از بازخواست در مجلس ششم تا حمایت اصلاح‌طلبان در مجلس دهم

حلقه وصل: انتخابات و مشارکت مردم از شاخصه‌های بارز دموکراسی‌خواهی پس از انقلاب اسلامی بوده است. انتخابات در ایران تقریبا هر دو سال یکبار جریانات سیاسی را به تکاپو انداخته و همواره فضای سیاسی-اجتماعی حاکم بر کشور را درگیر خود می‌کنند. اگرچه هنوز احزاب و اشخاص سیاسی فعالیت‌های تبلیغاتی و نشست‌های خود را به طور رسمی آغاز نشده است، اما بعضی سیاسیون با حضور در برخی نشست‌ها، کنگره‌ها، دانشگاه‌ها و... در حال آماده شدن برای حضور در میدان انتخابات اسفند 98 هستند و یا برخی دیگر هر چند خود حاضر به شرکت در خط مقدم انتخابات و حضور در بین کاندیداها نیستند اما سعی می کنند تا مهره چینی های خاص خود را در میدان داشته باشند. در سلسله گزارش‌های پیش رو به بررسی و تحلیل شخصیت‌هایی موثر سیاسی طی چند سال اخیر و همچنین به بررسی مواضع سیاسی و عملکرد آنان در سپهر سیاسی ایران خواهیم پرداخت.

مردِ همیشه رئیس!
در بین برادران لاریجانی، نام رئیس مجلس بیشتر از دیگر برادرانش در رسانه‌ها و بین مردم به گوش می‌خورد. علی لاریجانی از سال 87 تا کنون بر مسند ریاست مجلس تکیه زده و از جمله اشخاصی است که با مواضع عجیب و حساس خود شرایط سیاسی کشور را طور دیگری رقم زده است.

لاریجانی در سال 70 پس از استعفای سیدمحمد خاتمی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد دولت هاشمی رفسنجانی معرفی شد و البته پس از دو سال مسئولیت در این حوزه، استعفا داده و با حکم رهبر انقلاب از سال 1373 به مدت 10 سال بر مسند ریاست صدا و سیما نشست. پس از پایان این دوره، با روی کار آمدن دولت احمدی نژاد دبیر شورای عالی امنیت شد اما در سال 1386 از این سمت استعفا داده و وارد کارزار انتخابات مجلس شده است.

لاریجانی در طی چهار دهه حضور در دنیای سیاست ایران، همواره فراز و نشیب فراوانی را تجربه کرده، از ناکامی در انتخابات ریاست جمهوری 84 تا حمایت اصلاح طلبان از رئیس مجلس در انتخابات مجلس دهم؛ این سیاستمدار راست سنتی در انتخابات هشتم و نهم مجلس در صدر لیست اصولگرایان قرار گرفته بود بتدریج به منتقد جدی دولت احمدی‌نژاد تبدیل شد و حتی در سال 94 نیز هیچ جایی در لیست اصولگرایان برای حضور در مجلس دهم نداشت!

در یک دهه گذشته و ریاست لاریجانی بر مجلس همواره نام او را در یک طرف دعواهای سیاسی قرار داده است، چه آن «یکشنبه سیاه» و درگیری لفظی با رئیس دولت دهم باشد و چه تصویب برجام و لوایح چهارگانه «FATF».

دوئل با احمدی‌نژاد؛ همگامی با روحانی!
با آغاز دور دوم ریاست لاریجانی بر مجلس، مرزبندی اساسی با رئیس دولت دهم چهره جدیدی از وی را به نمایش گذاشت. لاریجانی تبدیل به یکی از منتقدین اصلی سیاست‌های دولت دهم شد و با نامه‌های پی در پی به قانون‌شکنی‌های احمدی‌نژاد اشاره می‌کرد. دوئل لاریجانی و احمدی‌نژاد به همین جا ختم نشد، بلکه در بهمن ماه سال 91 و در ماجرای استیضاح شیخ‌الاسلامی وزیر رفاه دولت دهم به بالاترین حد خود رسید! احمدی‌نژاد به بهانه دفاع از وزیرش،  اقدام به انتشار فیلمی از جلسه محرمانه سعید مرتضوی و فاضل لاریجانی کرد و درپی این اتفاق رئیس مجلس در اعتراض شدیدی این حرکت احمدی‌نژاد را محکوم کرد که نتیجه‌ آن به تقابل دولت و مجلس تا پایان ریاست جمهوری احمدی‌نژاد انجامید.

