ضرب الاجل یا ضرب شَست ایران به اروپا

به گزارش حلقه وصل، هجدهمین روز از اردیبهشت سال جاری همزمان با انتشار بیانیه‌ای از سوی شورای عالی امنیت ملی خطاب به کشورهای عضو برجام، مبنی بر  اینکه «جمهوری اسلامی ایران در اعمال حقوق خود، مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می کند، حسن روحانی نیز در هیات دولت گفت: «امروز یک تصمیم راهبردی و مهم ملی را اعلام می کنیم».

اعلام این تصمیم از سوی رئیس جمهور با این جملات همراه بود: «۷ ماه پیش در سازمان ملل اعلام کردم استراتژی ما تعهد در برابر تعهد و نقض در برابر نقض است؛ امروز به آن سخنان عمل می کنیم»« امروز روز پایان برجام نیست، روز گام جدید در اجرای آن است»«امروز فروش ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخائر آب سنگین را متوقف می کنیم؛ این تصمیم برای ۶۰ روز است»«اگر طرفین برجام پای میز مذاکره آمدند و منافع اصلی ما بخصوص در نفت و امور بانکی تامین شد، به نقطه قبلی باز می گردیم»« مرد صلح و اعتدال هستیم؛ آغازگر نقض تعهد نبودیم و آغازگر جنگی نخواهیم بود، اما به هر متجاوزی پاسخ قاطع خواهیم داد»«در چارچوب برجام همچنان آماده مذاکره ایم؛ نه یک کلمه بیشتر و نه کمتر».

همه این سخنان دارای ماهیتی با تاکتیک تعویض زمین بازی برای ایران همراه بود که می‌توانست مدتها قبل یعنی در دولت گذشته آمریکا خطاب به باراک اوباما نیز بیان شود اما روحانی و تیم دیپلماتش ترجیح دادند نهال گلابی را آبیاری و کودپاشی کنند تا اینکه بالاخره ببینند اصلا این درخت حامل میوه خواهد بود یا خیر؟

هر چند ضرب الاجل دولت خیلی دیر رُخنمون کرد اما همزمانی آن با اقدام عملی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سرنگونی پهپاد جاسوسی توانست کمی اروپا را به تحرک وا دارد.  این تحرک حول سازوکاری با نام «اینستکس» بود؛ نامی که تا به امروز تنها یک گردش مالی امتحانی را انجام داده که به قول رئیس جمهور، وزیر امور خارجه و رییس کل بانک مرکزی هیچ دستاوردی برای کشورمان با این سازوکار موجود ندارد.

جمعه هفتم تیرماه عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران در پایان نشست سه ساعت و نیمه کمیسیون مشترک برجام که با حضور نمایندگان گروه 1+4 و اتحادیه اروپا در وین برگزار شد مهمترین موضوع مطرح شده در جلسه را «اینستکس» و کانال مالی ایجاد شده توسط اروپا دانست و بیان کرد: «اینستکس الان دیگر عملیاتی شده و به زودی ظرف روزهای آینده تبادل مالی از طریق اینستکس انجام خواهد شد.»

اما کارشناسان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، حسن روحانی، رییس بانک مرکزی و مردم نظر دیگری در این باره دارند.

برای نمونه حنیف غفاری کارشناس مسائل بین‌الملل درباره ماهیت اینستکس، گفت: «اینستکس» ساختار قطره‌چکانی، غیرحقوقی و مبهم دارد، بدون اینکه اصلا ضمانت اجرایی داشته باشد و محصول رایزنی‌های مشترک بین کاخ سفید و کاخ الیزه است.

همچنین فرهاد فلاحتی نماینده مردم خراسان جنوبی در مجلس شورای اسلامی در واکنش به عدم اجرای تعهدات اروپایی‌ها تاکید کرد: «از لحظه اولی که برجام به امضا رسید یعنی 5+1 شکل گرفته و روند مذاکرات برجام را دنبال می‌کنیم مشخص است که در برجام آمریکایی‌ها همه کاره این قضایا هستند. دولت‌های آمریکایی با مدیریت و صحنه‌گردانی عناصر خود وضعیت را مدیریت کرده و خروج ایالات متحده در این بخش هم سناریو و هماهنگی آنها با دیگران بوده است.»

