امیری اسفندقه: شعر انقلاب از زمان حکیم ابوالقاسم فردوسی جرقه خورد

سرویس معرفی: در چهارمین روز هفته هنر انقلاب اسلامی میزگرد بررسی شعر انقلاب عصر امروز دوشنبه 23 فروردین ماه با حضور دکتر منوچهر اکبری استاد دانشگاه، دکتر علیرضا قزوه رئیس مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری و مرتضی امیری اسفندقه شاعر در سالن سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد و در این میزگرد کارشناسان ضمن بررسی شعر انقلاب اسلامی، شاخصه‌ها و مسائل مختلف پیرامون آن را مورد تحلیل و بررسی قرار دادند.

بنا بر این گزارش، در ابتدای این جلسه که در آن شاعران و پژوهشگرانی نظیر قادر طراوت‌پور، محمدمهدی سیار، سعید بیابانکی، کمال شفیعی و علی داوودی، دکتر عبدالحمید ضیائی، بها‌الدین خرمشاهی و... حضور داشتند، علیرضا قزوه به عنوان مجری جلسه با بیان اهمیت حضور و توجه به شعر انقلاب در دانشگاه‌ها، به معرفی مختصری از حاضران در جلسه پرداخت.

پژوهشکده‌‌ای برای ادبیات انقلاب دایر شود

منوچهر اکبری در این میزگرد سخنانش را با یاد شهیدسیدمرتضی آوینی آغاز کرد و اظهار داشت: شهید آوینی دانشجوی متفکری بود که ایشان را دورادور می‌شناختم و به نظرم لقب سید شهیدان اهل قلم شایسته او است. من در خدمت نسل سوم از ادبیات انقلاب اسلامی هستم و رساله خودم نیز در مورد ادبیات جنگ بوده است. برخی در سال 65 نمی‌پذیرفتند که جنگ نیز ادبیات دارد، اما در حال حاضر تحول عظیمی که در دانشگاه‌ها در زمینه شعر انقلاب رخ داده است، قابل مقایسه با آن زمان نیست. فکر می‌کنم دانشگاه‌ها در مقطع دکتری نیز باید بیشتر به ادبیات جنگ و دفاع مقدس بپردازند و پیشنهاد می‌کنم پژوهشکده‌‌ای برای ادبیات انقلاب در دانشگاه‌ تهران دایر کنیم.

وی اظهار داشت: ما در زمینه دفاع مقدس پشتوانه خوبی داریم که حتی مقام معظم رهبری در این باره گفته‌اند: این مقوله گنجینه‌ای است که خیلی‌ها به آن هنوز دست نیافته‌اند. می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که در دو یا سه سال آینده مقطع دکتری در این رشته را در دانشگاه‌ها داشته باشیم و مسلما دانشگاه‌ها استقبال می‌کنند.

شعر دفاع مقدس می‌تواند صاحب مکتب باشد

علیرضا قزوه در همین خصوص ادامه داد: یکی از کارهایی که در مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری صورت گرفته، این است که ما با 31 مرکز استانی حوزه هنری در تماس بوده‌ایم و مسئولین ادبی استان‌ها به سراغ دانشگاه‌ها رفتند و در نهایت توانستیم بیش از 500 رساله از شاعران دفاع مقدس پیدا کنیم و اگر در زمینه نظریه ادبی نیز بیشتر کار شود. می‌توانیم به جایگاهی برسیم که در آن شعر دفاع مقدس بتواند صاحب مکتب باشد. می‌توانیم نظریه ادبی مبتنی بر شاعران و بزرگان خودمان را داشته باشیم که در افق‌های جهانی قابل طرح است. مثل «حیات طیبه» علامه محمدتقی جعفری و سبک ایرانی اسلامی که حضرت آقا بر آن تأکید دارند.

ادبیات دفاع مقدس از محصولات اولیه انقلاب است

اکبری در ادامه این بحث افزود: من دوره جدید را دوره بازگشت دوم ادبی می‌دانم. در زمینه اشعار انقلابی و آئینی و عاشورایی شاعری را نمی‌توان نام برد که صاحب سبک نباشد. امروزه دانشجویان برای پایان‌نامه‌هایشان کمتر به سراغ اشعاری می‌روند که اصالت ندارد. ادبیات دفاع مقدس از محصولات اولیه انقلاب و در مقایسه با شعر کلاسیک، شعر و ادبیات انقلاب، آغاز نظریه‌پردازی بوده است.

شعر انقلاب در جایگاه آمیزش و وصل دوباره است

«محمد مهدی سیار» از دیگر کارشناسان حاضر در این میزگرد، در ادامه این بحث اظهار داشت: نامگذاری سبک‌های هنری بر اساس بسیاری از موارد صورت می‌گیرد. عنوان انقلاب اسلامی عنوان پرباری دارد و به دوران مهمی اشاره می‌کند و سه وجه محتوایی مهم در آن است. در این عنوان هم اعتراض و دگرگونی و نوجویی وجود دارد و هم کلمه ایران که خصلت‌های بومی را می‌رساند. همزمان رجوع به اسلام نیز دارد. همان‌طور که امام خمینی(ره) یک جایگاه ویژه و ممتاز دارند که در طول تاریخ تفکر اسلامی، نماد جمع و وصل دوباره اندیشه‌ها است، شعر انقلاب نیز در جایگاه آمیزش و وصل دوباره است.