البته پیش از آن، پس از پایان ریاست لاریجانی بر صدا و سیما در سال 83، نماینده رهبر انقلاب در شورای عالی امنیت ملی شد. وی در سال 84 وارد انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری شد که از بین هفت نامزد حاضر، ششم شد. در همان سال دبیر شورای عالی امنیت شد و پا در عرصه سیاست خارجی گذاشت، در آن دوران مسئولیت پرونده انرژی هسته ای ایران را بر عهده و مذاکراتی با مسئولین غربی از همچون خاویر سولانا رئیس اسبق سیاست خارجی اتحادیه اروپا داشت. اما دو سال پس از مسئولیتش، استعفا کرد چرا که در برخی موارد اختلاف جدی با دولت وقت احمدی نژاد داشت که در دهه 90 این اختلاف به اوج خود رسید.

اما پیروزی  حسن روحانی و جریان اعتدال‌گرا در انتخابات ریاست جمهوری سال 1392، لاریجانی شخصیت مهربانی از خود و مجلس در تعامل با دولت را رونمایی کرد. رئیس مجلس در مواجهه با دولت روحانی همگام او در بعضی قراردادهای خارجی و لوایح داخلی بوده و همچنین در مقابل برخی اصولگرایان منتقد جدی دولت یازدهم ایستاد.

برجامِ لاریجانی یا برجامِ دولت؟!
صبح روز سه‌شنبه 21 مهر 94 مجلس به ریاست علی لاریجانی آغاز به کار کرد، روزی که در تاریخ مجلس ایران برای همیشه ماندگار شد. بررسی جزئیات طرح یک فوریتی اقدام متناسب و متقابل دولت ایران در قبال اجرای برجام، در دستور کار نشست علنی مجلس قرار گرفت. پس از دفاعیات نمایندگان دولت و انتقادات مخالفان از برجام و همچنین سخنرانی حسین سبحانی‌نیا که به ارائه پیشنهادی در زمینه اصلاح 3 بند از طرح مذکور پرداخت؛ پس از تصویب آنها لاریجانی با اعلام اینکه فرصت بررسی محدود است از نمایندگان مجلس درخواست کرد که تذکرات آیین نامه‌ای،‌اخطارهای قانون اساسی را راجع به دیگر جزییات طرح، مطرح نکرده و اجازه دهند طرح با سرعت بیشتری یعنی همان (20 دقیقه معروف) تصویب شود.

این همکاری صمیمانه لاریجانی با دولت موجب شد تا برخی از اعضای کابینه روحانی حمایتی تمام‌قد از رئیس مجلس داشته باشند. صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی اولین شخصی بود و در پیام قدردانی خطاب به رئیس مجلس نوشت:«تشکر ویژه‌ای از آقای دکتر لاریجانی دارم. آقای دکتر لاریجانی زمانی هم که دبیر شورای عالی امنیت ملی بودند گام بزرگی در حل و فصل موضوع هسته‌ای برداشتند...»

نوبخت سخنگوی سابق دولت در نشست خبری با خبرنگاران اظهارداشت: «نمایندگان مجلس با تصمیم تاریخی‌شان نشان دادند همواره درک درستی از واقعیت کشور دارند و بر اساس آن تصمیمات سنجیده اتخاذ می‌کنند. از مدیریت واقع‌بینانه هیأت رئیسه مجلس به ویژه رئیس مجلس آقای لاریجانی تشکر می‌کنم.»

