صالحی: نقشه راه فناوری‌های کوانتومی تنظیم شده است

به گزارش حلقه وصل، مراسم افتتاحیه «اولین مدرسه تابستانی علوم و فناوری‌های کوانتومی به زبان ساده» شنبه 23 شهریور ماه با حضور و سخنرانی علی‌اکبر صالحی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و وحید احمدی مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و حضور بهروز کمالوندی، معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس، رئیس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای و جمعی از مدیران این سازمان برگزار شد.

علی‌اکبر صالحی معاون رئیس جمهور طی سخنانی با اشاره به دانش کم بشر در خصوص مفاهیم فیزیک از جمله ماده و انرژی، نور، مدل‌های فیزیکی و ریاضی در این زمینه‌ها و سؤالات عدیده‌ای که هنوز ذهن انسان را به خود مشغول می‌دارد، به ورود سازمان انرژی اتمی ایران به حوزه فناوری‌های نوین پرداخت و اظهار داشت: سازمان انرژی اتمی یکی از سازمان‌های پیشتاز در امر فناوری‌های نوین و مرزهای دانش و یکی از افتخارآمیزترین سازمان‌ها و نهادهای دولتی است که توانسته قدم‌های بلندی در عرصه علم و فناوری بردارد. فعالیت‌های دانشمندان ارزشمند این سازمان قدرت و ظرفیتی بالقوه از نظر علم و فناوری در کشور ایجاد کرده و این ظرفیت توان زیادی از حیث اقتداربخشی به نظام جمهوری اسلامی بخشید.

وی با بیان اهمیت فوق العاده انرژی هسته‌ای از منظر مقام معظم رهبری به منظور تضمین تامین انرژی آینده کشور و اقتدار آفرینی این فناوری برای ملت ایران افزود: صنعت هسته‌ای پیشران و پیش برنده دیگر صنایع کشور با استانداردهای بالا است. کشورهای دارنده صنعت هسته‌ای پیشرفته، لاجرم در دیگر صنایع هم پیشرفته هستند. این صنعت به دلیل استاندارد بالا، دیگر صنایع را با خود به جلو می‌کشد، ضمن اینکه صنعت هسته‌ای میعادگاه خیلی از صنایع است.

صالحی ادامه داد: سازمانی که در این مسیر حرکت می‌کند و در این بستر قرار دارد، یقیناً نسبت به فناوری‌های نوظهور باید به مثابه یک رصد کننده عمل کند. اگر بخواهد چنین سازمانی در پوسته تعریف شده بماند، ماموریت و مسؤولیت خودش را انجام نداده است.

رئیس سازمان انرژی اتمی با اشاره به رصد سازمان در سال 1395 و توجه به فناوری نوظهور کوانتومی، به تاریخچه‌ای از این فناوری پرداخت و گفت: دو مفهوم برهم نهی و درهم تنیدگی دو عنصر اساسی فناوری کوانتومی هستند. با این مفاهیم کوانتوم مکانیک به عنوان یک فناوری شکل می‌گیرد. کوانتوم مکانیک یک پدیده علمی و فنی است که به دنبال خلق فناوری‌های جدید است. یکی از این فناوری‌ها در حوزه محاسبات است. اگر فناوری کوانتومی در حوزه محاسبات به کار گرفته شود، شاهد ساخت کامپیوترهایی خواهیم بود که از حیث پردازش قابل مقایسه با کامپیوترهای موجود نخواهد بود. حالت کامپیوتر کوانتومی نسبت به یک سوپر کامپیوتر در برخی محاسبات همانند سوپرکامپیوتر نسبت به چرتکه است. در این کامپیوترها هم از برهم نهی و درهم تنیدگی استفاده می‌شود.

وی ادامه داد: مورد دیگر حسگرهای کوانتومی است که بسیار حساس و با ظرافت هستند. فناوری به این مفهوم است که تا آنجا که امکان دارد در اندازه گیری‌ها ریزتر و ریزتر بشوید. این موضوع در اندازه گیری پدیده‌هایی نظیر زمان، نور و سرعت مصداق دارد. به عنوان مثال اگر بتوانیم در حسگرها اندازه گیری میدان مغناطیسی زمین را با دقت بسیار بالا انجام دهیم، در آن صورت میدان مغناطیسی هر نقطه نزدیک به هم با یکدیگر متفاوت است. اگر روزی برسد بتوانیم میدان مغناطیسی را در فواصل سانتیمتر و تفاوت آنها را اندازه بگیریم، قدم بزرگی برای بشر خواهد بود.