ادبیات انقلاب اسلامی نیاز به تعریف ندارد

 دکتر عبدالحمید ضیائی نیز در این میزگرد گفت: ادبیات انقلاب اسلامی نیاز به تعریف ندارد. ادبیات را باید در ذیل مفهوم انقلاب اسلامی مطالعه کنیم. بحث شخصیت هنرمند، دانش‌های ناظر بر هنر، فرآیندهای هنرورزی نیز باید بررسی شود. در این میان به پدیده‌ای به نام شعر انقلاب برمی‌خوریم. شخصیت هنرمند را سه مسئله تجربه هنری، سیر و سلوک و آموزه‌های هنری قوام می‌دهد. در تجربه‌های هنری باید اندیشه‌ها را لحاظ کنیم که در بحث نظریه ادبیات انقلاب باید حل شود. اول چه گفتن و بعد از آن چگونه گفتن را باید آموخت و اگر این‌ها در کنار  باشند، جای امیدواری است که نظریه ادبیات شکل بگیرد.

تعبیر شعر انقلاب اسلامی ایران تعبیر کاملی است

در بخش دیگری از این میزگرد مرتضی امیری اسفندقه گفت: تعبیر شعر انقلاب اسلامی ایران تعبیر کاملی است. ما در کنار کسانی هستیم که خشت‌های ادبیات و شعر انقلاب را با دست خود بنا کردند.

وی اظهار داشت: شعر انقلاب به آن درجه از بالندگی رسیده است که حتی اگر شاعرانی نظیر بامداد آن را قبول نداشته باشد، می‌پذیرد و به اشعار سایر شاعران نیز نظر می‌کند. شاعران انقلاب اسلامی شاعران تنگ نظری نیستند. شعر انقلاب از زمان حکیم ابوالقاسم فردوسی جرقه خورد، زمانی که شعر از دربار جدا شد.

شعر انقلاب همواره پیشتاز بوده است

سعید بیابانکی از دیگر چهره‌های ادبی حاضر در این میزگرد نیز در ادامه اظهار داشت: شاعران سخن از عشق می‌گویند که می‌شود از جان گذشت و ما این را به عینه در دهه 60 دیدیم. عشقی که با دوران سعدی و حافظ متفاوت است و معنای دیگری پیدا کرده است. اینکه سبک به چه چیزی گفته می‌شود، مهم است. در دهه 90 با فناوری مدرن و حضور شبکه‌های اجتماعی ادبیات با تکنولوژی آمیخته شده است که این هم فرصت تلقی می‌شود و هم تهدید. البته در بحث فروش کتاب، شعر انقلاب همواره پیشتاز بوده است.

ذخیره هنگفتی از ادبیات انقلاب داریم

هادی سعیدی کیاسری از دیگر کارشناسانی بود که در این میزگرد به ایراد سخن پرداخت و در بخشی از صحبت‌های خود گفت: اگر به ویژگی‌های شعر مسلط نباشیم به بیراهه خواهیم رفت لذا باید مقدمه کار را مهم بدانیم. اصطلاحات ادبی توافقی نیست و بخشی از تعاریف وارداتی هستند. مبانی سبک در سابقه هزار ساله ادبیات ما موجود است. هر کدام از ما یک تلقی داریم که باید مدون و روشن باشد. خاستگاه‌های شعر مشخص است. ما ذخیره هنگفتی از ادبیات انقلاب داریم ولی سبک انقلاب را نمی‌توانیم کلیت دهیم.

نقاط متمایز ادبیات انقلاب را بیان کنیم

محمود اکرامی‌فر نیز با ورود به این بحث اظهار داشت: زمانی در ادبیات انقلاب محتوا کم بود و بچه‌های انقلاب از سواد کافی برخوردار نبودند. اکنون هم فضا محیا است و هم عطش برای این کار وجود دارد. این محتوا قبل از اینکه وارد دانشگاه شود باید تبدیل به تئوری شود و مورد آزمایش قرار بگیرد. باید با روش علمی قابل استناد و قابل دفاع پیش برویم و نقاط متمایز ادبیات انقلاب را بیان کنیم.

عزیزی نیز در ادامه میزگرد افزود:  ادبیات انقلاب اسلامی از روزی شروع شد که ادبیات در دل مردم جای خودرا باز کرد. در بحث سبک وقتی هویت پیدا می‌شود حالت عام دارد که نتیجه ذهن شعرا و اهل قلم است. از طریق شناخت سبک ایجاد می‌شود. سبک هم هویت فردی دارد و هم هویت زمانی و مکانی.

در بخش دیگری از این میزگرد، قادر طراوت‌پور نیز به ایراد سخن پرداخت و گفت: ملک‌الشعرای بهار از تعاریفی از سبک‌شناسی دارد که دغدغه پرسش علمی خود من نیز بوده است. اما باید پرسید آیا ما یک سبک ثبت شده می‌خواهیم یا می‌خواهیم بگوییم سبک انقلاب به یک سبک جریان‌ساز تبدیل شده است. اگر این سبک بتواند مثل سبک عراقی بتواند جریان سازی تاریخی داشته باشد، خوب است.