نقش‌آفرینی و شاهکار آن‌روزهای لاریجانی و ابراز ارادت دولتی‎ها از او ما را یاد سخنان سال گذشته عطریانفر در گفتگو با نشریه صدا، ارگان حزب کارگزاران می‌اندازد که گفت: «نباید در این تردید کنیم که اندیشه معتدل و معقول آقای لاریجانی به مجلس راه پیدا نکند. به نظر من حتی نه تنها ایشان و همفکرانشان باید وارد مجلس شوند، بلکه اصلاح‌طلبان تلاش کنند اگر وی در جایگاه ریاست مجلس هم قرار گرفت با او همراه باشند. به اعتقاد من آقای لاریجانی در جایگاه مدیریت مجلس، امروز تصویری مانند آقای روحانی در نظام اجرایی پیدا کرده است که می‌توانیم روی آن حساب کنیم. باید در نظر بگیریم اگر ریشه ایشان اصولگرایی است، اما روند مدیریتی او در مجلس اصلاح‌طلبانه است.»

محمدرضا باهنر درباره عملکرد لاریجانی بر مسند ریاست مجلس می‌گوید: «ریاست لاریجانی بر قوه مقننه در اداره امور کشور خصوصاً در مسأله برجام، هماهنگی با دولت و رصد کردن برخی اشکالات دولت موقعیت ممتازی بوده و مجموعاً‌ ایشان جزو رئیس مجالسی است که نمره خوبی در بحث ریاست دارد. طبیعتاً کسی که حد وسط قرار می‌گیرد هم از سوی تندروها و هم از سوی کندروها مورد نقد قرار می‌گیرد اما مهم این است که بتواند رهبری‌اش را به درستی انجام دهد و آقای لاریجانی در این زمینه موفق عمل کرده است.»

ریاست بر صداوسیما و 200 حساب بانکی!
بین سال‌های 76 الی 82 که با تنش بین اصلاح‌طلبان و علی لاریجانی روبرو بودیم، نمایندگان مجلس ششم موضوع تحقیق و تفحص از سازمان صداوسیما را مطرح کرده که البته در ابتدا با مخالفت شورای نگهبان روبرو شدند ولی در نهایت با تحقیق و تفحص محدود از این سازمان موافقت شد.

نمایندگان مجلسی همچون شجاع پوریان، هادی‌زاده، سلیمانی، مصوری‌منش، بت کلیات، سلیم بهرامی و سازگارنژاد اعضای این هیات بودند که گزارش آنان از تحقیق و تفحص شامل یک مقدمه، 12 فصل، یک بخش پایانی به همراه 27 فقره پرونده و دو هزار و 112 برگ بود که در ادامه اختصاراً به برخی از تخلفات مالی صورت گرفته در دوران ریاست لاریجانی بر صدا و سیما اشاره خواهد شد.

در گزارش هیات تحقیق و تفحص مجلس آمده است: «در بررسی پنج حساب بیش از 200 حساب اعلام شده سازمان صدا و سیما از شعب بانک ها و موسسات مالی اعتباری مختلف از سال 1378 تا 1381 حداقل 3110 میلیارد ریال از اشخاص حقیقی و حقوقی ذی نفع بابت آگهی و تبلیغات دریافت شده است.»

گزارش هیات تحقیق و تفحص از درآمدها و هزینه های صدا و سیما حاکی از آن است که حداقل 519 میلیارد ریال وجوه مصرف نشده این سازمان که باید بر اساس قانون به حساب خزانه واریز می شده، به صورت غیرقانونی استفاده شده که 205 میلیارد ریال آن توسط مسئولان صدا و سیما مستقیما به حساب صندوق بازنشستگی این سازمان واریز شده است.

همچنین در بخش دیگری از این گزارش آمده است که رئیس و معاون اداری و مالی صدا و سیما براساس این گزارش و پرونده های مختلف، در خصوص عدم واریز حداقل 1300 میلیارد ریال درآمد آگهی ها و تبلیغات از سال 1378 تا 1381 به حساب خزانه، مفاد قانون محاسبات عمومی کشور و نیز سایر موارد به مبلغ حداقل 3958 میلیارد ریال جمعا در خصوص مبلغ 5258 میلیارد ریال، مرتکب عدول از مقررات و موازین قانونی شده است.

پس از تحقیق و تفحص صورت گرفته توسط نماینده مجلس، قوه قضائیه گزارش مذکور دایر بر تخلفات مالی سازمان صدا و سیما به مبلغ ۵۲۵ میلیارد تومان را نادرست دانسته و لاریجانی از این تبرئه شد. پیش از آن نیز لاریجانی از تحقیق و تفحص انتقاد کرده و آن را «کشکی» خوانده بود!