صالحی در بخش دیگری از سخنانش به ارتباطات کوانتومی پرداخت و گفت: یک بحث مهم در ارتباطات این است که مصون از دسترسی شخص ثالث باشد و کسی نتواند وارد ارتباطات دو نفر بشود. در حال حاضر چنین مصونیتی وجود ندارد. در ارتباطات کوانتومی بحث رمزنگاری خیلی مهم است که می‌تواند این مصونیت را به همراه بیاورد. چینی‌ها در این زمینه از همه پیشتاز ترند و سال گذشته اولین ماهواره کوانتومی را در فضا قرار دادند. بحث دیگر شبیه سازی کوانتومی است که با استفاده از آن می توانید تقریباً صد در صد کاری که می‌خواهید در آزمایشگاه انجام دهید را با این فناوری انجام دهید. زمینه‌های دیگر سنجش و اندازه گیری کوانتومی و نیز تصویربرداری کوانتومی است که همکاران ما در بخشی از این زمینه‌ها ورود جدی پیدا کرده‌اند.

معاون رئیس جمهور با تقدیر از مدیران و متخصصانی که تلاش کردند و اولین گام‌های اساسی در ایجاد زمینه‌های دستیابی به فناوری‌های کوانتومی را برداشته‌اند، گفت: با انجام موفقیت آمیز آزمایش درهم تنیدگی، اعتماد به نفس لازم ایجاد شد و وارد این عرصه شدیم. مرکز فناوری‌های کوانتومی را در سازمان ایجاد کردیم و با همکاری جمعی از متخصصان در رده‌های دکترا، کارشناسی ارشد و کارشناسی که در زمینه‌های مختلف اشراف، علم و تجربه دارند، فعالیت‌ها را به جلو می‌بریم.

وی گفت: درصدد هستیم آزمایشگاهی نسبتاً کامل را ویژه این فناوری برپا کنیم که امیدواریم ظرف یک سال آینده تکمیل شود. علاوه بر این به دلیل سرمایه‌گذاری عظیمی که مورد نیاز است و از عهده این سازمان خارج است، استفاده از امکانات کشور به صورت هم افزا مدنظر است. به همین منظور شبکه‌ای از آزمایشگاه‌ها را در برخی دانشگاه‌ها که ظرفیت فعالیت در حوزه‌ای از این فناوری ارزشمند را دارند، ایجاد کردیم و امکانات آن را فراهم کردیم تا یک آزمایشگاه ملی به صورت مجازی ایجاد شود.

صالحی خاطرنشان کرد: آزمایشگاه فناوری کوانتومی سازمان نیز به صورت مکمل این آزمایشگاه مجازی خواهد بود. مدیران و متخصصان مربوطه به سرعت و شبانه روز کار می‌کنند تا هر چه زودتر این امر به انجام برسد.

وی با اشاره به اشتیاق و استقبال نهادها و دستگاه‌هایی که مرتبط با این فناوری هستند، گفت: نقشه راه فناوری‌های کوانتومی تنظیم شده و به شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ارسال شده که انشاء الله هر چه زودتر به تصویب برسد و ابلاغ شود.

صالحی با اشاره به دستیابی سریع دانشمندان کشورمان به سوخت 20 درصد و حیرت دنیا از این امر گفت: نظریه‌ای دارم مبنی بر اینکه در برخی امور نمی‌توانیم در طول حرکت کنیم. بلکه باید در عرض حرکت کنیم. زمانی که سوخت راکتور تهران رو به اتمام بود و زمان زیادی نداشتیم، از همکارانم خواستم روی سوخت 20 درصد کار کنند. منتها معتقد بودم اگر بخواهیم ابتدا طراحی مفهومی و بعد طراحی واقعی و نمونه سازی و ساخت واقعی سوخت را دنبال کنیم، شاید سال‌ها طول می‌کشید. این حرکت در طول بود. به آنها گفتم همه را با هم انجام بدهید. یعنی عده‌ای طراحی مفهومی، عده‌ای ساخت کارخانه و دیگران امور دیگر را همزمان انجام بدهند. نهایتاً در کمتر از دو سال به موفقیت رسیدیم. حضرت آقا فرمودند سوخت 20 درصد نمونه مصداقی از «ما می‌توانیم» است.

وی تصریح کرد: در فناوری کوانتومی هم باید در عرض حرکت کنیم. اگر بخواهیم در طول گام برداریم، شاید 70، 80 سال طول بکشد به نتیجه برسیم. در حال حاضر همزمان گروه‌های مختلفی را ایجاد کردیم که در 6 تا 7 زمینه از جمله حسگرها، کامپیوتر، ارتباطات و تصویربرداری کوانتومی کار می‌کنند. گام‌های بلندی برداشته‌ایم. حتی شروع به نوشتن متن کرده‌ایم. کتاب درسی برای دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها می‌نویسیم. سایت دایر کردیم و درصدد افزایش آگاهی عمومی هستیم.

صالحی ابراز امیدواری کرد نسبت به این فناوری توجه ویژه‌ای بشود و گفت: فناوری کوانتومی آنچنان به سرعت در حال پیشرفت است که اگر کوتاهی کنیم، افسوس خواهیم خورد.