اما جدیدترین مواضع روحانی درباره اینستکس چیست؟ 12 تیرماه رئیس جمهور در جلسه هیات دولت تاکید کرد که «اینستکسِ توخالی، به هیچ دردی نمی‌خورد؛ باید نفت بخرند و پولش به واسطه آن در اختیار ایران باشد». در حاشیه همین جلسه محمد جواد ظریف نیز همین ادعا را در بین خبرنگاران مطرح کرد. همتی رییس بانک مرکزی نیز ادبیات خود را پیرامون اینستکس با همین واژگان بیان کرده بود. لذا ادعای بازگشایی اینستکی بدون گردش مالی و خرید نفت و کالاهای دیگر از ایران توسط اروپا عملا یک شوخی بی‌مزه از سوی چشم سبزان خواهد بود.

نگرانی موجود پس از پایان ضرب الاجل در کاهش توقعات ایران از برجام در حدود اینستکس است. این موضوع با افزایش غنی سازی و نگهداری اورانیوم نیز بر طرف نخواهد شد. به نظر در روزهای آتی و همزمان با کم تحرکی اروپا و پایان ضرب الاجل ایران به کشورهای قاره سبز باید دید چه اقدامی بالاخره خواهد توانست برجام دولت تدبیر و امید را به جایگاه واقعی خود بازگرداند.

بازگشت به سخنان رئیس جمهور در روز اعلام ضرب الاجل برجامی به اروپا مفهوم جدیدی را در رویکرد دیپلماسی ایران نشان می‌دهد. «امروز روز پایان برجام نیست، روز گام جدید در اجرای آن است» روحانی در این روز از گام جدیدی سخن گفت که می‌تواند در صورت عدم اجرای تعهدات طرف‌های اروپایی برجام اقدامات دیگری را در بر داشته باشد.

پیش از پایان ضرب الاجل روحانی کلید گام دیگر ضرب الاجل را در قفل غنی سازی چرخاند. «در 16 تیرماه سطح غنی‌سازی ایران براساس ضرورت و نیاز ما خواهد بود. توصیه ایران به اروپا و آمریکا، بازگشت به میز مذاکره و احترام به قانون و مصوبات شورای امنیت است. هر ساعتی که به برجام بازگردند، ما هم بازخواهیم گشت. اینستکسِ توخالی، به هیچ دردی نمی‌خورد؛ باید نفت بخرند و پولش به واسطه آن در اختیار ایران باشد» رئیس جمهور در جلسه هیات دولت هفته گذشته و در همان مکانی که آغاز ضرب الاجل را رقم زده بود خبر از افزایش سطح غنی سازی اورانیوم را داد.

در مدت این شصت روز اروپائیان به صدور بیانیه و ادامه دادن وعده و وعید اکتفا کردند. حتی کار به جایی رسید که در برخی بیانات خود نگاهی تهدید آمیز به ضرب الاجل ایران داشتند.

برونولومر، وزیر دارایی فرانسه، اظهار داشت:«ایران مرتب تهدید به نقض توافق می‌کند و این کار کمکی به تسهیل امکان تجارت نمی‌کند... من فکر نمی‌کنم که اروپا تسلیم اولتیماتوم ایران شود. اما لومر در ادامه به نکته خوبی اشاره می‌کند:« آمریکا فشار می‌آورد. این فشار شدید است، خیلی شدید و مستقیم روی همین موضوع... فشار به مقام‌های سیاسی وارد می‌شود، به کابینه و همه کسانی که به نوعی با این مسئله (اینستکس) سر و کار دارند.»

خبرگزاری فرانسه هم در همان روزهای ابتدایی مهلت شصت روزه  اعلام کرد: کشورهای اروپایی طرف برجام هیچ ضرب‌الاجلی را از سوی تهران نمی‌پذیرد. در بیانیه مشترک «فدریکا موگرینی» نماینده ویژه اتحادیه اروپا و وزرای خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا که در تاکید شد: «ما با نگرانی شدید، بیانیه ایران درباره تعهداتش ذیل برجام را ملاحظه می‌کنیم. ما تماما به حفظ و اجرای کامل برجام پایبند هستیم، (توافقی) که دستاوردی مهم در ساختار عدم اشاعه هسته‌ای جهانی و به نفع امنیت تمام ما است.ما هرگونه اولتیماتوم را رد می‌کنیم و پایبندی ایران به تعهداتش ذیل برجام را بر اساس عملکرد آن و معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (اِن.پی.تی) ارزیابی می‌کنیم.»

