخالفت با واشنگتن فوراً منصرف می‌سازد و ریاض را در خصوص گام‌های بعدی در قالب «رویارویی نفتی» انعطاف‌پذیرتر می‌کند.

آمریکا مطمئناً نمی‌تواند وقت را هدر بدهد، زیرا با توجه به رفتار بازار، نفت شیل آمریکا خیلی زود «ذخایرش اشباع می‌شوند» و باید فوراً آن را از وضعیت کنونی نجات داد. احساسات در میان نخبگان عربستان در حال حاضر به گونه‌ای است که محمد بن سلمان را به یک جنگ خارجی دیگر بر سر نفت ترغیب می‌کند.

- ولیعهد سعودی توانایی مقابله با پوتین را ندارد

در پایان این مقاله آمده است: ولیعهد اکنون ظاهراً در موقعیت کاملاً متفاوتی قرار دارد، زیرا جای مانور زیادی در منطقه ندارد و کشمکش‌های بی‌سابقه در داخل نیز همچنان ادامه دارند. از این رو، محمد بن سلمان باید خیلی بی‌فکر باشد که بخواهد آغازگر یک رویارویی با ولادیمیر پوتین باشد که پیروزی در آن کاری بس سخت و دشوار است. پوتین برای این رویارویی بسیار آماده‌تر است و به یک سیاستمدار بسیار پرنفوذ در خاورمیانه تبدیل شده است. محمد بن سلمان در خصوص وضعیت کنونی دچار محاسبه اشتباه شده است. ولیعهد سعودی اگر سیاست‌های خود در قبال آمریکا و روسیه را بطور جدی تغییر ندهد نه تنها قادر به اداره «جنگ بر سر قیمت نفت» با روسیه نیست، بلکه حتی نمی‌تواند تاج‌وتخت را حفظ کند.