وی با بیان اینکه یقین دارم اساس حرکت‌های علمی در دبیرستان‌ها خواهد بود، گفت: پژوهش سرایی را برای دبیرستان انرژی اتمی در دست اقدام داریم که مساحتی بالغ بر 2 تا سه هزار متر دارد و مباحث فناوری کوانتومی و سلول‌های بنیادی در آن دیده شده است. در این راستا سازمان انرژی اتمی ایران آمادگی هر نوع سرمایه گذاری جهت ترویج این علم و فناوری را در جامعه دارد. البته همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی در این زمینه ضرورت دارد که امیدواریم به نتیجه برسد.

صالحی تصریح کرد: کسانی که در روند دستیابی و توسعه این فناوری قرار می‌گیرند، اگر آگاهانه باشد، یقیناً شبانه روزی برای تحقق مفاهیم علمی و فنی آن کار می‌کنند. اگر به دنبال جایزه نوبل و یا کشف آیات الهی باشید و یا بخواهید برای کشورتان افتخار آفرینی کنید، در این حوزه به دست می‌آورید. می توانیم اهمیت فناوری کوانتومی را به اهمیت برق تشبیه کنیم. آن وقت اگر دنیای بدون برق را با دنیای با برق مقایسه کنیم به همان نسبت، دنیای با فناوری کوانتومی در مقابل دنیای بدون این فناوری اهمیت دارد. با این تصور زمانی می رسد که مردم فکر می‌کنند که قبلاً چگونه مردم بدون فناوری کوانتومی زندگی می‌کردند.

وی تاکید کرد: اگر این فناوری به آنجا که مدنظر است برسد، هر انسانی به یک اندیشمند بالقوه با امکانات محاسباتی و تجهیزات اندازه گیری که در اختیار دارد، تبدیل می‌شود و می‌تواند کارهای بزرگی انجام دهد. در بعد عرفانی می گویند رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند. در بعد مادی هم باید تا جایی که می توانیم علم الهی را تسخیر کنیم. فناوری کوانتومی پر از آیات الهی کشف نشده است.

 صالحی با ابراز امیدواری نسبت به راه اندازی دوره‌های فوق لیسانس و دکترای این علم و فناوری در دانشگاه‌های درجه یک و فنی کشور گفت: امیدواریم با این ذهن های فعال در مدارس و دانشگاه‌هایمان شاهد تربیت نسل‌های غنی برای آینده کشور باشیم.

در بخش دیگری از مراسم افتتاحیه وحید احمدی، مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور از تلاش‌های سازمان انرژی اتمی ایران در زمینه فناوری‌های کوانتومی که از فناوری‌های سطح بالا است، قدردانی کرد و اظهار داشت: در گذشته نخبگان علمی با مردم زبان مشترکی داشتند. به این مفهوم که مردم نیز درکی از مفاهیم علمی داشته‌اند. اما در حال حاضر فاصله بین مردم و نخبگان از نظر فهم و درک علمی رو به افزایش است. گویی عده‌ای باید به دنبال علوم و فناوری‌های جدید باشند و لزومی ندارد که مردم از جزئیات مطلع شوند.

رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در ادامه تصریح کرد: اشکال این فاصله نخبگان و مردم در این است که هم مردم قدر و منزلت علم را نمی‌دانند و هم خود نخبگان از فعالیت‌های علمی و موفقیت‌هایشان در این زمینه لذت نمی‌برند. به این دلیل که دیده و حس نمی‌شوند و اهمیت آنها به فراموشی سپرده می‌شود.

مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به تلاش ملل پیشرفته در این زمینه، گفت: برخی از کشورهای پیشرفته نظیر ژاپن تلاش زیادی کردند تا مردم را در جریان پیشرفت‌های علمی کشورشان قرار دهند و همزمان با نخبگان جامعه آنها را مطلع نگهدارند.

احمدی با اشاره به اقدامات سازمان انرژی اتمی ایران در خصوص ایجاد پژوهش سرای دبیرستان انرژی اتمی که به موضوعاتی از قبیل فناوری کوانتومی و سلول‌های بنیادی خواهد پرداخت، گفت: اینها اقدامات بسیار خوبی هستند و ضرورت دارد مردم در سطح گسترده با علوم و فناوری هایی که به سرعت در حال رشد هستند، آشنا شوند.

 همچنین در این دوره که به اهتمام سازمان و همکاری پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای و انجمن ترویج علم ایران برگزار شده است، مدیران و دست اندرکاران مدیریت و برنامه ریزی علم و فناوری از سازمان‌ها، نهادها و انجمن‌های علمی مرتبط و نیز 50 تن از دانش آموزان برتر در سطح شهر تهران به عنوان پایلوت این طرح جدید، حضور دارند.

این دوره با هدف آگاهی بخشی و فرهنگ سازی در سطح جامعه علمی و عام در زمینه فناوری‌های کوانتومی، تا روز چهارشنبه 27 شهریور ادامه دارد و مبانی فیزیک کلاسیک، تاریخچه فیزیک کوانتومی، مبانی و کاربردهای مکانیک کوانتومی و معرفی فناوری‌های کوانتومی از مباحث این دوره 5 روزه است.