 «ماریا آدبار» سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان نیز در همین بازه شصت روزه تصریح کرد:« 3 کشور اروپایی طرف برجام برای عملیاتی کردن کانال مالی موسوم به اینستکس برای تسهیل تبادلات مالی با ایران به شدت در حال تلاش هستند. » وی دلایل تاخیر در عملیاتی شدن اینستکس را ماهیت پیچیده تحریم های آمریکا و همچنین برخی انتظارات مطرح شده از سوی طرف ایرانی عنوان کرد.   

صدور بیانیه‌ها ادامه یافت تا اینکه خبر سرنگونی پهپاد جاسوسی «گلوبال‌هاوک» آمریکا در سواحل هرمزگان، توسط پدافند نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی آمریکا، اروپا و جهان را شوکه کرد. هرچند این اقدام ربطی به ضرب الاجل برجامی ایران نداشت اما دنیا را با چهره جدیدی از ثابت قدمی ایران در تصمیماتش روبرو کرد. 

مواضع عضو مزاحم و خارج شده برجام هم در نوع خود قابل توجه است. شبکه خبری سی ان ان در همان ساعات اولیه گزارش داد که ترامپ پس از پیشنهاد تماس به مقام های ایران، شماره تلفنی را به سوئیس داد تا در اختیار آنها بگذارد. سی ان ان تاکید کرد: «احتمالا سوئیس این شماره را در اختیار ایران قرار نمی دهد، مگر آنکه مقام های ایرانی به صورت مشخص درخواست دریافت این شماره را داشته باشند؛ اما ظاهرا خیلی بعید است که ایرانی ها این کار را بکنند.»

همچنین «پاتریک شاناهان» سرپرست وزارت دفاع آمریکا تایید کرده است که سامانه موشکی پاتریوت بیشتری در منطقه خلیج فارس مستقر شود.  

مرور این اظهار نظر رئیس جمهور آمریکا در روزهای پایانی مهلت شصت روزه ایران به اروپا خارج از لطف نیست؛ ترامپ چهارشنبه شب ۱۲ تیر ۱۳۹۸ به وقت واشنگتن و در روزهای پایانی این اولتیماتوم پس از بارها توئیت‌های بی فایده اظهار داشت: «ایران هشدار جدیدی داده است. روحانی می گوید اگر توافق هسته‌ای جدیدی در کار نباشد، اورانیوم را 'به هر مقداری که بخواهیم' غنی سازی خواهیم کرد. ایران! مراقب این تهدیدها باش. این تهدیدها می توانند به خودت لطمه بزنند، طوری که تاکنون هیچکس اینگونه لطمه نخورده است.»

با پایان یافتن شصت روز ضرب الاجل برجامی کشورمان به اروپا باید منتظر نشست و مشاهده کرد که دولت به عنوان موسس و متولی برجام چگونه می‌خواهد به وعده‌های خود در برجام که به مردم داده بود عمل کند و چه اقداماتی را برگرفته از برنامه جامع اقدام مشترک و یا خارج از آن برای رسیدن به وعده‌های خود در نظر می‌گیرد.

همه این جدال‌ها از سوی ایران، اروپا و آمریکا نه تنها مرتبط با ضرب الاجل شصت روزه که سال‌هاست به هر بهانه‌ای ادامه دارد. ساختار نظام جهانی و بین المللی ثابت کرده پس از طرح مارشال اروپا بدون آمریکا آب نمی‌خورد و داشتن انتظار از این قاره خارج از عقل سلیم خواهد بود.

امروز افکار عمومی در جهان و به خصوص در کشورمان انتظار اقدامات عملی بر مبنای اقتصاد مقاومتی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی را از دولت انتظار دارند. انتظاری که سال‌ها پیش خود دولت آن را در مذاکره با کدخدا دانست اما ثانیه‌ها، ساعات، روزها و هم اینک سال‌ها ثابت کرد ایستادگی در برابر  این کدخدای خسته، می‌تواند میان‌بُر ترین راه برای شکوفایی اقتصادی و رسیدن به قله‌های تعالی کشورمان باشد.