مجلسِ تک نفره!
در تاریخ 15 مهر 97 لایحه الحاق ایران به کنوانسیون خارجی مقابله با تامین مالی تروریسم یا همان «CFT» به مانند تصویب بیست دقیقه‌ای برجام دچار نشد و منتقدان و موافقان با وقت کافی توانستند به ایراد سخنرانی در مجلس بپردازند. اما سوال اینجاست که لاریجانی تجربه تصویب برجام در 20 دقیقه در مجلس نهم داشت، چگونه درباره لایحه CFT به مخالفان اجازه سخنرانی داد؟! گویا لاریجانی در یک حرکت نرم و حساب شده توانست برخلاف برجام مسیر مناسبی را در تصویب FATF پیش ببرد؛ چرا که نقوی حسینی از نمایندگان مجلس در مصاحبه‌ای تصریح داشت: «رئیس مجلس طی هفته‌های اخیر کوشید با برگزاری جلسات مکرر، رؤسای کمیسیون‌ها و فراکسیون‌های مجلس را برای تصویب برنامه جامع FATF متقاعد کند.» به گفته وی، لاریجانی برای رای آوردن این برنامه، دست‌کم هفت جلسه در مجلس برگزار کرده است.

البته این تفاوت را باید در نظر داشت که در مجلس نهم قاطبه نمایندگان مجلس اصولگرا بوده و لاریجانی برای آن که تصویب برجام دچار مشکل نشود از طرح‌های پیشنهادی و اخطارهای نمایندگان جلوگیری کرد؛ ولی در مجلس دهم هیچ یک از جریان های سیاسی غلبه خاصی نداشته و همین باعث شد تا رئیس مجلس بدون ‌دغدغه و با خیال راحت اجازه ایراد نطق مخالفان و موافقان CFT را بدهد، چرا که این بار مخالفان سفت و سخت این نوع پیمان ها در مجلس حضور نداشتند.

ورود به انتخابات؛ مجلس یا ریاست جمهوری؟!
در حالی که لاریجانی آخرین سال ریاست خود در مجلس را سپری می‌کند، هنوز نامزدی او برای انتخابات مجلس یازدهم نامشخص است. اگر طرح ممنوعیت سه دوره نمایندگی در مجلس تصویب شود لاریجانی منع قانونی برای کاندیداتوری در انتخابات اسفند 98 دارد؛ البته اگر این قانون به تصویب نرسد در این صورت هیچ مانعی برای کاندیداتوری او نخواهد بود و او می تواند با وجود نمایندگی در مجلس، در انتخابات ریاست جمهوری 1400 نیز کاندید شود.

بعضی از سیاسیون معتقدند که لاریجانی دیگر بدنبال نمایندگی مجلس نیست بلکه دورخیزی برای کاندیداتوری ریاست جمهوری 1400 را در ذهن می‌پروراند. این گمانه‌زنی‌ها زمانی بیشتر شد که لاریجانی در واکنش به سخنان استاندار خراسان رضوی دالّ بر حضور لاریجانی در انتخابات 1400 بیان کرد: «استاندار با مطلبی که بیان کردند، قصد جان ما را دارند، ما در این وادی نیستیم.»
بسیاری از اصلاح‌طلبان به دلیل تجربه حمایت از روحانی و همچنین کاهش محبوبیت اجتماعی او بر این عقیده‌اند که نباید اشتباه انتخابات ریاست جمهوری 92 و 96 را تکرار کنند. از سوی دیگر قسمتی از اعضای کابینه دولت یازدهم و دوازدهم که خواهان بقا در سطح اول سیاست ایران بوده به دنبال اجماع روی کاندیداتوری علی لاریجانی در انتخابات 1400 هستند.

زمانی که عکس او در کنار سیدمحمد خاتمی رئیس دولت اصلاحات به صورت گسترده در فضای مجازی منتشر شد، واکنش‌های مختلفی از سوی فعالان سیاسی اصلاح طلب را درپی داشت.
عبدالله ناصری، «عضو شورای مشورتی رئیس دولت اصلاحات» در تبیین پیام هم‌نشینی لاریجانی با خاتمی گفت: «لاریجانی گرچه هویت اصولگرایی خود را حفظ کرده، اما نوع تصمیم‌گیری او برای شرکت در مراسم و عزاداری در حسینیه جماران حکایت از این دارد که درصدد است به جامعه اعلام کند با جریان رادیکالیسم اصولگرایی فاصله دارد و بارها هم این مسئله را به نمایش گذاشته است.»

علی صوفی، وزیر سابق دولت اصلاحات درباره زمزمه های مبنی بر حمایت حزب کارگزاران سازندگی از لاریجانی که ظاهرا جدی هم شده‌اند، گفت: «کارگزاران نماینده اصلاح‌طلبان نیست...اگر تصمیم با یک حزب باشد و یا تصمیم با شخص آقای کرباسچی باشد می‌توان پیش‌بینی کرد که در انتخابات ۱۴۰۰ گزینه اصلاح‌طلبان آقای لاریجانی است. اما قطعا اصلاح‌طلبان فراتر از کارگزارانی‌ها هستند و جامعه اصلاح‌طلبی، هم فراگیر است و هم بالنده و تحت تاثیر نظرات شخصی قرار نمی‌گیرد.»

محمود صادقی، از اصلاح طلبان و عضو فراکسیون امید در گفتگویی با ایسنا مطرح کرد: «فضای سیاسی در ایران بسیار سیال و غیرقابل پیش‌بینی است... با این پیش فرض بنده این احتمال را رد نمی‌کنم که در انتخابات ۱۴۰۰ اصلاح‌طلبان در شرایطی قرار بگیرند که ناگزیر به حمایت از فردی با ویژگی های لاریجانی شوند...»

روزنامه همدلی نیز در قسمتی از گزارشی با عنوان «اصول‌گرایان کت ریاست‌جمهوری و نمایندگی می‌دوزند» نوشت: «...لاریجانی کاندیدای بالقوه اصول‌گرایان سنتی برای ریاست جمهوری است و اصلاح‌طلبان که امیدی برای همراهی طیف غالب جامعه در انتخابات را ندارند، حمایت از لاریجانی را اصلح از رئیس جمهور شدن چهره‌های تندروی نواصول‌گرایی مانند سعید جلیلی می‌دانند و مستقلین خسته از تقسیم‌بندی اصلاح‌طلب و اصول‌گرا، به دنبال چهره‌ای هستند که هم از ضریب نفوذ مناسب در نظام برخوردار باشد و هم اینکه بتواند بدنه جامعه را برای تحقق شعارهای خارج از دو جریان سیاسی اصلی کشور همراه کند...»

لاریجانی و پایگاه اجتماعی
بی‌تردید یک سیاستمدار در قد و قواره لاریجانی بدون دارا بودن یک پایگاه اجتماعی، نمی‌تواند در بین بازیگران اصلی و اثرگذار در عرصه سیاسی کشور جای گیرد. پایگاه اجتماعی پویا موجب حمایت توده‌ای، از سیاستمدار خواهد شد و همواره در انتخابات حساس می‌تواند نقش اساسی در همگام‌سازی مردم برای حمایت و پیروزی او در انتخابات را همراه سازد؛ چرا که تقویت و همگامی با پایگاه اجتماعی از مهمترین کارویژه‌های یک سیاستمدار است.

اما سوابق لاریجانی نشان می‌دهد که او به جز در بدنه اصولگرایی، تقریبا پایگاه اجتماعی مطلوب و فراگیری نداشته است. با اینکه در انتخابات مجلس دهم در بین لیست اصولگرایی جایگاهی نداشت ولی در لیست اصلاح‌طلبان جای گرفت. وی اگرچه توانست در یک دوره چهارساله ریاست قوه مقننه را برعهده گیرد ولی تذبذب شخصیتی‌اش پس از این دوره بر همگان روشن شد و قسمت زیادی از پایگاه اجتماعی‌اش را از دست داد. با این تفاسیر لاریجانی بتدریج از سطح سیاستمداران و تاثیرگذاران درجه یک کشور محو شده و باید او را در رده دوم سیاست ایران پیدا کرد.(خبرنامه دانشجویان ایران)